کتاب «مشکلات زاینده رود، پرسش ها و پاسخ ها» نوشته ناصر حاجیان عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان برای دومین سال در سال ۹۴ چاپ شد و با طرح ۳۷ پرسش و استفاده از ۲۴ چکیده مقاله، معضلات متعددی را درباره مشکلات این رودخانه مورد بررسی قرار داد.
نویسنده در این کتاب پرسش هایی مانند آیا امکان افزایش زمان جاری شدن آب در رودخانه زاینده رود در مواقع خشکسالی بوسیله خرید حقابه کشاورزان اصفهان توسط شهرداری وجود دارد؟ حجم آب زیرزمینی برداشتی سالانه حوضه آبریز رودخانه زاینده رود چقدر است؟ بیلان کدام دشت ها منفی است ؟ آب مورد نیاز سالانه زیست محیطی رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی چقدر است ؟ آیا در سال های گذشته مقدار آب ورودی به تالاب گاوخونی، نیازهای زیست محیطی تالاب را برآورده کرده؟ آب مورد نیاز صنعت در حوضه آبریز رودخانه زایندهرود در افق ۱۴۱۰ چقدر است؟ آیا مصرف آب در صنعت در توسعه پایدار اصفهان تأثیری دارد یا خیر؟ پاسخ می دهد.
آب مورد نیاز آشامیدنی حوضه آبریز رودخانه زاینده رود در افق ۱۴۱۰ و ۱۴۲۵ چقدر است و چند درصد از متوسط سالانه حجم آب رودخانه طبیعی زاینده رود و تونل اول کوهرنگ که مالک اصلی آن کشاورزان حقابه دار هستند را شامل می شود؟ آیا نیاز است برای توزیع عادلانه آب کشاورزی در حوضه زاینده رود، طومار شیخ بهایی با توجه به شرایط جدید (آبیاری بخشی از اراضی به وسیله پمپ های سطحی و عمیق) تصحیح شود؟ آیا می توان در اراضی کشاورزان حوضه آبریز رودخانه زاینده رود از روش کم آبیاری برای صرفه جویی آب استفاده کرد؟ افزایش راندمان آبیاری با استفاده از روشهای نوین آبیاری از قبیل بارانی و قطره ای در حوضه آبریز رودخانه زاینده رود، چه تأثیری بر آب برگشتی (آب در چرخه) در حوضه می گذارد؟ به عنوان بخش دیگری از پرسش ها درباره زاینده رود از سوی این پژوهشگر پاسخ داده می شود.
در بخشی از این کتاب منابع آب کشور مورد بررسی قرار گرفته و نوشته شده است: بنابر پیش بینی های انجام شده جمعیت ایران تا سال ۱۴۰۰ به مرز ۱۰۰ میلیون نفر خواهد رسید که کاهش شدید سرانه متوسط منابع آبی در دسترس را به همراه خواهد داشت، تأمین نیازهای آبی و غذایی این جمعیت، خودکفایی در تولید گندم و خودکفایی در تولید برخی از محصولات استراتژیک، سرمایه گذاری های عظیمی را در احداث زیرساختهای اقتصادی جهت رسیدن به حداقل شاخص های اقتصادی و اجتماعی و حرکت همگام با قافله اقتصادی جهانی، تأمین نیازهای ملی را با مشکلات عمده ای مواجه می کند. مصرف بالای آب در بخش کشاورزی (بیش از ۹۰ درصدآب های شیرین) و راندمان پایین آبیاری به خوبی نشاندهنده نیاز به توسعه بیشتر این بخش در کشور است.
با توجه به مسائل و مشکلات ذکر شده به نظر می رسد بازنگری در سیاستهای مدیریت منابع آب، جامع تر شدن آن ها و بررسی و استفاده از ظرفیت های جدید ایجاد شده دراین زمینه، اجتناب ناپذیر باشد، استفاده از آبهای غیرمتعارف بویژه آب مجازی در سال های اخیر توجه مدیران منابع آب را به خود جلب کرده، پتانسیل عظیمی که در این بخش وجود دارد می تواند بسیاری از مشکلات آبی را با صرف هزینه های کمتر و در زمان کوتاه تر حل کند، در تحقیقات تجارت آب مجازی، آب برای کشورهای کم آب، یک منبع استراتژیک به شمار می رود که باید با حفظ آن برای تولید محصولات کلیدی و سرمایه گذاری در بخشهای اقتصادی در تخصیص و استفاده بهینه از آن کوشید.
حاجیان در این کتاب با بررسی وضعیت زاینده رود در دوره های تاریخی مختلف نوشته است که افزایش مصرف آب در سال های اخیر باعث به هم خوردن توازن منابع و مصارف آب در حوضه آبریز رودخانه زاینده رود شده، این مسئله باعث شده تا بسیاری سال ها آب کشاورزی در اختیار بعضی از حقابه داران رودخانه زاینده رود قرار نگیرد، برای مثال در سال آبی ۹۱-۹۰ بدلیل کمبود آب، آب در اختیار کشاورزان قرار نگرفت و باعث اعتراض شدید آنها شد، جهت رفع مشکل فوق، مسوولان ذیربط، طی نشستهایی که با نمایندگان کشاورزان در اسفند ۹۱ داشتند، مقرر کردند که در دهه سوم فروردین ماه سال ۱۳۹۲ برای آبیاری اراضی کشاورزی، آب را در رودخانه زاینده رود جاری کنند.
در این کتاب پیشنهاد شده است که برای رفع مشکل کمبود آب در حوضه آبریز زاینده رود، مساله افزایش راندمان، توسط مسوولان ذیربط بخصوص کارشناسان وزارت نیرو و جهاد کشاورزی، بعنوان یک راهکار حذف شود، زیرا در چنین حالتی حل مساله به بیراهه تمایل کرده و مشکل اساسی و نارضایتی های بوجود آمده در ارتباط با عدم تأمین آب حقابه داران کشاورز، نه تنها حل نمی شود بلکه با گذشت زمان احتمالا افزایش نیز می یابد.
در این کتاب آمده است که در سال های اخیر با افزایش مصرف آب آشامیدنی، صنعت و انتقال آب به شهرهای خارج از حوضه زاینده رود از قبیل یزد، کاشان، نایین و برداشت های غیرقانونی بین سد زایندهرود و پل کله، باعث شده که آب اختصاصی به اراضی کشاورزان کاهش چشمگیری پیدا کند، بدنبال آن رودخانه در بعضی از سال ها خشک شده و آب زاینده رود و تونل اول کوهرنگ که از نظر قانونی متعلق به حقابه داران بود، به مصارف ذکر شده که حقی از این آب نداشته اند، اختصاص یافته است.
با توجه به آمار موجود حجم آب سالانه رودخانه زاینده رود در مقاطع مختلف و تونل اول و براساس قوانین و صورتجلسه های تهیه شده در این ارتباط، اقدام به برآورد حقابه کشاورزان حوضه زاینده رود شد، بر همین اساس و برای گزینه های مختلف و متصور، سهم آب کشاورزان از رودخانه زاینده رود بین ۱۳۰۰ تا ۹۰۰ میلیون مترمکعب در سال بدست آمد، باتوجه به نتایج بدست آمده و برای جلوگیری از تضییع حق کشاورزان و پایان دادن به اعتراضات آنها، پیشنهاد می شود در اولویت اول و برای رعایت و احترام به مسائل شرعی و قانونی، در هر سال آبی، ابتدا حقابه کشاورزان منظور شود و باقیمانده آب موجود به مصارف آشامیدنی، صنعت و بیرون حوضه اختصاص یابد.
در این کتاب راهکارها و پیشنهاداتی برای برون رفت از مشکلات مذکور ارایه شده و در این ارتباط تاکید شده که مسوولان ذیربط در اسرع وقت اقدامی عاجل در ارتباط با اتمام پروژه های ناتمام انتقال آب به حوضه زاینده رود از قبیل تونل سوم و سد آن انجام دهند، مراحل اجرایی شدن و تأمین اعتبار پروژه بهشت آباد با جدیت بیشتری پیگیری شود، برنامه های مدونی در ارتباط با صرفه جویی هرچه بیشتر آب شرب در دستور کار متولیان امر قرار گرفته و از طریق راهکارهای مناسب از قبیل اطلاع رسانی و افزایش فرهنگ صرفه جویی در وسایل ارتباط جمعی و همچنین بررسی تأثیر افزایش آب بها با توجه به مصرف سرانه هر چه سریعتر اقدام شود، مطالعات دقیقی برای جلوگیری از مهاجر پذیری حوضه زاینده رود بخصوص شهر اصفهان انجام پذیرد، سعی شود هر چه سریعتر جهت اقدام به حقوق شرعی و عرفی حقابه داران بگونه ای برنامه ریزی انجام گیرد که همه ساله حقابه آنها از آورد رودخانه زاینده رود تحویل شود.
زاینده رود بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زرد کوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود و به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.
این رودخانه در سال های به دلیل سو مدیریت، تغییرات اقلیمی، خشکسالی‌های متوالی، تراکم جمعیت و برداشت های بی رویه به یک رودخانه فصلی تبدیل شده است و در پایین دست بخصوص در فصول گرم سال با خشکی مواجه می شود.
۶۰۲۰/۶۰۲۶/
