سعید نائب با تشریح نقش کارآفرینان در توسعه اقتصادی هر جامعه ای و مرحوم عالی نسب به عنوان یک کارآفرین، از فضای نامناسب برای فعالیت کارآفرینان در ایران انتقاد کرد. او معتقد است بازی خطرناک دولت از سال 88 در زمینه قیمت ارز اقتصاد ایران را بی ثبات کرده است.
له گزارش خبرنگار جماران، دکتر سعید نائب – اقتصاد دان و نویسنده کتاب «کتاب تحولات تکنولوژی و آینده توسعه در ایران» – در همایش بزرگداشت میرمصطفی عالی نسب – که پنجشنبه در موسسه دین و اقتصاد برگزار شد با تاکید بر نقش مهم کارآفرینان در توسعه گفت: کارآفرینان حلقه های مفقوده توسعه در جهان و موتورهای محرک هستند.
او گفت: مساله اجرای توسعه از چند زاویه قابل طرح است؛ اولین مسأله لازم، «اطلاعات» است. فرض کنید وقتی در زمین فوتبال که باشد بازیکنان نمی توانند به خوبی بازی کنند. و چه بسا این بازی منجر به آسیب دیدگی بازیکنان هم شود. بحث دوم، «هماهنگی» است. همه دوستان می دانند همه مردم دنیا در هر جامعه ای صبح بیدار می شوند و شروع به کار می کنند، اما مجموعه کار در یک کشور وقتی بسامان می شود و درآمد ایجاد می کند که بین فعالان هماهنگی باشد . در کشورهای توسعه یافته این هماهنگی به بهترین وجه وجود دارد، اما در کشورهای توسعه نیافته این هماهنگی کم است. حتی تلاش های بیشتر افراد جامعه باز هم درآمدهای کمتری به همراه دارد
او در ادامه گفت: سومین مساله، «منافع» است. ممکن است همه به دنبال تولید ملی باشیم، اما منافع یک فرد در قاچاق باشد و علیه منافع دیگران عمل کند. این مساله باید حل شود، و الّا در یک کشور توسعه یافته بحث اصلی این است که منافع آدم ها به ترتیبی در یک راستا قرار بگیرد.
او با بیان این که هر جامعه ای که توان تولیدی داشته باشد بیشتر ثروت تولید می کند، گفت: مساله این است که ما از توان تولید غفلت تاریخی داریم. ضمن این که ظرفیت های تولیدی جامعه تابعی از توان تکنولوژیکی آن جامعه است. در زمینه تکنولوژی کشور ما با غفلت های تاریخی روبروست و این غفلت ها را کارآفرینان می توانند حل کنند.
مرحوم عالی نسب قدرت سازماندهی بالایی داشت
نائب گفت: من دو بار برای تعدادی از مدیران صنعتی رده بالای کشور پرسشنامه ای فرستادم و در کمال تعجب دیدم که وقتی از آنها درباره تکنولوژی می پرسم تصورشان صرفا ماشین آلات صنعتی است. آنها به «سازمان» و «نیروی انسانی» به عنوان دو وجه دیگر تکنولوژی توجه ندارند. در حالی که کارآفرینان این طور نیست. مثلا مرحوم عالی نسب هم قدرت سازماندهی بالایی داشت و هم به نیروی انسانی توجه می کرد. در عین حال ماشین آلات مدرن را هم وارد می کرد. ما باید بدانیم تکنولوژی فرآیند جمعی است. باید به یاد بیاوریم که همه اجزا و سازمان برای رشد تکنولوژی لازم است.
این اقتصاد دان اضافه کرد: تا وقتی کارآفرینان به میدان نیایند تکنولوژی منجر به توسعه نمی شود؛ به عنوان مثال، ساخت ماشین بخار توسط جیمز وات اتفاق افتاد، اما صد سال طول کشید که تکنولوژی ماشین بخار در بنگاه های اقتصادی نهادینه شود و این کار را کارآفرینان کردند. بر همین اساس معتقدم در کشورهای در حال توسعه ممکن است دانشگاه های خوبی داشته باشیم، اما مساله این است که جایی باید این دانش ها را به کار گیرد. بار اصلی این اتفاق توسط کار آفرینان صورت خواهد گرفت؛ یعنی کارآفرینان هستند که می توانند زمینه ساز رشد تکنولوژی باشند چون آن را درک می کنند. عالی نسب در کتاب هایی که من مرور کردم به خوبی چهار اجزای تکنولوژی را درک می کرد و نو آوری های نهادی را انجام می دهند.
عالی نسب به دنبال خرید و فروش زمین نبود
او افزود: کارآفرینان به نیروی انسانی اهمیت می دهند و آنها را به آموزش ترغیب می کنند. همین طور قیمت های نسبی را به هم می زنند. یعنی مفهوم هزینه را تغییر می دهند. مثلا به کارگران ناهار می دهند و آن را نوعی سرمایه گذاری ثمر بخش می دانند. مرحوم عالی نسب این طور بود؛ بر اساس آنچه من بررسی کردم ایشان در تمام عمرشان زمین خرید و فروش نکردند. در حالی که به قاعده سرمایه گذاری امروز همه ما می دانیم بهترین سرمایه گذاری زمین است. این کار به این دلیل بود که ایشان برای خود هدفی داشت و آن را دنبال می کرد
عالی نسب در دهه شصت از امتیازات استفاده نکرد
نائب با بیان این که کارآفرینان به دنبال جنگیدن و مبارزه هستند، گفت: معیارهای انگیزشی کارآفرینان متفاوت از معیارهای انگیزشی دیگران است. استعداد و دانش ضمنی خود را صرف کشف مرزهای فعالیت اقتصادی سود آور می کنند. مرحوم عالی نسب در دهه شصت می توانستند از خیلی از امتیازات بهره ببرند، اما این کار را نکردند. یکی دیگر از خصیصه های کارآفرینان این است که اهل عدد و رقم هستند. بر خلاف برخی مسئولان امروز که حتی نمی دانند مثلا همت چیست! مرحوم عالی نسب عدد و رقم را می فهمید به همین دلیل توانست راهکارهای خوبی در دهه شصت برای شرایط اقتصادی کشور ارائه دهد.
عالی نسب نه یک ریال ربا گرفت نه یک ریال ربا داد
او با بیان این که کارآفرینان مرزهای نهادی را برای ارتقاء فناوری جابجا می کنند، گفت: کارآفرینان به وضع موجود نهادهای سیاسی و اقتصادی بسنده نمی کنند و در دل این نهادها مرزهای نهادی را تغییر می دهند. در آن زمان مرحوم عالی نسب بن کارگری به کارگرانش می داد؛ این یعنی او قراردادهای جدیدی با کارگران داشتند و نوآوری می کردند. او اصلا اهل گرفتن یا دادن ربا نبود و خودشان می گفتند که در زندگی خود نه یک ریال ربا دادند و نه یک ریال گرفتند.
زمینه حضور کارآفرینان در ایران محدود شده است
او با بیان این که مرحوم مفهوم بازدهی را خیلی زودگذر نمی دیدند توجه به نیروی انسانی داشتند توجه به یادگیری نیروی انسانی داشتند از رقابت استقبال می کردند، گفت: حضور کارآفرین هایی مثل عالی نسب فضا را برای دیگر فعالین و عاملین اقتصادی شکل می دهد، اما واقعیت این است که وقتی به کشورهای در حال توسعه گاه می کنیم می بینیم کارآفرینان در این کشورها توفیق چندانی نداشته اند. هم اکنون از 200 کشور جهان 170 کشور در حال توسعه است. یک دلیل وجود دارد که من با کمال تاسف باید بگویم زمینه حضور کارآفرینان در کشورهای در حال توسعه خیلی فراهم نیست. هم اکنون در کشور ما فضا برای فعالیت کارآفرینان کم شده است، در حالی که فضا باید به گونه ای باشد امکان ریسک پذیری برای کارآفرین فراهم باشد. اما اگر فضا محدود باشد که هم اکنون این طور است کارافرینان نمی توانند نقش آفرینی کنند.
وی یادآور شد: البته افرادی همچون عالی نسب که انگیزه های غیراقتصادی هم داشتند، در بدترین فضاها هم به کار خود ادامه دادند؛ اما همه کارآفرینان این طور نیستند. این که عالی نسب در دهه سی فعالیت می کند در مسلمان بودن او است. در نگاه او به عدالت و مثلا رهایی از انحصار کارتن ساز یهودی است که او را وادار به فعالیت در این حوزه و کارآفرینی می کند.
نائب در پایان گفت: در دهه اخیر به واسطه بازی خطرناکی که دولت از سال 88 در زمینه نرخ ارز و حامل های انرژی انجام داد شرایط اقتصادی ایران بی ثبات شده است. در حالی که کارآفرین باید بتواند برآورد هزینه مثل نرخ ارز داشته باشد. و تنها چیزی که باید امید داشته باشیم این است که کارآفرینانی با انگیزش های فرامالی و اقتصادی فعال شوند. افرادی مثل عالی نسب که انگیزه های غیراقتصادی هم داشتند.
