ریشه اصلی مناقشه «میدان آرش» کجاست؟ / نظر کارشناسان درباره روش برخورد با کویت و عربستان چیست؟ چطور باید سهم خودمان را بگیریم؟!

پایگاه خبری جماران: اظهارات محسن خجسته‌ مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران درخصوص اعلام آمادگی کامل برای آغاز حفاری در میدان مشترک نفتی آرش، در حالی واکنش کویت را برانگیخت که پرونده تعیین حدود مرزهای آبی ایران در این منطقه و منافع مرتبط با آن، سالهاست میان ایران، کویت و عربستان باز باقی مانده و پس از هر تحول مرتبط با این منطقه، مناقشات آن به رسانه ها کشیده می شود.

با اعلام آمادگی ایران، سعد البراک، معاون نخست‌وزیر و وزیر نفت کویت این مواضع را «غافلگیر‌کننده» و «در تناقض با تمام اصول بنیادین روابط بین‌الملل» دانست و گفت: « این کشور به صورت تمام و کمال و قاطعانه تمامی فعالیتهای برنامه‌ریزی شده ایران را پیرامون میدان گازی فراساحلی الدره رد می‌کند».

وزارت خارجه کویت نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد، «تنها دولت کویت و پادشاهی عربستان سعودی منحصرا مجاز به استفاده از ثروت طبیعی میدان الدره هستند و دولت کویت مجددا از طرف ایرانی برای آغاز مذاکرات بر سر تعیین مرز آبی دعوت می کند».

دهه ۶۰ میلادی، ایران و کویت حقوق حفاری برای کشف گاز در میدان آرش را به طور جداگانه به بریتیش پترولیوم و رویال داچ شل، واگذار کردند. در آن مقطع عربستان و کویت دراین خصوص همراهی کاملی با ایران داشتند. با تحولات انقلاب اسلامی، فعالیت ها در این میدان متوقف شد. با بالارفتن تقاضای جهانی برای گاز، با اینکه عربستان و کویت مذاکراتی برای توسعه میدان انجام دادند، اما هر بار در پی اختلاف‌نظرها درخصوص مسائل فنی، این مذاکرات متوقف شد.

سال ۲۰۱۹ عربستان و کویت، ضمن توافق بر سر سهم مالکیت این میدان، با امضای تفاهم نامه ای عنوان کردند که استخراج گاز این میدان را از سال ۲۰۲۲ با محوریت شرکت آرامکو عملیاتی خواهند کرد.

ایران ضمن تاکید بر سهم خود در این میدان، توافقی که عربستان و کویت آن را در هفته های گذشته امضاء کرده اند «غیرقانونی» دانست و روزنامه کویتی الجریده در این باره نوشت که پس از اینکه کویت و عربستان موضع خود را مبنی بر عدم حق ایران در این میدان اعلام کردند، ایران تصمیم به آغاز طرح های حفاری گرفته است.

در همین رابطه، یک مقام آگاه در وزارت خارجه عربستان به رسانه ها در این کشور گفت: مالکیت ثروتهای طبیعی در مناطق آبی تقسیم شده از جمله میدان گازی «الدره» (آرش) کاملا و فقط متعلق به عربستان و کویت است و فقط این دو کشور از حاکمیت کامل بر منابع طبیعی این منطقه برخوردارند و عربستان بار دیگر از ایران می خواهد مذاکرات مربوط به ترسیم مرزهای شرقی منطقه آبی را که میان کویت و عربستان تقسیم شده آغاز کند. به موجب قوانین بین‌المللی این کشور و کویت با یکدیگر یک طرف مذاکره کننده در برابر طرف ایرانی را تشکیل می‌دهند!

ایران برای میدان آرش، طرح توسعه ای دارد

در این رابطه، سید حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی، در گفت  و گو با خبرنگارجماران با بیان اینکه ایران همواره نسبت به مسائل پیرامون این میدان حساس بوده و تلاش هایی برای روشن شدن حدود منافع خود داشته است، گفت: خطوط مرزی ما در این منطقه با کویت ترسیم نشده و کویت نیز از سال 1349، حاضر به مذاکره با ایران در این خصوص نبود. در آن مقطع، با وجود مخالفت هایی که کویت و عربستان داشتند، ایران حفاری اولیه ای در این میدان انجام داد و وارد فاز عملیاتی اکتشاف شد. بعدها ایران مذاکرات مرزی را عقب انداخت تا بتواند ضمن پایان دادن به عملیات اکتشاف، طرح توسعه ای برای آن منطقه آماده کند. این روند تا حدود سال 1389 ادامه داشت، و اقدامات اکتشافی ایران سال 1389 در آن منطقه به پایان رسیده بود. طرح توسعه ای نیز برای توسعه این میدان آماده شده بود.

در آن دوره، رسانه های کویتی دکل نصب شده ایران را با تانک های صدام حسین و اشغال کویت مقایسه می کردند و در نهایت ایران تصمیم گرفت برای نشان دادن حسن همجواری این دکل اکتشافی را از این منطقه خارج کند.

این کارشناس ارشد نفت، در این خصوص با اشاره به مذاکراتی که در سفر امیر کویت به ایران انجام شد، ادامه داد: این سفر منجر شد توسعه این میدان تا ترسیم مرزهای مشترک متوقف شود، اما از آن سال متاسفانه هنوز این اقدام انجام نشده است. کارشناسان ایرانی اکنون معتقدند 70درصد نفت این میدان، در آبهای ایران قراردارد. این در حالی است که کویت و عربستان به این ارزیابی اعتقاد ندارند.

حسینی یادآور شد: کویت و عربستان در سال 2000، با تأسیس شرکت مشترکی به نام KGO کار حفاری در این میدان را آغاز کردند و میدان را میان خود به صورت 50-50 تقسیم کردند. اکنون، ایران باید بتواند این دو کشور را به مذاکره بنشاند. نه آنها می توانند مانع توسعه و حفاری ما شوند، و نه ما می توانیم در این راستا برای آنها مانع تراشی کنیم. ضمن اینکه این کار به صلاح هم نیست. یا باید بتوانیم بدون اعتنا به ادعای آنها،  کار خود را انجام دهیم و یا اینکه کویت را پای میز مذاکره بیاوریم و توافقی بر خطوط مرزی مان داشته باشیم. بعد از آن برای هر میزان از این میدان که در آب های ایران بود، می توانیم طرح توسعه مشترک داشته باشیم، می توانیم آن را واگذار کنیم و یا سهم مان را بفروشیم و یا هر طرح دیگری که متناسب شرایطمان است را در آنجا پیاده کنیم. حتی سه کشور می توانند در توافقی، اکتشاف و حفاری را به شرکت ثالثی واگذار و پس از آن منافعش را تقسیم کنند».

وی در ادامه با بیان اینکه خوشبختانه در برنامه هفتم توسعه، پیشنهاد دولت این بود که در میادین مشترک بتوانیم قراردادهای مشارکت در بهره برداری را امضا کنیم و این همکاری را با کشورهای همسایه داشته باشیم، گفت: ایران، کویت و عربستان، تاکنون مذاکراتی برای ترسیم خطوط مرزی داشته اند، اما این مذاکرات هیچ نتیجه روشنی در بر نداشته است.

مانع تراشی های کویت برای ترسیم خطوط مرزی

در همین خصوص نرسی قربان، کارشناس ارشد انرژی نیز به خبرنگار جماران گفت: در سال ۲۰۰۱، ایران تجهیزات حفاری اکتشافی در این منطقه مستقر کرد. در آن مقطع، هنوز این امکان برای ایران وجود داشت که بتواند با شرکتهای خارجی قرارداد ببندد، اما کویت در آن زمان برای حفاری مانع تراشی کرد.

وی افزود: کویت با اطلاع از آغاز حفاری های اکتشافی توسط ایران، با تهدید به شکایت در مراجع بین‌المللی، ایران را از هر گونه فعالیت تا زمان تعیین مرز آبی منع کرد که باعث توقف فعالیتهای اکتشافی و توسعه ای ایران روی میدان آرش شد.

اما اکنون، با اعتراضات تازه کویتی ها، حسینی معتقد است: «با توجه به موانعی که کویت ایجاد کرده، ایران باید بدون اعتنا به آنها، کار را آغاز کند تا آنها ناچار پای میز مذاکره بیایند. اما نباید این موضوع تبدیل به بهانه ای شود که اختلافات ما با عربستان و کویت دامن زده شود. چه خوب بود که سازمان اوپک که همه کشورهای منطقه در آن عضویت دارند، سازوکاری برای رسیدگی به این اختلافات داشت. با توجه به کارشناسانی که در این سازمان حضور دارند و اشرافی که نسبت به مسائل منطقه، نقشه منطقه و میادین دارند، می شد از این طریق مسائل را حل و فصل کرد؛ اما متاسفانه اوپک چنین سازوکاری ندارد.

اگر نتوانیم پا به پای کشورهای منطقه حرکت کنیم، قطعا آنها برنده هستند

به گفته سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی، دیپلماسی در این شرایط معنا می دهد. دیپلماسی انرژی این است که ما با عربستان و کویت وارد گفت و گو شویم و با مذاکره این مسأله را حل و فصل کنیم. متاسفانه یکی از آفت ها و ضررهای عمده ای که به واسطه تحریم متوجه ایران شده، این است که منابع محدودی دارد که می تواند تنها در برخی از میادین مشترک هزینه کند. اگر نتوانیم پا به پای کشورهای منطقه حرکت کنیم، قطعا آنها برنده هستند.

ریشه اصلی مشکل، تحریم ها است

نرسی قربان نیز معتقد است، ریشه اصلی مشکل در این رابطه، تحریم ها است که امیدواریم گفت و گوها برای رفع تحریمها منجر به نتیجه ای شوند و بیش از این شاهد غارت اموال کشورمان در میادین مشترک نباشیم و در میادین نفتی و گازی مشترک با عراق، کویت و عربستان بتوانیم پا به پای آنها سرمایه گذاری کنیم و توسعه دهیم. همان طور که به زودی قطر در پارس جنوبی به واسطه توسعه بیشتری که داشته، حدود 200- 300 میلیون متر مکعب گاز به صورت روزانه بیش از ما برداشت خواهد کرد.

این تحلیلگر انرژی، با بیان اینکه میدان گازی آرش، یکی از حدود بیست و هشت میدان نفت و گازی مشترکی است که ما با همسایگانمان داریم، توضیح داد: این میدان گازی در خلیج فارس و رو به روی منطقه بی طرف میان کویت و عربستان قرارگرفته است. از این لحاظ است که عربستان و کویت، هر دو آن را متعلق به خود می دانند و بخشی از آن که خارج از خط میانه قرار دارد، سهم ایران است. این میدان سالها قبل کشف شده، مدتی ایران تلاش کرد از آن استخراج کند، اما با بهانه تراشی و اعتراض کویت متوقف شد.

وی گفت: اگر قرار باشد بررسی شود چه سهمی از این میدان نفتی، در آبهای ایران قرار دارد، متخصصینی در جهان هستند که هر دو طرف می توانند با پرداخت هزینه هایی به آنها، این مساله را بررسی کنند و در نهایت باید مورد توافق همه قرارگیرد. در واقع، این مساله با مذاکرات حل خواهد شد.

قربان افزود: بهبود مناسبات ایران و عربستان، موقعیت مناسبی است که این امکان را فراهم می کند که این حوزه توسعه یابد؛ چرا که ایران، به تنهایی و بدون کمک شرکتهای بزرگ بین الملل انرژی، نمی تواند این میدان را به بهترین وجه توسعه دهد. اکنون گفتگوهای سیاسی می تواند انجام شود و عربستان و کویت می توانند با شرکتهای بین المللی انرژی وارد گفتگو شوند و با آنها قرارداد ببندد و ایران نیز می تواند با عربستان و کویت قراردادی امضا کند.

وی گفت: شرکت های بزرگی در دنیا هستند که با دقت زیادی، خطوط مرزی را با ذخایر زیر زمینی مرتبط می کنند. گاز این میدان، به اندازه حدود یک فاز پارس جنوبی است که آن را می توان به عربستان و کویت فروخت و ایران پول آن را دریافت کند؛ چرا که رساندن آن به ایران، هزینه های بیشتری را ایجاد خواهد کرد. در صورتی که ایران حوزه های گازی زیادی در داخل ایران و روی زمین دارد که همچنان توسعه نیافته اند. از این رو هزینه های انتقال آن به ایران، به صرفه نیست. با این شرایط، این گاز می تواند به عربستان یا کویت فروخته شود و البته ایران باید بازده سرمایه گذاری این دو کشور را به آنها را بپردازد و بعد مابقی را خود دریافت کند.

کویت ناخرسند از توافق ایران و عربستان

این تحلیلگر ارشد انرژی با تاکید بر اینکه آنچه که مقامات کویتی مطرح می کنند تکنیکال نیست و با اهداف سیاسی مطرح می شود، خاطرنشان کرد: به نظر می رسد کویتی ها از بهبود مناسبات با عربستان خرسند نیستند و با نگرانی نسبت به سرنوشت منابع گازی این میدان، برای جلب همراهی عربستان با خود تلاش می کنند؛ چرا که کویت به نسبت نفت، از منابع گازی کمتری برخوردار است و برای مصرف داخلی، نگاهی به این منابع داشته است. بنابراین این مساله به لحاظ تکنیکی قابل حل است و سه کشور باید با یکدیگر گفتگوهایی انجام دهند.

قربان با بیان اینکه متاسفانه ایران درباره حوزه های مشترک در بسیاری از مناطق حدود را روشن نکرده است، ادامه داد: حتی درباره قطر که بزرگترین حوزه گازی دنیا را دارد، درخصوص پارس جنوبی و گنبد شمالی، مذاکراتی نشده و با اینکه با قطر روابط خوبی داریم، اما هر کسی تلاش کرده خود بیشتر تولید را داشته باشد.

عدم دسترسی ایران به تکنولوژی حفاری در عمق خلیج فارس علت موضع گیری های کویت

این کارشناس ارشد انرژی با بیان اینکه هر چند، بدون شک توان تکنولوژیکی در این رابطه نقش مهمی ایفا می کند، یادآور شد: عربستان و کویت، خودشان توان تکنولوژیکی ندارند، اما آنها با بهترین شرکتهای بین المللی انرژی قرارداد می بندند و این شرکت ها در میادین مشترک یا اختصاصی شان به توسعه می پردازند. ایران تا حدودی توان تکنولوژیک دارد؛ اما این توان در حدی نیست که در عمق خلیج فارس بتواند به صورت بهینه و موثر به استخراج گاز بپردازد. لزومی هم به داشتن این تکنولوژی نیست و قرار نیست هر کشوری لزوما همه تکنولوژی ها را داشته باشد. شرکت های بزرگی در دنیا این اقدامات را در ازای هزینه ای انجام می دهند. اگر ایران تحریم نبود، این کار شدنی بود؛ اما از آنجا که ایران تحریم است و نمی تواند از شرکت های خارجی استفاده کند و شرکت های خارجی هم از بیم تحریم های آمریکا، نمی خواهند با ایران کار کنند، این مساله پیش نمی رود. از آنجا که این شرکت ها خواهان حضور در این پروژه ها نیستند و ایران نیز به این تکنولوژیها دسترسی ندارد، کویت چنین موضع گیریهایی می کند.

وی گفت: اما در شرایط فعلی، ما اگر بخواهیم میلیاردها دلار برای حوزه گازی آرش در عمق خلیج فارس هزینه کنیم، به صرفه تر است که این هزینه برای میادینی هزینه شود که در خشکی ایران قرار گرفته اند و برای حفاری و استخراج، تکنولوژی پیچیده تری نیاز ندارد.

قربان با تاکید بر اینکه مسأله ایجاد شده درخصوص میدان آرش، با مذاکرات سیاسی حل می شود، اظهار کرد: منابع گاز آرش، در حد یک فاز پارس جنوبی برآورد شده. این میزان حدود یک چهلم حوزه بزرگ ایران و قطر در پارس جنوبی است، در حالی که ایران بیش از بیست فاز در پارس جنوبی توسعه داده است. بنابراین، این میزان در حدی نیست که ایران و کویت بخواهند مناسبات خود را برای آن مخدوش کنند.