یلدا برگرفته از یک واژه سُریانی ( زبان رایج مسیحیان باستان ) است که به تولد و زایش معنی شده و از تحقیق و بررسی در کتاب‌های تاریخی واژه نامه‌ها به دست آمده است به عنوان مثال دانشمند بزرگ و تقویم شناس ابوریحان بیرونی به این موضوع اشاره دارد و با نام میلاد اکبر از شب یلدا یاد می کند و آن را میلاد خورشید دانسته است.
مطالب بالا بخشی از اظهارات فریدون اله یاری استاد تمام تاریخ دانشگاه اصفهان است که در گفت وگو با خبرنگار ایرنا پیرامون یلدا بیان کرد و افزود: اما برخی‌ها معتقدند که یلدا ریشه ایرانی دارد و ربطی به زبان سُریانی ندارد.
وی با اشاره به اینکه ریشه بسیاری از زبان‌های دنیا یکی است، تصریح کرد: یلدا متشکل از دو واژه " یل " و " دا " است که برخی افراد یل را به عنوان سال که برگرفته از کلمه year است می‌دانند و دا را بر گرفته از کلمه day یعنی روز می‌دانند.
این استاد تاریخ ادامه داد: مسلم است که یلدا در تقویم‌های مسیحی وجود دارد اما ریشه آن میترائیسم و میترائیسم آیینی ایرانی است که پس از گسترده شدن این آیین به جهان مسیحیت راه یافته بنابراین ایرانیان یلدا را از غرب دریافت نکرده اند بلکه این آیین را به غرب و جهان مسیحیت برده‌اند.
وی افزود: یلدا یکی از آیین‌های کهن ایرانی است که سابقه و پیشینه آن به تاریخ میترائیسم و ایران کهن باز می‌گردد و با پیدایش اسلام این آیین در ایران نه تنها فراموش نشده بلکه ادامه یافته است زیرا جنبه حکمت علمی و عقلی دارد زیرا شب یلدا فرصت مناسبی برای صله ارحام، همنشینی‌ها و دور هم بودن‌هاست و تقویت صفا وصمیمیت و بستری مناسب برای نقل روایت‌ها و گفتارهای فرهنگی و خواندن شاهنامه و دیوان حافظ و پاسداشت ادب و زبان فارسی است.
الهیاری با اشاره به اینکه در پی ماشینی شدن، افراد و خانواده‌ها از یکدیگر فاصله گرفته‌اند و فاصله نسل ها ایجاد شده است، بیان کرد: یلدا نقش مهمی در نزدیک کردن خانواده‌ها و نسل‌ها به یکدیگر دارد که پاسداشت این آیین باید مورد توجه قرار گیرد.
وی اظهارداشت: نهادها و ارگان‌های فرهنگی از جمله شهرداری‌ها درسال‌های اخیر این مهم را مورد توجه قرار داده اند و با برگزاری برنامه‌هایی در این راستا کوشیده‌اند.
استاد تاریخ دانشگاه اصفهان افزود: یلدا یک بستر مهم اجتماعی برای تعمیق صمیمیت‌ها و انتقال فرهنگی در جامعه است.
علی اخضری استاد تاریخ دانشگاه فرهنگیان اصفهان نیز با اشاره به اینکه برای شروع یلدا زمان مشخصی وجود ندارد و یکی از سنت‌های کهن ایرانیان است، گفت: ایرانیان برای تغییر فصل و یا کشت و برداشت محصولات جشن‌هایی بر پا می‌کردند.
وی افزود: یکی از این جشن‌ها، یلداست که ایرانیان در طولانی‌ترین شب سال دورهم جمع می‌شدند و این شب را در کنار یکدیگر با صفا و صمیمیت طی می‌کردند.
این استاد تاریخ افزود: پاسداشت فرهنگ و زبان نیز برای ایرانیان در این شب بسیار با اهمیتمی باشد و به همین دلیل است که پس از سروده شدن شاهنامه توسط فردوسی، ایرانیان به شاهنامه خوانی در این شب همت می گمارند تا زبان و ادب فارسی را حفظ کنند.
وی اظهارداشت: بهترین رسمی که در فصل سرما، گرما را به کانون خانواده‌های ایرانی بازمی‌گرداند شب یلداست و خانواده‌ها با شب‌نشینی در این شب لحظات خوبی را سپری می‌کنند.
اخضری با بیان اینکه آداب و رسوم و سنت‌ها در نظر مردم ایران مهم و پر ارزش است، تصریح کرد: در شرایط کنونی که کانون خانواده‌ها با تهدیدهای جدی مواجه است ، یلدا بهترین فرصت برای ایجاد صمیمیت و همدلی است.
همچنین یکی دیگر از اساتید بازنشسته دانشگاه آزاد اصفهان بیان کرد: ملتی که سنت‌های خود را پاس ندارد، پس از مدتی بی هویت خواهد شد و جوامع دیگر بر آن تسلط پیدا می کنند و استعمار و استثمار خواهد شد.
حسین یقینی ادامه داد: یلدا از جمله سنت‌هایی است که هویت ایرانی را حفظ کرده و باتوجه به اینکه در این شب بزرگترها سرگذشت خود و نیاکان را مطرح و شاهنامه و غزلیات حافظ و اشعار سعدی را می خوانند توانسته است در حفظ زبان و ادب فارسی تاثیرگذار باشد.
این پژوهشگر افزود: برگزاری این سنت همچنین در ایجاد نشاط و شادابی جامعه تاثیرگذار است و به همین دلیل است که پیشینیان ما به‌رغم کمبود امکانات با شب‌نشینی از روحیه با نشاطی برخوردار بودند.
یقینی اظهارداشت: یلدا به لحاظ اجتماعی نیز بسیار مهم است و موجب پیوستگی ملی و اتحاد ملی می‌شود.
