کشت گلخانه‌ای به‌عنوان روشی پیشرفته در کشت و کار را می‌توان راهی مطمئن برای رونق کشاورزی بویژه در مناطق کم‌آب در نظر گرفت زیرا محصولات این نوع کشت برخلاف باور عمومی، کیفیت بالایی دارد و بخوبی می‌تواند جایگزین تولیدات کشت سنتی شود، کنترل آفات و بیماری‌ها، شرایط محیطی مناسب و رسیدگی دقیق‌تر به آن در زمره دلایلی است که این نوع محصولات را با کیفیت بهتر به دست مصرف‌کنندگان می‌رساند.
موضوع مهمتری که ما را به استفاده از روش‌های نوین کشاورزی سوق می‌دهد کاهش چشمگیر منابع آبی است، چه، بحران آب چالشی بسیار بزرگ برای تمام کشورهای جهان است به‌گونه‌ای که برنامه‌های متعددی برای مصرف بهینه و بهره‌وری درست از منابع آبی در خیلی از مناطق اجرا می‌شود و ایران نیز با قرار گرفتن در ناحیه گرم و کم بارش از این قاعده خارج نیست.
بر همین اساس در شرایط بحرانی موجود برای مقابله با تنش آبی کشور، توسعه کشت محصولات گلخانه‌ای به‌عنوان جایگزین کشت سنتی به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده منابع آبی، راهی برای برون‌رفت از این چالش جدی خواهد بود.
مساحت اراضی کشاورزی استان اصفهان ۵۶۹ هزار هکتار است و ۱۱ درصد از اشتغال وهفت درصد از تولید ناخالص ملی آن به بخش کشاورزی اختصاص دارد.
سطح زیر کشت محصولات گلخانه‌ای شامل سبزی و صیفی و گل و گیاه زینتی این استان رتبه دوم کشوری را به خود اختصاص داده، اما مشکل بزرگ کشاورزی آن بر اساس شاخص‌های بلندمدت این است که هم‌اکنون ۵۳.۴ درصد از مساحت این استان درگیر خشکسالی شدید و از نظر پراکنش مکانی ۴.۳ درصد از مساحتش در شرایط نرمال، ۸.۸ درصد خشکسالی خفیف، ۲۴ درصد خشکسالی متوسط، ۱۴ درصد خشکسالی شدید و ۴۷.۷ درصد خشکسالی بسیار شدید است.
همچنین بر اساس گزارش‌های دیگر، ۹۸.۱ درصد از مساحت استان درگیر خشکسالی هیدرولوژیک(آب شناسی) و بر اساس این شاخص‌ها ۵.۵ درصد مساحت استان با خشکسالی خفیف، ۳۳.۲ درصد خشکسالی متوسط و ۶ درصد خشکسالی بسیار شدید دست و پنجه نرم می‌کند.
تحلیل آمار فوق حاکیست که با روش‌های سنتی کشاورزی نمی‌توان پیش رفت و تغییر در شیوه‌های کشت و کار در چنین مناطقی که خشکسالی بر روی آنها سایه انداخته است باید بطور جدی دنبال شود که البته تحقق آن به زدودن موانع و حمایت‌های لازم بویژه در مباحث مالی نیاز دارد.
در همین پیوند، عضو هیات علمی و دانشیار دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اصفهان می‌گوید: راندمان در مصرف آب و بهبود کیفیت محصولات تولیدی از مهمترین شاخص‌های این نوع کشت به شمار می‌رود و از آنجایی که اصفهان از لحاظ میزان و تنوع محصولات کشاورزی در بین دیگر استان‌ها در جایگاه ممتازی قرار دارد می‌تواند بیش از گذشته در این صنعت وارد عمل شود و تولیدات خود را روز به روز افزایش دهد.
مریم گُل‌آبادی در گفت و گو با ایرنا، کشت گلخانه‌ای را قابل اجرا در تمام طول سال می‌داند و تصریح کرد: این روش به گونه‌ای است که فارغ از وضعیت آب و هوایی در روزهای سرد زمستان و هم در روزهای گرم تابستان قابلیت تولید دارد و گرما و سرما نمی‌تواند آن را دستخوش تغییر دهد و به دیگر سخن و به زبان ساده‌تر، کشت گلخانه‌ای چهار فصل است.
این استاد دانشگاه که خود تولیدکننده محصولات کشاورزی و مدیرعامل شرکت دانش بنیان "نگین بذر دانش" است، اضافه کرد: افزایش گلخانه‌ها نیازمند وام و تسهیلات بانکی است زیرا تاسیس یک گلخانه به سرمایه اولیه بالایی نیاز دارد و برای احداث یک گلخانه به مساحت یک هکتار دست‌کم ۲ تا سه میلیارد تومان سرمایه اولیه نیاز است، البته کسانی که زمین ندارند باید رقم بالایی هم صرف خرید زمین مورد نیاز کنند که بی‌شک برای همه کشاورزان مُیسر نیست.
وی بهبود کیفیت تولید محصولات گلخانه‌ای را مزیتی در مقایسه با دیگر روش‌ها برشمرد و اظهارداشت: درصد بالایی از محصولاتی که به صورت گلخانه‌ای کشت می‌شوند از کیفیت بالاتری برخوردارند زیرا شرایط کنترل تا برداشت بخوبی و بهتر انجام می‌شود و مصرف‌کنندگان با خیال آسوده‌تر از آنها استفاده می‌کنند.
به گفته عضو هیات علمی و دانشیار دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد، اصفهان از جمله استان‌هایی به شمار می‌رود که با کمبود منابع آبی روبه روست و باید از روش‌های جدید و فناوری‌های روز برای کشت و کار استفاده کند در غیر این صورت نمی‌تواند در سال‌های آینده به‌عنوان یکی از قطب‌های اصلی محصولات کشاورزی در کشور مطرح باشد.
وی خاطرنشان کرد: البته پیش از توسعه گلخانه‌ها باید حامل‌های انرژی نظیر گاز را بعنوان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای آنها تامین کرد، بطورکلی مصرف گاز به جای مصرف گازوئیل، راندمان تولید را بالا می‌برد و از لحاظ ایمنی نیز به مراتب بهتر است.
به اعتقاد گل‌آبادی توسعه گلخانه‌ها نیازمند تسهیل در ساز و کار اداری و ارائه تسهیلات کم بهره است و باید روند دریافت تسهیلات را آسان کرد تا افراد بیشتری برای توسعه گلخانه‌ها وارد عمل شوند.
این کارشناس یادآور شد: تمام مناطق استان قابلیت توسعه احداث گلخانه را ندارد، چراکه کشت گلخانه‌ای نیازمند وجود منابع آبی زیرزمینی با کیفیت بویژه چاه است و در نقاطی که کیفیت آب چندان بالا نیست تا حدودی توسعه گلخانه‌ها موفق نخواهد بود پس از ظرفیت‌های کنونی باید نهایت بهره را برد.
وی در باره تولیدات این صنعت گفت: خیار، گوجه فرنگی، فلفل، بادمجان و برخی گل‌های تزیینی، بیشترین آمار کشت گلخانه‌ای را در استان و کشور به خود اختصاص داده که بیشترین آن را خیار تشکیل می‌دهد و البته می‌توان تعداد این محصولات مانند توت فرنگای ر بخصوص در زمینه گل‌های زینتی افزایش داد.
بنا به تحقیقات این پژوهشگر، در توسعه گلخانه‌ها باید زمینه را برای احداث گلخانه‌های پیشرفته به جای گلخانه‌های چوبی مهیا کرد زیرا راندمان تولید در گلخانه‌های مدرن و پیشرفته به مراتب خیلی بیشتر از گلخانه‌های سنتی و چوبی است، ارتفاع نه چندان زیاد سقف گلخانه‌های چوبی میزان استفاده از سم را افزایش می‌دهد از همه رو کیفیت محصولات تا حدی پایین می‌آید.
نگاه مثبت اصفهان به توسعه کشت گلخانه‌ای
آنطور که معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان می‌گوید: توسعه کشت گلخانه‌ای از اولویت‌های وزارتخانه است و اصفهان نیز نگاه ویژه‌ای به این صنعت دارد و سال به سال برنامه‌ریزی‌ها برای حمایت هرچه بیشتر از این صنعت بهبود پیدا می‌یابد.
اصغر رستمی در گفت و گو با ایرنا، برخورداری از مطلوبیت نسبی محصولات، افزایش تعداد برداشت‌ها در سال، ارتقا میزان برداشت محصول نسبت به سطح زیر کشت، تعیین زمان بهره‌برداری محصول و ثبات در فعالت شاغلان و کارگران را از مزایای این صنعت می‌داند.
به گفته وی در هر هکتار از گلخانه‌ها بطور متوسط ۱۰ نفر بصورت دائم مشغول بکارند، بنابراین با توسعه آنها نفرات بیشتری در طول سال کار ثابت خواهند داشت که موضوعی مهم در اشتغالزایی پایدار به شمار می‌رود.
توانایی افزایش محصولات گلخانه‌ای در اصفهان به بیش از ۳۷۰ هزار تُن
بررسی آمار و ارقامی که مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان در گفت و گو با ایرنا مطرح می‌کند حاکیست که مساحت گلخانه‌های اصفهان از یکهزار و ۸۴۰ هکتار در ۲ سال قبل اکنون به ۲ هزار هکتار رسیده که این میزان گلخانه در طول سال قادر خواهد بود ۳۷۰ هزار تُن انواع محصولات سبزی و صیفی مانند خیار، گوجه، فلفل دلمه‌ای رنگی، بادمجان، توت فرنگی، سبزی برگی و غده‌ای تولید کند.
به گفته احمدرضا رییس‌زاده، سالانه ۱۶۰ میلیون شاخه و اصله انواع گل و گلدان و گیاه تزیینی در ۱۸۰ هکتار گلخانه این منطقه تولید می‌شود که شامل شاخه بریده، گیاهان آپارتمانی، درخت و درختچه، گل‌های فصلی و نشایی است، همچنین سالانه بیش از ۵۰ هزار تُن انواع محصولات گلخانه‌ای از این استان به خارج کشور صادر می‌شود.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان با اشاره به اهمیت توسعه کشت گلخانه‌ای در استان بعنوان یکی از اصلی‌ترین سیاست‌های وزارتخانه، جذب بازارهای کشورهای دیگر را از جمله مزایای بهبود و بیشتر شدن محصولات گلخانه‌ای می‌داند.
وی ادامه داد: اکنون انواع محصولات سبزی و صیفی مانند خیار، گوجه، فلفل دلمه‌ای رنگی، بادمجان، توت فرنگی، سبزی برگی و غده‌ای به همراه گل‌های تزیینی، صادرات تولیدات گلخانه‌ای این استان به کشورهای خارجی را تشکیل می‌دهد.
رییس‌زاده با بیان‌اینکه این میزان صادرات سالانه افزون بر ۵۰ میلیون دلار ارزآوری برای کشورمان دارد، ادامه می‌دهد: تغییر شیوه کشت از فضای باز و بصورت سنتی به فضای گلخانه‌ای از اولویت‌های این نهاد است و به‌جد دنبال می‌شود،علاوه بر آن افزایش بهره‌وری در تولید، محصول بهتر، صرفه‌جویی در زمین زراعی و کاهش مصرف آب و انرژی را از دیگر مزایای کشت و کار در فضای گلخانه است، برای مثال برداشت گوجه یا خیار در۱۰ هکتار زمین زراعی معادل برداشت در یک هکتار گلخانه است، همچنین کنترل آفات، اشتغالزایی بالا و محصول بیشتر از مزایای این نوع کشت به شمار می‌رود.
به اعتقاد وی سهم اشتغالزایی بیشتر شیوه گلخانه‌ای نسبت به روش معمول را باید بعنوان شاخصی مثبت و موثر در نظر گرفت، فعالیت در گلخانه در ۱۲ ماه سال انجام می‌شود، اما در روش غیر گلخانه، زمین تنها ۳ تا ۴ ماه زیر کشت می‌رود، به همین دلیل شاغلان در گلخانه‌ها در تمام طول سال مشغول بکارند و با تعطیلی فصلی روبه رو نمی‌شوند.
وی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر کنترل هرچه بهتر آفات و بیماری‌ها از نکات مثبت کشت فضای بسته است و بصورت کلان، سیاست‌های حمایتی از این نوع کشت و تولید دائم سبب تثبیت قیمت‌ها و کنترل هرچه افزون‌تر بازار می‌شود.
نگره آسان‌سازی دریافت تسهیلات کشاورزی در اصفهان
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان با تاکید بر تسهیل صدور مجوزها برای متقاضیان طرح ایجاد و توسعه گلخانه‌ها خاطرنشان کرد: هر کشاورز و سرمایه‌گذاری که زمین زراعی و آب برای آبیاری داشته باشد می‌تواند از تسهیلات بانکی یارانه‌دار با بازپرداخت پنج ساله و با یک سال تنفس استفاده کند.
وی افزود: در سال ۹۸ تعداد ۲۲۰ مورد معرفی دریافت تسهیلات با سرجمع چهار هزار میلیارد ریال به بانک انجام و از این تعداد ۱۰۵ فقره تسهیلات با مجموع یک هزار و ۶۷۰ میلیارد ریال پرداخت شده است.
به گفته این مدیر روند حمایت از سرمایه‌گذاران و فعالان علاقه‌مند در این بخش در سال جاری ادامه خواهد داشت، هرچند نقص در ضمانت‌ها بزرگترین چالش پیش روی متقاضیان و به طورکلی این طرح است، با این حال طرح بخوبی در اصفهان پیشرفت می‌کند و در رده دوم کشور از حیث تولید محصولات و سطح زیر کشت گلخانه‌ای قرار دارد.
رییس‌زاده با تاکید بر اینکه بسته‌های تشویقی و حمایتی با همکاری اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها بر مبنای همین اصل ارائه می‌شود، افزود: در عین حال تکمیل شیوه تولید و زنجیره ارزش با صادرات هرچه بیشتر با استفاده از ظرفیت تعاونی‌ها و اتحادیه‌ها رقم می‌خورد.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان با اشاره به شهرستان‌های فلاورجان، تیران و کرون، مبارکه، اصفهان، شهرضا و نجف‌آباد به عنوان فعالان صنعت کشت و کار گلخانه‌ای در این استان اظهارداشت: چهار هزار و ۵۰۰ واحد گلخانه در استان مستقر است که ۲۰ هزار نفر شغل مستقیم و معادل همین رقم شغل غیرمستقیم در مراکز فرآوری و بسته‌بندی و حمل ونقل محصولات ایجاد کرده است.
اشتیاق زیاد کشاورزان نسل جوان استان اصفهان به توسعه گلخانه‌ها
عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی استان اصفهان در گفت و گو با ایرنا گفت: اصفهان در منطقه خشک و نیمه خشک کشور قرار گرفته لذا استفاده از فناوری‌های روز دنیا در زمینه نوع کشت آبیاری از اهمیت بالایی برخوردار است و بدون تردید با ادامه روش‌های قدیمی، صنعت کشاورزی در سال‌های آتی با مشکل مواجه خواهد شد.
عبدالحسین میرمیران افزود: در کشت گلخانه‌ای میزان بهره‌وری ۷۰ تا ۸۰ درصد بالا می‌رود در حالی که در کشت معمولی این میزان حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد است، بنابراین هیچ شکی بر توسعه این صنعت نیست بویژه اینکه اصفهان از مراکز اصلی صنعت کشاورزی کشور محسوب می‌شود و دانش و تجربه در آن بالاست.
به اعتقاد وی البته سرمایه‌گذاری اولیه مهمترین مشکل در توسعه کشت و کار گلخانه‌ای است زیرا همه کس نمی‌تواند از پس تامین پول اولیه برآید، حتی در منطقه شرق اصفهان یکی دو محل برای احداث شهرک گلخانه‌ای مدنظر قرار گرفت که بدلیل نبود سرمایه‌گذاری، عملیات ساخت متوقف شد، بنابراین ارائه تسهیلات بانکی با نرخ سود نسبت مناسب در راه توسعه گلخانه‌ها موثر خواهد بود.
به گفته میرمیران اشتیاق لازم برای تغییر و تحول در کشاورزی استان و انجام هرچه بیشتر کشت گلخانه‌ای وجود دارد، البته ممکن است نسل قدیمی کشاورزان کمتر به این تغییرات تن دهند اما نسل جدید با دیدگاه‌های نو کامل انس دارد و برای بهبود کار و فعالیت آماده است و در صورت تامین نیازهای اولیه قادر خواهد بود در توسعه صنعت کشت گلخانه‌ای کشور سهیم و حتی پیشتاز باشد.
عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی استان اصفهان، خرید تضمینی محصولات تولیدی در صنعت گلخانه‌ای را لازم می‌داند و یادآور شد: محصولی که با سرمایه‌گذاری زیاد و مشقت تولید می‌شود باید راه خود را با سهولت به سوی بازار پیدا کند که این امر مستلزم حمایت جهاد کشاورزی و تدوین طرح‌های حمایتی است و این عامل می‌تواند کشاورز را برای تحول و ایجاد هرچه بیشتر، روی‌آوری به روش‌های نوین امروزی و توسعه فضای گلخانه‌ها تشویق و ترغیب کند.
مساحت اراضی کشاورزی استان اصفهان ۵۶۹ هزار هکتار است و ۱۱ درصد از اشتغال و هفت درصد از تولید ناخالص ملی آن به بخش کشاورزی اختصاص دارد.
