گذر سعدی، در حریم درجه یک میدان نقش جهان، شاهد بدعت نگران‌کننده‌ای است که به گفته کارشناسان، ساخت و ساز و نوسازی است نه آنچه بازسازی خوانده می‌شود و بنام آن ضوابط طرح تفضیلی دور زده می‌شود، افزایش تدریجی ارتفاع در این گذر تاریخی بر نگرانی‌های کارشناسان افزوده است.
گذر سعدی در ضلع غربی میدان نقش جهان از حساس‌ترین محدوده‌ها در دولتخانه صفوی است که با بی‌توجهی و عبور آسان از کنار تخلفاتی که ارتفاع مصوب حریم میدان را نقض کرده‌اند، در معرض خطر افزایش ارتفاع و در نتیجه مخدوش شدن منظر عناصر میدان نقش جهان است.
به گزارش جماران به نقل از ایرنا، این تخلف ها به گفته کارشناسان امر ماهرانه با استفاده از پروانه‌های بازسازی، اقدام به نوسازی و ساخت و سازهایی کرده‌اند که به این وسیله مفاد قانون شورای عالی شهرسازی و معماری ایران را نادیده گرفته و حریم میدان نقش جهان را در یکی از گذرهای مهم آن در معرض الگوی افزایش ارتفاع قرار داده است.
بر اساس آنچه در مفاد قانون شورای عالی شهرسازی و معماری ایران آمده است؛ هرگونه ساخت و ساز و یا صدو پروانه ساختمانی باید مطابق با آخرین نغییرات طرح‌های شهری مصوب باشد.
مطابق با آخرین تجدیدنظر طرح تفضیلی شهر اصفهان، ارتفاع مصوب در بین ۲ گذر سعدی و پشت مطبخ در حریم میدان نقش جهان پنج متر است، اتفاقی که در گذر سعدی افتاده، دور زدن این قانون با توسل به پروانه بازسازی است؛ ساخت و سازی که ساماندهی و بازسازی خوانده می‌شود و با عبور آسان از کنار این موضوع توسط نهادهای ناظر، به شکلی حمایت می‌شود.
پیشتر ایرنا در گزارش‌هایی اتفاقات گذر سعدی را نقد و بررسی کرده است و کارشناسان نسبت به تخلفات و آنچه بدعت و الگوی نادرست در این گذر مهم دانسته‌اند هشدار داده‌اند، اما در این خصوص هیچ برخورد بازدارنده‌ای از سوی نهادهای مربوطه انجام نگرفته است.
مسئولان میراث فرهنگی اصفهان برخلاف آنچه برخی کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی گفته‌اند، نوسازی در گذر سعدی را رد و آنچه اتفاق افتاده را بازسازی و حفظ وضع موجود دانستند. شواهد و بررسی کارشناسان اما، تخریب و نوسازی و همچنین افزایش ارتفاع را در اقدامات دو پلاک مورد نظر در گذر سعدی نشان می‌دهد.
پیشتر ساخت و ساز مجتمع تجاری نیوشا در خیابان استانداری و در نزدیکی گذر سعدی، با ارتفاع گرفتن حدود دو برابر ارتفاع مجاز، حریم و منظر آسمانی میدان نقش جهان را نقض کرد که با پیگیری کارشناسان معماری، انجمن صنفی مهندسان معمار و اداره کل میراث فرهنگی اصفهان متوقف و هم‌اکنون در مراجع قضایی در دست بررسی و پیگیری است.
نوسازی و ساخت و ساز پلاک‌های دیگر اما در گذر سعدی نمونه‌هایی کوچک‌تر از تخطی‌های مجتمع تجاری نیوشا هستند که به صورت نامحسوس از حریم ارتفاعی میدان و دولتخانه صفوی بالا زده‌اند تا الگویی ناصحیح را برای ارتفاع حریم میدان جهانی نقش جهان رقم بزنند.
اتفاقات گذر سعدی در حالی است که این روزها حساسیت زیادی از سوی کارشناسان و رسانه‌ها نسبت به تعرض به منظر و حریم آثار تاریخی اصفهان وجود دارد اما گویا گوش مسئولان امر از این نگرانی‌ها پرشده و بر آنچه با نوسازی و افزایش ارتفاع، و تخطی با توسل به پروانه های بازسازی است چشم بسته‌اند.
تخلف با پروانه بازسازی
سعیده دهقانی ناژوانی، کارشناس بافت‌های تاریخی و عضو انجمن صنفی مهندسین معمار اصفهان در مورد حریم درجه یک میدان نقش جهان در محوطه بین گذر سعدی و پشت مطبخ به خبرنگار ایرنا گفت: در ضوابط و مقررات مربوط به عرصه و حریم بناها و محوطه‌های تاریخی در طرح تفضیلی و طرح بازنگری طرح تفضیلی شهر اصفهان، احداث ساختمان در محوطه جنوب خیابان سعدی، در یک طبقه و با ارتفاع پنجمتر تا روی جان پناه، قید شده است.
وی با اشاره به ساخت وسازهایی که به احتمال در مکاتبات اداری عنوان بازسازی دارند اما در عمل با نوسازی توانسته‌اند ضوابط را دور بزنند گفت: پلاک نبش بن بست حوزه هنری و پلاک مجاور آن به اسم بازسازی، به طور کامل نوسازی کرده‌اند، اکنون با اندک اطلاعات در حوزه ساختمان سازی و با یک نگاه ساده از سمت گذر سعدی، می‌توان این موضوع را دریافت.
دهقانی در توضیح بیشتر از بی‌توجهی و نظارت نهادهای مسئول درباره تخلفاتی که در گذر سعدی روی داده است، گفت: مطابق با عکس‌های هوایی موجود از دهه ۳۰ تا دهه ۶۰، ارتفاع بافت در این محوطه در حد یک الی ۲ طبقه، در حدود هفت متر و نیم الی هشت متر و کوتاه‌تر از جداره پیرامونی میدان نقش جهان بوده است.
به گفته این کارشناس، برای نخستین بار در اوایل دهه ۶۰ شمسی، خانه ریاحی با الگوی سه طرف ساخت در ۲ طبقه تخریب شد و یک مجتمع مسکونی با ارتفاع سه طبقه و ۶۰ درصد تراکم، حریم ارتفاعی و کالبدی این محوطه را نقض کرد اما تمام بناهای نوسازی شده در دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی در این محوطه، از نظر ارتفاعی از جداره های پیرامونی میدان کوتاه‌تر ساخته شدند.
دهقانی به ایرنا گفت: مطابق عکس‌های هوایی موجود، پلاک مجاور پلاک نبش بن‌بست حوزه هنری، از دهه ۳۰ تا اواسط دهه ۸۰ دارای تراکم ۴۰ درصد ساخت و ارتفاع ۲ طبقه (کوتاه‌تر از جداره میدان) بوده و این تراکم از اواسط دهه ۸۰ تا سال ۹۶ به ۶۰ درصد ساخت، افزایش یافته است.
وی افزود: اینطور به نظر می‌رسد که از سال ۹۶ به بعد، حیاط نیز مسقف شده، سطح اشغال پلاک به ۱۰۰درصد افزایش یافته و کد ارتفاعی جان پناه آن با کد ارتفاعی جداره پیرامونی میدان همتراز شده است، همچنین کد ارتفاعی جان پناه پلاک نبش بن‌بست حوزه هنری به همین صورت افزایش یافته است. یعنی در دهه ۹۰ مقارن با حساسیت‌های اجتماعی نسبت به آثار تاریخی، که باید ملاحظات حفاظتی بیشتر لحاظ شود، شاهد تخلف آشکار برخی افراد سودجو در یکی از حساس‌ترین محدوده‌های تاریخی اصفهان هستیم.
به گفته این معمار حفاظتگر، آثار نوسازی شامل ستون‌ها، سقف و تیرهای بتنی جدید که هنوز نماسازی نشده اند در پلاک مذکور به راحتی قابل رویت است.
این کنشگر میراث فرهنگی در این باره افزود: کد ارتفاعی بام پلاک مذکور بدون احتساب ارتفاع جان پناه ساخته شده، از ضوابط عدول کرده است به گونه ای که کد ارتفاعی جان پناه ۵۰ سانتیمتری آن، همتراز کد ارتفاعی جداره پیرامونی میدان نقش جهان است.
دهقانی در ادامه گفت و گو با ایرنا با اشاره به نوسازی پلاک دیگری در اوایل دهه ۹۰، روبه روی ورودی دبیرستان سعدی گفت: خرپشته، تجهیزات تاسیساتی روی آن و پله فلزی دسترسی به بام خرپشته از نمای گذر سعدی و محوطه میدان و حتی از ایوان ورودی مسجد شیخ لطف الله، به راحتی قابل مشاهده است.
وی با اشاره به شواهد برجای مانده از چند بنای اواخر قاجار و اوایل پهلوی در این محوطه گفت: خانه باقریه، خانه صدیق، خانه متحده، خانه مانع و عمارت راه نجات،گویای ارتفاعی در حد یک یا ۲ طبقه و کوتاه‌تر از ارتفاع جداره های پیرامونی میدان است.
این پژوهشگر معماری معتقد است به هیچ وجه ارتفاعی که اکنون در گذر سعدی ساخته شده است مثل قبل نیست و در این باره گفت: عکس‌های موجود از وضعیت سابق پلاک نبش بن‌بست حوزه هنری و پلاک مجاور آن، گویای ارتفاعی کوتاه‌تر از جداره پیرامونی میدان است.
از نگاه دهقانی نکته جالبی که وجود دارد این است که در برخی از این تخلف‌ها مانند مجتمع تجاری نیوشا، به کد ارتفاعی خرپشته این بناها در سابق استناد می‌کنند و می‌گویند این بنا از قبل این ارتفاع را داشته است؛ در حالی که ملاک محاسبه ارتفاع، کد روی بام بوده و ارتفاع اتاقک پله(خرپشته)، جز ارتفاع بنا محسوب نمی شود؛ همان‌گونه که به عنوان یک طبقه مجزا در نظر گرفته نمی شود و در پروانه های ساختمانی صادره ارتفاع سرپله ملاک تعیین ارتفاع ساختمان نیست.
وی تاکید کرد: در این میان لازم به ذکر است که با استنباط از مفاد قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، خاصه ماده هفت قانون مذکور، در صورت تجدید، تمدید یا صدور هرگونه پروانه ساختمانی، لزوما تمامی آنها مشمول رعایت آخرین ضوابط طرح‌های مصوب شهری شده و شرایط پیشین ملک، مصوبات شورای شهر، کمیته‌های فنی شهرداری، پروانه‌های صادر شده قبلی، کاربری و شرایط کالبدی سابق(مانند: ارتفاع، تراکم و ...)، هیچ‌گونه حقوق مکتسبه و مثبته ای برای مالک ایجاد نمی‌کند که مقررات و ضوابط طرح تفضیلی را زیر پا بگذارد و موجبات تضعیع حقوق عام را فراهم نماید.
مناسباتی که ضابطه‌ها را زیر پا می‌گذارد
ناصر طاهری، معاون اداره کل میراث فرهنگی اصفهان در مقابل پرسش‌های ایرنا در خصوص چگونگی اتفاقات گذر سعدی گفت: آنچه در گذر سعدی اتفاق افتاده، حفظ وضعیت موجود است، اگر ارتفاعی بالا رفته باشد، باید برخورد شود؛ ولی اینگونه نیست، ارتفاعی که ما تایید کرده‌ایم بر اساس وضعیت موجود بوده، یعنی ارتفاعی که از قبل وجود داشته است.
سخنان طاهری در حالی است که در مورد پلاک مجاور بن‌بست حوزه هنری ارتفاع فعلی از کد ارتفاعی پیشین سقف بالاتر رفته و یک جان پناه هم روی آن زده شده است. آنطور که کارشناسان می‌گویند حتی اگر در گذشته چنین ارتفاعی وجود داشته، برای مالکان حق مکتسبه ای ایجاد نمی‌کند که بعد از آنچه در واقع نوسازی روی داده است؛ ضابطه و طرح تفضیلی را زیر پا بگذارند.
وی در مقابل توضیحات خبرنگار ایرنا مبنی بر وجود شواهد نوسازی و ساخت و ساز جدید و ارتفاعی که حتی از کد ارتفاعی پیشین هم پیشی گرفته است،گفت: در سوابق و اسناد ما، عکس‌ها و تصاویر از موقعیت قبل محل‌های مورد نظر موجود است و ما بیشتر از آن ارتفاع، به کسی مجوز نداده‌ایم.
معاون میراث فرهنگی اصفهان در این باره افزود: آنچه ما مجوز داده‌ایم بر اساس تصاویر، مستندات و نقشه‌برداری های قبلی است و اگر کسی از آن عدول کرده باشد، باید با مالک برخورد کنیم.
طاهری گفت: نقض حریم مجتمع نیوشا در خیابان استانداری در مراجع قضایی در دست رسیدگی است. پلاک موجود در گذر سعدی متعلق به برادر مالک مجتمع نیوشا است اما ارتفاع این ساختمان بر اساس وضع موجود است و حتی ما یک طرح اصلاحیه نما هم دادیم که مالک بر اساس آن اصلاح کرد. عکس‌های قبلی این پلاک موجود است؛ به سمت گذر سعدی هم پیش زدگی داشت که گفتیم عقب ببرد و و همین کار را هم کرد.
طاهری همچنین پیشتر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفته بود که در فرآیند نظارت، پایان کار را هم از آنها سوال می‌کنند و اگر کسی ارتفاعی را اضافه کرده باشد باید حذف کنند.
تخلف در ۵۰ متری اثر ثبت جهانی میدان نقش جهان
لیلا پهلوان زاده، کارشناس معماری اما ساخت مجتمع نیوشا و ساخت و سازهای گذر سعدی در فاصلۀ چند قدمی یک اثر منحصر به فرد ثبت شده در فهرست میراث جهانی و پایگاه مرتبط با آن را نتیجه بی توجهی به طرح های مصوب در راستای حفاظت از این محدوده به عنوان یک اثر جهانی و همچنین محدوده غرب این میدان یعنی دولتخانه صفوی دانست.
وی در گفت و گو با ایرنا یادآور شد: در زمان حاضر غیر از مجتمع تجاری در خیابان استانداری ۲ ساختمان دیگر در گذر سعدی اجرا شده‌اند. در این خصوص هم تذکرات لازم توسط دوست داران میراث فرهنگی به شهرداری و میراث فرهنگی داده شده است که چنین ساختمان‌هایی در حال کار هستند اما تاکنون برخورد قانونی و خاصی با متخلفین نشده است.
سوال اصلی و تامل‌برانگیز پهلوان زاده این است که چه توجیه وجود دارد که مدیران ارشد شهری، به ویژه سازمان میراث فرهنگی، شهرداری منطقه و پایگاه مربوطه از وقوع چنین تخلفاتی در گذر سعدی بی اطلاع هستند؟ جایی که همان گونه که ذکر شد در فاصلۀ چند قدمی یک اثر منحصر به فرد ثبت شده در فهرست میراث جهانی و پایگاه مرتبط با آن است
وی بر این باور است که باید هر آن کس که قلبش برای این شهر می‌تپد و عِرق و ادعایی نسبت به محافظت از آن دارد، هر تخلف کوچک در این حوزه، هرچند اندک را به گوش همگان برساند تا اگر خدای ناکرده مسئولان به دلیل حجم زیاد کار و نبود نیرو لازم جهت نظارت، در هنگام بروز این تخلفات شانه خالی می‌کنند، از این تخلفات آگاهی یافته و قبل از وقوع فاجعه، چاره ای برای آن بیندیشند.
