اصفهان از دیرباز با وجود آداب و آیین‌های اصیل برآمده از فرهنگی کهن، جزو پیشگامان اصلی سوگواری در ماه‌های محرم و صفر در کشور به شمار می‌رفته و در گذر سده‌ها شمال تا جنوبش منزلگه دوستداران اهل بیت (ع) یا مامن خاندان عصمت و طهارت (ع) بوده است.
سنگ زنان یکی از آیین‌های کهن عزاداری است که با سبک، اصول و قواعدی خاص یک روز پیش از تاسوعای حسینی تا روز سیزدهم محرم در شهرضا برگزار می‌شود.
برخی سالخوردگان و پیرغلامان پیشینه سنگ‌زنی در شهرضا را به سبک عزاداری قافله بنی‌اسد در کربلا نسبت می‌دهند که در مورد آن دیدگاه‌ها و روایت‌های گوناگونی وجود دارد.
بنا به برخی دست نوشته‌ها و روایت‌های تاریخی، بنی‌اسد از قبیله‌های عرب و فرزندان اسد بن خزیمه بن مدرکه بودند که در قیام عاشورای سال ۶۱ هجری قمری به سه گروه تقسیم شدند؛ یک گروه موافق حضرت امام حسین (ع) و گروهی بی‌طرف بود اما گروهی هم به مخالفت برخواستند.
این باور وجود دارد، از آنجا که قبیله بنی‌اسد از ماموران ابن‌زیاد واهمه داشتند، عزاداری برای شهیدان کربلا را با دو قطعه سنگ انجام می‌دادند و آنها را برهم می‌زدند تا صدای‌شان شنیده نشود.
برخی اما می‌گویند، سنگ زن‌ها قبیله‌ای بودند که همه بدن خود را به رنگ قرمز در می‌آوردند تا عمق حادثه کربلا را نشان دهند.
منابعی نیز در این میان یادآور می‌شوند که زنان طایفه بنی‌اسد در شب سیزدهم محرم تصمیم می‌گیرند که شهدای کربلا را دفن کنند اما هنگامی که بیل به دست راهی خاک‌سپاری پیکرها حرکت می‌کنند، مردان قبیله مانع آنها شده و خود این کار را انجام دادند؛ سپس زنان با استفاده از سنگ به سر و سینه زده و حسین حسین گویان، به عزاداری می‌پردازند.
گروهی هم تاکید دارند، طایفه بنی‌اسد روز دوازهم محرم به کربلا وارد شدند و از آنجایی که نتوانستند به‌هنگام برای یاری حضرت امام حسین (ع) بشتابند، بنابر رسم عرب‌ها سنگ‌های بیابان را برداشته و به سر و سینه می‌زدند.
صاحب‌نظران بر این باور هستند راز عزاداری با سنگ در این بوده که هم نوعی ولوله برپا می‌شده و هم صدای گریه و زاری زنان در آن شرایط خفقان پس از وقایع کربلا مخفی می‌مانده است.
سنگ‌زنی به گفته تاریخ‌نگاران در دوره تیموری و صفویه بسیار مورد توجه قرار داشت و تلاش زیادی هم شد تا این آیین احیا و به نسل‌های دیگر انتقال یابد.
عزاداران معروف به سنگ‌زن‌ها، جزو هیات‌های قدیمی شهرستان شهرضا هستند که امتداد غم و اندوه نینوا را هر سال پابرجا و استوار فریاد می‌زنند.
در این هیات، عزاداران به جای زنجیرزنی و سینه‌زنی، با برهم زدن ۲ قطعه چوب به شکل نیم‌کره هر کدام به اندازه کف دست با قطر نزدیک به هفت سانتی‌متر، سوگواری می‌کنند.
قطعه چرمی به اندازه انگشتری پشت چوب‌ها تعبیه شده تا سنگ‌زن‌ها با فرو کردن انگشت خود به درون آن، مانع رها شدن چوب در زمان ضربه زدن شوند.
ریتم و فرم سنگ‌زنی هنگام برگزاری آیین متفاوت بوده و البته سبک سنگ‌زنی به نوع نوحه خوانی مداح هم بستگی دارد که شیوه معمول آن به صورت سه ضرب یا چهار ضرب است.
در سنگ‌زنی سه ضرب ابتدا ضرب نخست جلو و پایین بدن، ضرب دوم مقابل سینه و ضرب سوم پشت سر انجام می‌شود اما در سنگ‌زنی چهار ضرب که به صورت سه ضرب در پایین بدن و یک ضرب در پشت سر است، پیرو سبک مداحی تغییر می‌کند.
ندای "حسین، حسین" که با ضرب سنگ‌ها عجین شود، آن هنگام سمفونی یکنواخت اما سوزناک و حیرت‌آوری در گوش شهر می‌پیچد.
هیات سنگ‌زنان شهرضا در هنگام ورود به تکیه‌ها، حسینیه‌ها و مجلس‌های روضه‌ای که در مسیر وجود دارد، آیین دیگری با عنوان «سلام دادن» اجرا می‌کنند.
یکی از افراد هیات که «دَم گیر» خوانده می‌شود، با خواندن اشعار خاص سلام و جوابی رد و بدل می‌کند و پس از آن همه افراد هیات به ترتیب سن و بر اساس احترام به پیشکسوت‌ها روبه‌روی هم قرار گرفته و سنگ‌زنی می‌کنند؛ از این رو به عنوان عزادار و هم سخنور شناخته شدند.
«جریده» مهم‌ترین شاخصه هیات سنگ‌زنان شهرضا است که به علم دسته‌ها شباهت دارد، با این تفاوت که با سنگ‌ها و پارچه‌های بسیار آذین بسته شده و در بخش انتهای هیات حرکت داده می‌شود.
به گفته برخی بومیان، ۱۷ طبقه اجتماعی شرکت کننده در هیات سنگ‌زنی هر کدام نمادی می‌آورند و بر روی این جریده نصب می‌کنند.
یک پژوهشگر سوگواره‌های محرم در این زمینه به ایرنا گفت: هیات سنگ‌زنان به دستورسلیمان‌خان، داماد فتحعلی شاه قاجار که سال‌ها حکومت قمشه (نام قدیم شهرضا) را عهده‌دار بود، تاسیس شد.
نادر قربانی با بیان اینکه خاستگاه اصلی سنگ‌زنی بحرین بوده، افزود: سلیمان‌خان پس از آنکه اندوه حسین حاج‌عباس، دفتردار خود را به خاطر دلتنگی‌اش برای سنگ‌زنی در زادگاهش سبزوار می‌بیند، دستور می‌دهد ۱۰۰ جفت سنگ از چوپ وشمه بسازند و هیات راه‌اندازی شود.
وی قدمت هیات سنگ‌زنی کنونی در شهرضا را بیش از ۳۰۰ سال عنوان کرد و اظهارداشت: بافت اجتماعی هیات سنگ‌زنان شهرضا را بیشتر کسبه و افرادی مانند قصاب‌ها، نمدمال‌ها و کشاورزان تشکیل می‌دادند که پیشه آنها نیاز به قدرت بدنی بالایی داشت و البته بین عامه مردم به روحیه جوانمردی شهره بودند و از مسلک خاصی پیروی داشتند.
این پژوهشگر تشریح کرد: عزاداران در هیات سنگ‌زن شهرضا به گروه سنگ‌زن و دم‌بگیران تقسیم می‌شوند که گروه سنگ‌زن قطعات چوبی مدور را با نظم و ریتم خاص با فریاد یا حسین برهم می‌کوبند و گروهی دیگر نیز با خواندن شعارهای اندوهناک عزاداری را هدایت می‌کنند.
وی همچنین "سلام عشق" را از دیگر برنامه‌های این هیات عنوان کرد و گفت: ۲ نفر مداح در راس و انتهای هیات قرار می‌گیرند و با خواندن شعرهایی به عزاداران خوش‌آمد می‌گویند و دیگران نیز به همین شیوه پاسخ می‌دهند.
به گفته قربانی، این سبک سلام و احترام به سایر عزاداران نمود ارزش و جایگاه فاخر کسی است که برای حضرت امام حسین (ع) سوگوار و گریان است.
چهل‌ویک منبری و هیات کتل از دیگر آیین‌های شاخص عزاداری در شهرضا است که محرم هر سال با مشارکت پرشور عزاداران حسینی برگزار می‌شود.
شهرستان ۱۶۰ هزار نفری شهرضا با وجود ۱۲۰هیات شامل ۲۵ هیات سیار و ۴۰ هیات محفلی در مرکز و ۵۵ هیات روستایی، در فاصله نزدیک به ۷۰ کیلومتری جنوب اصفهان قرار دارد.
۹۸۶۱/۸۱۲۳
