قدم که بر می‌دارد، اگر چه لرزان و کوتاه اما گویی تقویم نانوشته عبرت‌هاست که در لا به لای برگ‌ریزان پاییز ورق می‌خورد. کوله بار تجربه را می‌توان بر قامت خمیده اش دید.
نمی‌دانم در پس نگاهش چه نهفته دارد که به لحظه عمق می‌بخشد. آهنگ راه رفتنش زیباترین سمفونی هستی است، آنجا که نوک عصایش بوسه بر زمین می‌زند تا تکیه گاه رنج دوران شود.
چشم نمی توان از اوبرداشت. راهش را کمی کج می‌کند. به دنبال سکویی است برای نشستن، رو به زاینده رود بی‌جان، پشت به آفتاب و البته دنج و خلوت! آرام و بدون عجله می‌نشیند، پایش را به سختی روی پای دیگرش می‌اندازد، دستان در هم تنیده اش را بر روی عصا می‌گذارد، گویی با این تکه چوپ براق انس عجیبی دارد، گوشه ای از سی و سه پل در انحنای عصایش قاب می‌شود، پینه‌های عمیق دستانش اصالت آن قاب کوچک را دوچندان کرد، گیسوان یکپارچه سپیدش گویی خبر از زمستان عمر می‌داد! شاید به درد مشترکی که با زاینده رود داشت فکر می‌کرد. به روزهایی که سپری کرده بود. به اشک‌ها، لبخندها و خاطره‌ها، شانه هایش از سوز خزان کمی می‌لرزید، خش خش برگ‌ها این حجم زیبای رمزآلود را شاعرانه کرده بود. فصلی که سرانجام خواهد آمد: پنجره ای پشت به جوانی و رو به قلمرو کهن سالی...
سالمندی، این دوران سرشار از دانایی و عبرت، پدیده‌ای اجتناب‌ناپذیر در دوران زندگی انسان است که بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی از ۶۰ سالگی آغاز می‌شود که متاسفانه در کشور برنامه‌ای وجود ندارد تا از تجارب و اندخته‌های سالمندان در پیشبرد امور بهره برد.
اگر چه بتازگی آغاز دوره سالمندی را از ۷۰ سالگی می‌دانند اما برای اینکه این تقسیم بندی بار منفی در ذهن ایجاد نکند، افراد با سن ۷۰ تا ۷۴ ساله را سالمند جوان، ۷۵ تا ۹۰ سال را سالمند میانسال و ۹۰ سال به بالا را سالمندِ سالمند می‌نامند.
بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ از جمعیت ۷۹ میلیونی کشور، ۷ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر یعنی ۹.۲۸ درصد سالمند هستند و پیش بینی می‌شود که درصد سالمندان ایران تا سال ۲۰۲۵ میلادی یعنی ۶ سال دیگر به ۱۰ و تا ۲۰۵۰ یعنی ۳۱ سال دیگر به بیش از ۳۰ درصد برسد.
وقوع پدیده سالمندی فقط مربوط به ایران نیست و بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیای جنوب شرقی با این موضوع مواجه هستند، اما آنچه این پدیده را به یک مساله اجتماعی تبدیل می‌کند بی توجهی به چالش‌های سالمندی برای جوامع بشری است.
بر اساس پیش بینی سازمان ملل تعداد افراد سالمند بالای ۶۰ سال در سال ۲۰۲۵ دو برابر خواهد شد و جمعیت سالمندان از ۶۰۰ میلیون نفر به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفر و تا سال ۲۰۵۰ این جمعیت به ۲ میلیارد نفر خواهد رسید.
سال ۱۴۲۰ ، اولین مرحله اصلی ورود جمعیت ایران به دوره سالمندی محسوب می‌شود و بین سالهای ۱۴۲۰ تا ۱۴۳۰ اوج این دوره خواهد بود. این را حسین غفرانی مدیر ثبت احوال استان اصفهان می‌گوید.
وی با بیان اینکه جمعیت سالمندان استان اصفهان از سال ۱۳۶۵ تاکنون ۲ برابر شد در گفت و گو با ایرنا، افزود: ۳۰ درصد جمعیت این استان تا سال ۱۴۳۰ را سالمندان تشکیل می‌دهند.
غفرانی به جایگاه امید به زندگی مردم استان اصفهان نیز اشاره و اضافه کرد: سن امید به زندگی در مردان این استان ۷۳ سال است که در رتبه هفتم کشوری و این شاخص در زنان این منطقه با ۷۷ سال در رتبه چهارم کشوری قرار گرفته و روند رو به رشد داشته است.
به گفته وی امید به زندگی در شهرستان‌های نجف آباد و فریدونشهر بیشتر از سایر شهرستان های استان اصفهان است.
اصفهان، سومین استان پرجمعیت کشور دارای بیش از پنج میلیون نفر جمعیت در ۲۴ شهرستان است که ۸۸ درصد آنها شهرنشین و ۱۲ درصد ساکن روستاها هستند.بر اساس نتایج سرشماری ۹۵، استان اصفهان دارای یک میلیون و ۶۰۸ خانوار است که از این تعداد یک میلیون و ۴۱۲ هزار خانوار شهری و ۱۹۶ هزار خانوار روستایی است.
آمارها نشان می دهد نسبت جمعیت سالمندان در استان اصفهان در مقایسه با میانگین کشوری بالاتر و حدود ۱۰.۷ درصد است در حالی که این رقم در کشور ۹.۶ درصد است ، از این رو کارشناسان بر این باورند اتخاذ راهکارهای مناسب برای حل چالش های احتمالی ناشی از پیر شدن جامعه انسانی اصفهان ضروری است.
بنا به اظهار مسئولان، تعداد موالید ثبت شده استان در سال ۹۵، ۸۵ هزار نفر، در سال ۹۶ معادل ۸۰ هزار و ۵۵۶ نفر و در سال ۹۷ معادل ۷۳ هزار و ۱۴۳ نفر بوده که این تعداد در پنج ماهه اول سال جاری به ۲۶ هزار نفر رسید در حالی که انتظار می‌رفت در این مدت حداقل ۳۲ هزار تولد ثبت شود. در بین ۲۴ شهرستان استان اصفهان فقط در پنج شهرستان تعداد خانوارهای چهار نفره از سه نفره بیشتر است که این شهرستان ها شامل فریدن، فریدونشهر، نجف آباد، تیران و کرون و چادگان است.
کاهش جمعیت و موالید در اصفهان جمعیت این استان را به سمت کهن سالی می‌برد که این موضوع تهدید بزرگی برای دهه‌های آینده نصف جهان به شمار می رود. در این میان اگرچه امید به زندگی افزایش یافته اما سالمندی سالم کمتر مورد توجه است . این را مرتضی پدریان استاد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان می گوید.
به اعتقاد وی پیرشدن جمعیت ، هزینه‌های زیادی را به دولت‌ها تحمیل می‌کند که باید برای کاهش این هزینه‌ها به نیاز کشور مبنی بر نیروی جوان و مولد توجه داشت و کیفیت زندگی را برای کاهش هزینه‌های سالمندی در برنامه ریزی ها گنجاند.
کمال حیدری معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان اصفهان اما معتقد است سیاست‌های کلی جمعیت در رفع چالش این بخش کارگشاست .
به گفت وی در بند هفت این سیاست ها بر ضرورت فرهنگ سازی برای احترام و تکریم سالمندان و ایجاد شرایط لازم برای تأمین سلامت و نگهداری آنان در خانواده و پیش‌بینی ساز و کار لازم برای بهره‌مندی از تجارب و توانمندی‌های سالمندان در عرصه‌های مناسب تاکید شده است.
کمال حیدری در گفت و گو با ایرنا، افزود: سال ۹۵ که این سیاست‌های به صورت جدی اجرا شده نقش مهمی در روند روبه رشد جمعیت داشته اما هرچقدر این سیاست ها کمتر مورد توجه قرار گیرد چالش های این بخش نیز افزایش می‌یابد.
وی با بیان اینکه اگردیدگاه‌های مردم نسبت به فرزندآوری اصلاح نشود جامعه با چالش جمعیتی روبروخواهد شد، افزود: امید به زندگی در بین مردم جامعه افزایش یافته اما کیفیت زندگی افزایش نداشته و با توجه به افزایش سالمندان و نیازهای آن ها، امکانات پاسخگو نیست.
به اعتقاد وی باید مقوله رشد جمعیت از جنبه‌های مختلف اقتصادی و فرهنگی بررسی شود و از سیاست‌های تشویقی و حمایتی برای این موضوع استفاده شود. حیدری معتقد است موضوع آموزش در دوران پیش از سالمندی و در این دوره از اهمیت بالایی برخوردار است و باید از ظرفیت دانش و مهارتی خود کهنسالان برای آموزش به خودشان بیش از گذشته بهره برد.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان اصفهان استفاده از تجربیات و توانمندی تشکل‌های مرتبط با این قشر از جامعه را ضروری دانست و افزود: تصمیم گیری و برنامه ریزی با استفاده از خرد جمعی و علم افراد می تواند نتایج بهتری را به همراه داشته باشد.
از سوی دیگر برای کنترل کاهش و رشد جمعیت، شتاب زده اقدام شده است و و نرخ تعادل برای این موضوع مهم در کشور نداریم. این را محمدرضا لعلی جامعه شناس و استاد دانشگاه می گوید.
وی در گفت و گو با ایرنا، به نابسامانی در برنامه ریزی‌ها دربخش جمعیت اشاره و بیان کرد: پس از اینکه در جنگ جهانی افراد زیادی کشته شدند سیاست‌های افزایش جمعیت مورد تاکید قرار گرفت زمانی که روند روبه رشد جمعیت در دنیا اتفاق افتاد ملت ها به دنبال آن با بیکاری روبرو شدند.
لعلی افزود: در برخی از مواقع افزایش جمعیت کشوررا با کاهش نرخ مشارکت و مشکلات اقتصادی و رکود روبرو کرده و همین چالش‌ها موجب شده تا اینکه مسوولان سیاست کاهش جمعیت را دنبال کنند.
وی بررسی و تحلیل نقش جمعیت بر اقتصاد کشور را مهم دانست و گفت: نیروی کار و سرمایه موجب رشد اقتصادی است و با چنین دیدگاهی جمعیت بالا در تامین منابع مالی و افزایش نرخ مشارکت نیروی جوان موثر است.
این کارشناس اضافه کرد: جمعیت پیرسال نرخ مشارکت نیروی انسانی را کاهش می‌دهد که این موضوع در آلمان و ژاپن وجود دارد و ژاپن اکنون در حال جذب نیروی کار جوان است.
لعلی به توزیع نابرابر جمعیت و منابع در استان اصفهان اشاره و بیان کرد: ۳۹ درصد جمعیت کل استان در شهر اصفهان هستند اما این کلانشهر سهم پنج درصدی از منابع و امکانات را دارد و شهرستان‌های نزدیک مرکز استان، امکانات رفاهی و منابع بهتری در مقایسه با سهم جمعیتی اصفهان دارند.
وی با بیان اینکه سازمان برنامه‌ریزی در سیاست های جمعیتی نقشی ندارد، افزود: اجرای سیاست‌های جمعیت با تکیه بر بخشنامه امکان پذیر نیست بلکه لازم است با تاکید بر آسیب‌شناسی، کار را دنبال کنیم.
به اعتقاد این کارشناس درآمد و تمکن مالی نقشی در فرزندآوری ندارد.
این در حالی است که به گفته وی اگر رشد جمعیت در استان اصفهان به بیش از ۲ درصد نرسد آنگاه با بحران سالمندی و جامعه کهن سال در ۲۰ سال آینده مواجه خواهیم شد.
وی با بیان اینکه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در سیاست‌گذاری جمعیت موثر و لازم است، یادآورشد: باید نگرش افراد جامعه نسبت به فرزندآوری را مورد بررسی و تحلیل قرار داد.
لعلی تدوین سند جمعیت برای استان‌ها و کل کشور را ضروری بیان کرد و گفت: مطالعات و برنامه ریزی این موضوع در سه سال گذشته در اصفهان انجام شد، اما تداوم آن با نظر استاندار سابق اصفهان متوقف شد و مطالعات و برنامه‌ریزی آن تداوم نیافت.
وی هشدار داد: مهاجرت به کلانشهر اصفهان روبه افزایش است و این موضوع موجب افزایش سالمندی در این منطقه می‌شود، مهاجرت نیروهای جوان از شهرستان ها به مرکزاستان و تهران برای برخی از مشاغل موجب افزایش سالمندی در روستاها شده و قدرت اقتصادی را در این بخش از کشور کاهش می‌دهد.
به گفته معاون آمار و اطلاعات سازمان برنامه ریزی استان اصفهان، بی برنامگی‌ها موجب مهاجرت نیروی کار از برخی از شهرستان‌ها مثل خوانسار، فریدونشهر و نطنز که موقعیت کار نیز دارند نگرانی‌هایی را ایجاد می کند و تعادل جمعیت را به هم می‌زند.
وی خروج نیروهای کار از استان اصفهان به دیگر مناطق کشور و یا خارج از کشور را چالش‌ساز برای این منطقه اعلام‌کرد و گفت: به هم ریختن توازن جمعیت آسیب های جدی برای اصفهان به دنبال دارد و با افزایش سالمندی در استان، هزینه های جاری در آینده افزایش می‌یابد.
هزینه نگهداری هر نفر سالمند به گفته مسوولان امر در مراکز شبانه روزی اصفهان بالغ بر ۱۰ میلیون ریال است، رشد فزاینده جمعیت سالمند و پیامدهای آن باعث شده است که در بیشتر جوامع، سالمندی جمعیت به عنوان مساله ای اجتماعی مورد توجه قرار گیرد.
بر اساس آمارها، ۱۱ درصد از جمعیت استان را سالمندان تشکیل می‌دهند بنابراین جمعیت پرشمار ۵۴۴ هزار نفری سلمند می طلبد که تمهیدات ویژه ای برای این گروه از جامعه اتخاذ شود تا وضعیت بهتری برای زندگی داشته باشند.
احداث خانه سالمندان با امکانات مورد نیاز در کلانشهر و شهرستان‌های استان اصفهان، مناسب سازی معابر، بسترسازی برای بکارگیری امکانات شهری توسط سالمندان، برگزاری دوره‌های مختلف فرهنگی، تفریحی و آموزشی بنا به اظهار کارشناسان امر از نیازهای مهم این قشر در استان اصفهان به شمار می رود.
مطالعات نشان می دهد که اگر کودکان در کنار سالمندان زندگی کنند در آینده به دستاوردهای بیشتری می رسند و شهرهای دوستدار سالمند می توانند چنین فرصتی را ایجاد کنند.
کلانشهر اصفهان در سال گذشته به پیشنهاد صندوق جمعیت سازمان ملل متحد به عنوان شهر پایلوت (آزمایشی) دوستدار سالمند در کشور ایران انتخاب شد و سپس تفاهم‌نامه طراحی و ایجاد شهر دوستدار سالمند مهر امسال بین شهرداری اصفهان و شورای ملی سالمندان کشور(بهزیستی) با همکاری نماینده صندوق جمعیت سازمان ملل متحد در اصفهان امضا شد.
طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، شهرهای دوستدار سالمند باید ساختارها و خدمات خود را با نیازهای افراد مسن تر تطابق دهند. محیط زیست، حمل و نقل، مسکن، مشارکت اجتماعی، احترام، مشارکت مدنی و اشتغال، ارتباطات، حمایت اجتماعی و خدمات بهداشتی از شاخص های این شهر است.بر این اساس شهرداری اصفهان با همکاری سازمان بهزیستی کشور و صندوق جمعیت سازمان ملل متحد به ایجاد زیرساخت های مناسب جهت طراحی شهر دوستدار سالمند با رعایت قوانین و شاخص های مربوطه اقدام خواهد کرد.
ویژگی های فرهنگی زندگی در ایران ظرفیت مهمی برای افزایش کیفیت دوران سالمندی است. این را سعید نیکخواه کارشناس ارشد مردم شناسی می گوید.
به گفته وی بررسی ها نشان می دهد کمتر از ۱۸ درصد سالمندان کشور احتیاج به کمک دارند و ۸۰ درصد آنها به طور مستقل یا در کنار خانواده زندگی می کنند که این از ویژگی های فرهنگی کشور ایران است.
این کارشناس با بیان اینکه مراکز شبانه‌روزی نگهداری سالمندان، باید محدود به سالمندان بی سرپرست، یا فاقد خانواده موثر شود، افزود: با وجود اینکه خانواده در ایران از جایگاه ارزشمند و محکم برخورار است اما سبک زندگی در کشور تغییر کرده و خانواده ها کوچکتر شده اند، از این رو جوامع شهری باید سیاست ها و برنامه ریزی های خود را متناسب با این موضوع پیش ببرند.
وی معتقد است توسعه مراکز نگهداری روزانه سالمندان، تسهیل زمینه برای فعالیت های تفریحی ورزشی سالمندان، توجه به بهداشت و درمان آنان، برنامه ریزی برای بهینه کردن دوران سالمندی از طریق بازتعریف فعالیت های فرهنگی، اقصادی و اجتماعی ویژه سالمندی در کشور ضروری است.
به گفته وی رشد فزاینده سالمندی و نیازهای متنوع این گروه از جامعه، زمینه مساعدی را برای ورود جوانان به فعالیت های اقتصادی متناسب با این بخش مانند توسعه مراکز خصوصی رفاهی، آموزشی، فرهنگی و درمانی ویژه سالمندان فراهم کرده است.
بررسی هانشان می دهد وضعیت جمعیتی ایران در ۵۰ سال آینده، مطلوب نخواهد بود و به سمت کاهش جمعیت پیش خواهد رفت، از سوی دیگر کارشناسان هشدار داده اند جمعیت جوان و فعال کشور نیز در نبود برنامه ریزی و اتخاذ سیاست های لازم کاهش خواهد یافت.
در حالی که رشد جمعیت نخستین راه حل این چالش به نظر می رسد برخی از کارشناسان، شرایط نامناسب معیشتی و اقتصادی خانواده ها، کمبود زیرساخت های آموزشی، بهداشتی و رفاهی، مبهم بودن آینده شغلی نسل آینده و نبود پشتوانه مبتنی بر پیش بینی علمی را دلایل مخالفت خود با رشد جمعیت مطرح می کنند.
از سوی دیگر برخی کارشناسان با تاکید بر پیامدهای مثبت این موضوع، تنها راه حل پیرشدن جععیت را رشد باروری می دانند.
این دسته از کارشناسان تاثیر رشد جمعیت در ترسیم قدرت سیاسی و اقتصادی کشور،جلوگیری از مهاجر پذیری اجباری و گسست فرهنگیف تقویت نیروی دفاعی نیروی دفاعی، پیشگیری از آسیب های اخلاقی و تربیتی در خانواده های تک فرزند، کاهش شکاف نسلی بین جوانان و سالمندان و تقویت نیروی انسانی را از جمله دلایل موافقت خود با رشد جمعیت عنوان می کنند.
به گفته مسئولان در زمان حاضر ۱۲۰ بنیاد فرزانگان و ۱۰۴ مرکز نگهداری روزانه سالمندان در کشور فعال است که باید گسترش یابد. در مراکز نگهداری روزانه سالمندان، امکان فعالیت این افراد در بخش‌های مختلف مانند هنری و فرهنگی وجود دارد و خدمات توانبخشی، روان‌شناسی و تقویت حافظه در آن ارائه می‌شود. بنیاد فرزانگان تشکل مردمی با هدف ارتقای سلامت جسمی ، روانی و اجتماعی سالمندان با بهره‌گیری از توانمندهای آنان در زمینه هایی مانند اوقات فراغت ، توانمندسازی، سواد آموزی و نویسندگی ، کتابخوانی و ورزش است. با فعالیت چنین مراکزی، در کنار خانواده بودن و مستقل ماندن سالمندان بیشتر می‌شود و نیاز چندانی به مراکز نگهداری شبانه روزی نخواهیم داشت.
سالمندی، اگر چه بر مدار عصا و ناتوانی جسمی می‌چرخد اما قلمروی وسیع تدبیر و تجربه است، دورانی که آدمی به شکوه زندگانی خویش می‌رسد تا بر بلندای عمر روزهای تلخ و شیرین گذشته را به نظاره بنشیند. سالمندی فصلی است که سرانجام خواهد آمد، خیلی دور خیلی نزدیک. اما آنچه که مهم است نظام برنامه‌ریزی کشور باید هر چه زودتر نسبت به این مساله مهم فرآروی کشور تدابیری بیندیشد تا پیامدهای مشکلات اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن در آینده کاهش یابد.
استان اصفهان افزون بر پنج میلیون نفر جمعیت دارد.
