گروه اقتصاد و درآمد: دکتر رسول رئیس جعفری، استاد اقتصاد، با بیان اینکه برای پنجمین سال متوالی، استهلاک دارایی ها از سرمایه گذاریها بیشتر شده است، ضمن اشاره به اینکه در دولتها، عزمی برای اصلاح ناترازی، به شکل افزایش بهره وری در تولید نمی بینیم، گفت:
برای پنجمین سال متوالی، استهلاک داراییها از سرمایه گذاریها بیشتر شده است
دکتر رسول رئیس جعفری، اقتصاددان، در گفت و گو با جماران با یادآوری اینکه در وضعیت فعلی، یکی از مسائل کلیدی کشور، ناترازی در حوزه های مختلف، از جمله بودجه، منابع و مصارف صندوق های بیمه ای و انرژی شامل برق، آب، گاز است، اظهارداشت: این مساله، در چند سال گذشته، خصوصا بعد از تحریمها، تشدید شده است. در تحلیلی ساده، باید گفت ما سرمایه گذاری های لازم را در این حوزه ها نکردیم تا جایی که امسال، برای پنجمین سال متوالی است که خالص سرمایه گذاری در ایران، منفی است و سرمایه گذاری که در ایران صورت می گیرد از استهلاک دارایی ها کمتر است.
با فرسوده شدن روزمره امکانات مواجهیم
وی ادامه داد: پیامد اولیه چنین وضعیتی، فرسوده شدن روزمره امکانات موجود است و ما با فرسوده شدن روزمره امکانات مواجهیم. وقتی سرمایه گذاری، پایین است، نمی توانیم متناسب با رشد مصرف، تولید برق، گاز و دیگر خدمات داشته باشیم. از یک سو، جمعیت رو به افزایش است و وقتی جمعیت افزایش می یابد، اندازه مصرف عمومی بیشتر می شود، از سوی دیگر، با رشد تکنولوژی و رشد صنعت و توسعه در کشور، طبیعتا در حوزه هایی مانند برق، انرژی و آب، مصرف افزایش می یابد. بنابراین از دو منظر، رشد جمعیت، گسترش تکنولوژی و صنعت کشور، این ناترازی ها دائما افزایش یافته و شکاف میان منابع و مصارف و تولید و مصرف افزایش یافته است.
راهکار قیمتی باید جزء آخرین حلقه های اصلاحات در رفع ناترازی باشد
این اقصاددان ضمن اشاره به راه هایی که برای رفع ناترازی های انرژی، در کشور مطرح شده، از جمله تغییر در الگوهای کشت در کشاورزی و تغییر الگوی مصرف آب در صنعت با هدف بهبود بازدهی ها و صرفه جویی در مصارف روزانه خانگی و همچنین صرفه جویی ها در برق و گاز، گفت: برخی راهکار قیمتی را برای بهینه شدن مصرف پیشنهاد می کنند، که البته باید درنظر داشت، راهکار قیمتی باید جزء آخرین حلقه های اصلاحات در رفع ناترازی باشد. در واقع پس از اینکه الگوی تولید در برق، گاز و آب و خدمت رسانی و شبکه های انتقال اصلاحات انجام شد، می توان به عنوان آخرین حلقه، به سراغ افزایش قیمت رفت.
در دولتها، عزمی برای افزایش بهره وری در تولید نمی بینیم
رئیس جعفری افزود: متاسفانه در دولتها، عزمی برای اصلاح ناترازی، به شکل افزایش بهره وری در تولید نمی بینیم و سرعت افزایش تولید از منظر سرمایه گذاری های جدید، سنخیتی با سرعت افزایش مصرف ندارد. خصوصا اینکه با عوامل بیرونی مانند گرم شدن درجه هوا هم روبرو هستیم. به خاطر اقلیم کشورمان، چند روز متوالی از سال با گرما و سرمای بیش از حد مواجه هستیم که پیک های مصرفی ایجاد می کند و منجر به ناترازی های کوتاه مدت می شود.
این استاد اقتصاد ضمن اشاره به اقلیم و تاریخ جغرافیایی و اقتصادی ایران، خاطرنشان کرد: این کشور به لحاظ تاریخی، تا پیش از اکتشاف نفت، حداکثر جمعیتی که می توانسته تحمل کند و خدمات بدهد، حدود 15 میلیون نفر بوده است. در متون تاریخی، کرمان و سیستان و بلوچستان، که یک ایالت بزرگ این کشور بوده است، هیچ گاه بیشتر از یک میلیون نفر جمعیت نداشته است. اما اکنون چند برابر آن را در خود جای داده است.
جمعیت ایران شش برابر ظرفیت تاریخی خود است
وی با اشاره به استقرار جمعیت بیش از 85 میلیون نفری در ایران، اظهارداشت: این رقم تقریبا شش برابر ظرفیت تاریخی قبلی خود است. بخش زیادی از کمبود ظرفیت این سرزمین، با تکنولوژی جبران شده، اما فشار جدی به منابع زیرزمینی فسیلی آوردیم که عوارضی مانند فرونشست زمین برای ما ایجاد کرده است. علاوه بر آن به مناطقی از کشور که اقلیم آنها اجازه کشاورزی نمی دهد، بار گسترده ای از نیری انسانی تحمیل کردیم که نه آب دارد و نه می تواند محصولات کشاورزی خود را تولید کند، بنابراین باید حجم گسترده ای از واردات برای گندم و دیگر محصولات انجام دهیم و یا آب را از جاهای دیگر با لوله کشی منتقل کنیم یا چاه عمیق بزنیم و به منابع زیرزمینی فشار بیاوریم.
مطالعات گروه فرانسوی درباره پراکندگی جمعیت در ایران چه می گوید؟
رئیس جعفری ادامه داد: در طرح های آمایش سرزمینی مان و یا طرح هایی که مشاورین خارجی انجام داده اند، به مساله پایداری سرزمینی پرداخته شده است. مطالعات تاریخی نشان می دهد یک گروه فرانسوی در حدود سالهای 1310، در ایران تحقیق کرده بودند و توصیه آنها این بود که به جای اینکه شهر تهران را گسترش دهیم، از سمت سمنان تا زنجان در دامنه جنوبی رشته کوه البرز، شهرهای حداکثر 100 و 200 هزار نفری داشته باشیم. در این چارچوب باید دشت پایین را به کشاورزی اختصاص دهیم و بار جمعیتی به آن تحمیل نکنیم و آن دشت جنوب رشته کوه البرز که حوضه آبریز البرز است را از بین نبریم.
این اقتصاددان افزود: فقط یک نگاه به امروز کشور داشته باشید و ببینید اگر فقط همین اتفاق افتاده بود، وضعیت پایداری سرزمین به چه شکل بود!؟ اگر از سمت سمنان و شاهرود تا زنجان، شهرهای 100 هزار نفری داشتیم، می توانستند آب خود را از آب حوضه جنوبی رشته کوه البرز تامین کنند، بدون اینکه به منابع زیرزمینی فشار بیاید، دشت پایین دستشان هم به طور کامل برای کشاورزی تخصیص پیدا می کرد، در حالی که اکنون در همین محدوده جغرافیایی، شهرهای بزرگ چند میلیونی داریم و تهران، شهرکهای اقماری، کرج ، قزوین تا زنجان، جمعیتی چند 10 میلیونی را در خود جای داده است. اگر این جمعیت پخش شده بود، حتما ما در حوزه آب این مشکل را نداشتیم.
وی با اشاره به پیامدهای استقرار صنایع آب بر ایران در فلات مرکزی، تصریح کرد: ما صنایع آب بر و انرژی برمان را در مناطقی مستقر کردیم که گرم و خشک و کویری هستند و برای آب آنها دچار مشکل شدیم و به تبع آن مجبوریم سرمایه گذاری های هنگفتی انجام دهیم تا انرژی آنها را تامین کنیم، درصورتی که در مطالعاتی که انجام شده بود، قرار بود این صنایع در حاشیه جنوبی دریای خزر و حاشیه شمالی خلیج فارس و دریای عمان مستقر شوند.
به گفته رئیس جعفری؛ اگر این اتفاق افتاده بود، ما با تراکم جمعیتی در مرکز ایران که در فصل گرما نیاز به برق وحشتناک و در فصل سرما، نیاز به گاز فراوان داشته باشند، مواجه نبودیم و می توانست این نیاز به انرژی، به حاشیه شمالی خلیج فارس و دریای عمان منتقل شود و در بسیاری از هزینه های دیگر صرفه جویی می شد و می توانستند با آب شیرین کن های بزرگ مساله آب را حل کنند. مازاد سرمایه گذاری هایی که در حوزه های دیگر انجام می شد هم می توانست برق آنها را تامین کند و ضمن اینکه منابع نفتی و گازی هم در فاصله نزدیکی قرار داشتند.
صنایع و شهرها را در حاشیه جنوبی رشته کوه البرز و در قالب شهرکهای کوچک مستقر کنیم
شهرکهای صنعتی و تولیدی به حاشیه شمالی خلیج فارس و دریای عمان منتقل شوند
این اقتصاددان تاکید کرد: این ناترازی ، مساله ای است که می توانست به راحتی با تدابیر جدی حل شود که نشده است. در بلندمدت و در 100 سال گذشته، بدون توجه به اقلیم و جغرافیای کشورمان، شهرنشینی را گسترش دادیم و صنابع را بدون جانمایی مناسب توسعه دادیم که این عوارض و عواقب فعلی را ایجاد کرده است. اگر بنا است وضعیتی که امروز در آن قرار گرفته ایم، اصلاح شود، باید این نگاه را به جغرافیایمان داشته باشیم، و هر چند که دشوار است، اما باید صنایع و شهرهایمان را در حاشیه جنوبی رشته کوه البرز و در قالب شهرکهای کوچک مستقر و شهرکهای صنعتی و تولیدی مان را به حاشیه شمالی خلیج فارس و دریای عمان منتقل کنیم.
