فشار به منابع آب زیرزمینی کشور جهت تامین آب مورد نیاز بخش‌های مختلف محیط زیست، کشاورزی، آشامیدنی، بهداشت، فضای سبز، صنایع و خدمات فزونی یافته بطوری‌که آب استحصالی از چاه‌ها بسیار بیشتر از ظرفیت آب تجدیدپذیر آبخوان‌ها بوده و همین امر به نزول سطح آب زیرزمینی در بسیاری از دشت‌های کشور و بروز اثرات مخرب از جمله خشکیدن قنوات و چشمه ها، پمپاژ آب از اعماق زیاد توسط چاه‌های عمیق با هزینه برق بالا، شور شدن آب استحصالی، بایرشدن زمین‌های زراعی، فرونشست زمین و ایجاد درز و شکاف در تاسیسات و منازل در برخی مناطق منجر شده است.
بر این اساس در سال ۱۳۹۳ طرح ملی ” احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور“ در شورای عالی آب تصویب که در آن وزارت نیرو با همکاری سایرنهادهای ذی‌ربط به خصوص جهاد کشاورزی موظف به احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور و حفاظت هر چه بیشتر از آبخوانهای کشور شد.
حفر و تکمیل شبکه چاه‌های مشاهده‌ای سطح آب زیرزمینی(شبکه پیزومتری ) در دشت‌های کشور، نصب تجهیزات اندازه‌گیری الکترونیکی (On line) بر روی ایستگاه‌ها و منابع آب انتخابی، تهیه بیلان و بانک اطلاعاتی منابع آب در دشت‌ها بصورت به روز، پهنه‌بندی و بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین در محدوده مطالعاتی، ایجاد و استقرار بازار محلی آب در محدوده مطالعاتی، ایجاد تشکل‌های آب‌بَران و انجام حمایت‌های مالی و فنی از آنها در محدوده توسط وزارت جهاد کشاورزی از جمله ۱۵ پروژه طرح ملی احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور است.
به‌روز کردن سند ملی آب در محدوده مطالعاتی توسط وزارت جهاد کشاورزی برای تهیه پروانه بهره برداری بهینه، خرید و انسداد چاه‌های کم‌بازده کشاورزی، ساماندهی شرکت‌های حفار و نصب GPS بر روی دستگاه‌های حفاری موجود در استان، جایگزینی پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب با چاه‌های کشاورزی در دشت‌های ممنوعه و بحرانی، تقویت و استقرار گروه گشت و بازرسی دشت‌ها و منابع آب، نصب دستگاه کنتور حجمی و هوشمند آب و برق کنترل برداشت از چاه‌ها، کنترل، نظارت و مسلوب‌المنفعه کزدن چاه‌های فاقد پروانه مضر به مصالح عمومی، اجرای پروژه تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در دشت‌های ممنوعه و مطالعه و اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آموزش، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی از دیگر بخش‌های این طرح به شمار می رود.
طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی اصفهان سال ۹۵ در یک افق ۲۰ ساله با امضای تفاهمنامه بین شرکت آب منطقه‌ای و دانشگاه صنعتی اصفهان به این دانشگاه واگذار شد، استفاده از توانایی و پتانسیل موجود طرفین و انجام فعالیت مشترک در زمینه طرح ملی احیا و تعادل بخشی منابع آب کشور با اولویت آب‌های زیرزمینی مهمترین موضوع این تفاهمنامه است.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: منابع آبی به غیر از حق محیط زیست، تنها مختص نسل فعلی نیست و ما باید نسل آینده را هم در نظر داشته باشیم، زیرا مواهب خدادادی همچون آب متعلق به همگان است و ما باید تمامی نیازها را در تصمیمات خود لحاظ کنیم.
عبدالرضا کبیری سامانی با بیان اینکه طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیر زمینی، طرحی مناسب در راستای استفاده اصولی از منابع زیرسطحی بود، تصریح کرد: اولویت‌بندی در اقدامات طرح باید بر اساس نیازهای هر منطقه انجام گیرد و بخشی از اقدامات باید در کوتاه مدت انجام شود.
ضرورت تبیین مزایای طرح احیا و تعادل‌بخشی برای جامعه مخاطب
وی فرهنگ‌سازی را لازمه اجرای چنین طرح‌هایی دانست و اضافه کرد: مزایا و ضروریات اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی باید بطور مستمر برای مخاطبان بویژه قشر کشاورز تبیین شود، زیرا اجرای کامل آن بدون مشارکت آنان میسر نیست.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان افزود: وضعیت و تعداد چاه‌های مجاز و غیرمجاز در استان اصفهان بیش از حد توان منابع آبی زیرسطحی است و همین امر مشکلات فراوانی را برای منطقه ایجاد کرده که یکی از آنها فرونشست زمین به عنوان خطری جدی محسوب می‌شود و در صورت عدم تدبیر برای آن روز به روز افزایش می‌یابد.
کبیری سامانی استفاده بیشتر از پسآب در مناطقی چون مرکز کشور و استان اصفهان را لازم خواند و اضافه کرد: تصفیه و استفاده از آن باید با روش‌های مختلفی افزایش پیدا کند، زیرا این نوع آب جایگاه خاصی در جهان دارد و برای بازچرخانی آن همواره تلاش می‌کنند.
وی با تاکید بر تحلیل آمار و ارقام مربوط به منابع آبی، تصریح کرد: اندازه گیری دوره‌ای، مدل‌سازی و تحلیل و بررسی میزان داشته‌ها و برداشت‌ها باید بطور جدی با کمک نهادهای علمی و دانشگاهی صورت پذیرد تا برای برنامه‌ریزی و اقدامات مبتنی بر آن بهتر جلو رفت.
این پژوهشگر بر اصل پایبندی به قانون اشاره و خاطرنشان کرد: تشکیل پلیس آب برای رصد اوضاع و همچنین استفاده از اندوخته‌های علمی و تجربی شرکت‌های دانش بنیان باید بیش از قبل افزایش پیدا کند و طرح مذکور باید با مشارکت همه بصورت جدی پیش برود.
۱۰ محدوده ممنوعه در اصفهان
مدیر حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه مناطق مختلف از حیث افت آب‌های زیرزمینی به چند محدوده تقسیم می‌شوند، اظهارداشت: از ۳۵ محدوده استان اصفهان، هشت محدوده آزاد، ۱۷ محدوده ممنوعه و ۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی است.
سید مهدی میرباقری خاطرنشان کرد: کمبود اعتبارات به سختی اجرای احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیر زمینی می‌افزاید، همچنین مشارکت هرچه بیشتر نهادها و دستگاه‌ها برای پیشبرد اهداف اهمیت دارد و لازم است که جامعه کشاورزان نیز بیشتر همکاری کنند.
مدیر آب منطقه ای افزود: ۱۷ هزار و ۴۶۰ چاه غیر مجاز در استان وجود دارد که از سال ۸۴ تاکنون ۶ هزار و ۱۴۴ حلقه از آنها مسدود شده است و حجم صرفه جویی از محل پر کردن چاه های غیرمجاز از آن زمان تاکنون بیش از ۲۱۰ میلیون متر مکعب برآورد می‌شود.
وی با بیان اینکه از ابتدای سال تاکنون ۵۵۸ حلقه چاه غیرمجاز در استان پر شده که حفظ پنج میلیون و ۴۰۶ هزار متر مکعب آب را در پی داشته، گفت: مسدود کردن ۶۰۰ حلقه چاه غیر مجاز تا پایان امسال سبب حفظ ۲۰.۳۷ میلیون متر مکعب آب در استان می‌شود.
میرباقری افزود: نصب کنتورهای حجمی هوشمند در راستای سلسله اقدامات طرح ملی احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی کشور و برای پایش دقیق میزان برداشت‌ها از منابع آب های زیرزمینی و برنامه‌ریزی مدون برای این امر است.
مدیر حفاظت آب منطقه‌ای با بیان اینکه از سال ۹۵ تاکنون ۱۱ هزار و ۹۸۳ پروانه بهره برداری کشاورزی اصلاح و تعدیل شده، اظهارداشت: این امر به کاهش ۸۸۶ میلیون متر مکعب حجم در پروانه‌ها شده است.
وی اضافه کرد: یک هزار و ۴۸۳ پروانه بهره‌برداری از چاه نیز اصلاح و تعدیل شده و این رقم به تا آخر سال به ۱۰ هزار پروانه بهره‌برداری خواهد رسید.
میرباقری ادامه داد: تا پایان سال جاری ۷۰۰ کنتور حجمی هوشمند بر روی چاه‌های مجاز این استان نصب می‌شود و تاکنون عملیات نصب ۲۹۰ کنتور به پایان رسیده است.
مدیر حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان توقیف دستگاه‌ها و ادوات غیرمجاز حفاری را برای اجرای طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرسطحی ضروری دانست و ادامه داد: از سال ۹۲ تاکنون ۲ هزار و ۵۴۹ دستگاه غیرمجاز حفاری چاه توقیف شده و این رقم برای امسال ۳۴۵ مورد بوده است.
وی درباره میزان اعتبارات گفت: اعتبارات ابلاغی طرح احیا و تعادل بخشی استان در سال جاری ۱۵۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون ریال و جمع کل اعتبارات تخصیص یافته از ابتدای سال تاکنون ۴۱ میلیارد و ۳۷۹ میلیون ریال بوده که تمامی اعتبارات تخصیصی هزینه شده است.
مدیر حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای با اشاره به اهمیت کارکرد و فعالیت گروه‌های گشت و بازرسی برای کاهش تخلفات، تصریح کرد: در این مدت تقویت و استقرار ۶۲ گروه گشت و بازرسی در سطح استان در دستور کار قرار گرفت.
