زاینده رود، این رودخانه زیبا طبق قوانین خلقت و وفق پستی و بلندی ها و شیب های کم و زیاد زمین، مناطق کوهستانی، بیشه ها وعرصه های خشک و کویری را می پیماید و همراه با جوشش قطراتش، زایش و زندگی ایجاد می کند.
در کتاب "زاینده رود" عنوان شده است که در سال‌های اخیر به دلیل برخی برنامه‌ریزی های غلط و تخصیص آب رودخانه به مناطق دیگر که جزو حوضه آبریز آن نیست، کاربری‌های مختلف شکل گرفته و این رودخانه به سمت خشک شدن پیش رفته و بطورکلی خشکی آن بر اثر ضعف مدیریت بویژه تخصیص های غیرقانونی و زودتر از موعد در سال های گذشته به وجود آمده است.
زاینده رود یا زنده رود به معنی رود زندگی بخش، بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود ۲۰۰ کیلومتر پیش می‌رود تا در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.
این رودخانه که علاوه بر جاذبه های تفریحی و فرهنگی اش، همواره نقش مؤثری در رونق کشاورزی و اقتصاد منطقه مرکزی کشور و هستی تالاب گاوخونی داشته، در دهه‌های اخیر بدلیل کمبود بارش‌ها، خشکسالی‌های متوالی، تراکم جمعیت و افزایش برداشت به یک رودخانه فصلی تبدیل و در پایین دست بخصوص در فصول گرم سال با خشکی مواجه شده است.
هم اکنون زاینده رود در بسیاری از فصول سال، دیگر از میان شهر اصفهان نمی‌گذرد و مرزبندهایی این حوضه آبریز که بر اساس زادبوم ملاحظات طبیعی، نه سیاسی، شکل گرفته، نابود و تعدی و تطاول به حریم طبیعی اش، سبب بروز خیل مشکلات لاینحل شده است.
توقف جریان زاینده‌رود سبب شده که کشاورزی در قسمت های پایانی و میانه آین عرصه آبی به تعطیلی بگراید، به گونه ای هم اینک کویر تا پشت دروازه های شهر پرآوازه اصفهان برای تسخیر و قلع و قمع مظاهر مدنیت این دیار کهن لحظه شماری می کند و بدلیل از دست رفتن زمین های کشاورزی در این مناطق، نفس کشاورزان به شماره افتاده و مهاجرت های بی محابا از منظر زیست محیطی و اقتصادی، در مرحله تکمیل و تکوین است.
اکنون چند سالی است که اغلب درخت های کهن و غیرمُثمر و بیشه زارهای حاشیه زاینده رود از غرب تا شرق، خشکیده و هر بیننده با حسرت روزهای سرسبز گذشته های نه چندان دور، در سوگ حال زار درختانی اند که ایستاده می میرند.
عمارات تاریخی فاخر دوره سلجوقی و صفوی شهر گُمبدهای فیروزه ای که در جهان بی نظیرند، نیز در اثر اُفت آب‌های زیرزمینی و پدیده فرونشست زمین در معرض ترک خوردگی قرار گرفته که بخشی از عوارض آن بوضوح هویداست.
وانگهی، بدترین اثر زیانبار خشکی زاینده رود به خطر افتادن سلامت مردم این دیار ناشی از اشباع ریزگردهاست که از اراضی کشاورزی منطقه میانی و پایانی زاینده‌رود برمی خیزد و بدلیل رعایت نکردن اصول آمایش سرزمین برآمده از آلودگی هوا، هم اکنون اصفهان دارای آمار بالای بیماری های مختلف و صعب العلاج است.
حوضه زاینده رود از دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری تشکیل شده که ۹۳ درصد از مساحت و ۹۸ درصد از جمعیت زیرپوشش این حوضه در اصفهان و ۷ درصد از مساحت و ۲ درصد از جمعیت زیرپوشش آن در چهارمحال و بختیاری قرار دارد.
حوضه آبریز زاینده رود دارای ۲۶ هزار و ۹۱۷ کیلومتر مربع است که ۹۲.۹ درصد آن در استان اصفهان و ۷.۱ درصد در استان چهارمحال و بختیاری واقع است.
کاهش شدید بارش در سال زراعی قبل در حوضه آبریز فلات مرکزی ایران که زاینده رود بزرگترین رودخانه آن به شمار می‌رود، باعث شده است تا میزان آب ورودی به سد زاینده رود به حداقل خود برسد و امکان تخصیص آب برای کشت کشاورزان غرب و شرق اصفهان وجود نداشته باشد و حتی شرایط ذخیره آب در سد به گونه‌ای بود که مسئولان را مجبور کرده که تنها آب آشامیدنی را اختصاص دهند و تخصیص آب برای کشاورزی را به افزایش بارندگی در ماه‌های آینده و افزایش ذخیره سد موکول کنند که در پی آن کشاورزان و باغداران شرق و غرب اصفهان که در سال‌های گذشته با حضور در برخی مکان‌های تجمع می کردند، بازهم و به دفعات برای احیای زاینده رود و تخصیص حقابه خود از این رودخانه در مکان‌هایی اجتماع کرده و مطالبات خود را خواستار شوند.
میزان کاهش آب ذخیره شده در سد زاینده رود در سال‌های اخیر بی سابقه بوده و نسبت به میانگین بلندمدت(۴۴ ساله) در ایامی از سال ۸۰ درصد و حتی بیشتر کاهش داشته و حتی در روزهایی، میزان آب ذخیره شده در سد به یک دهم ظرفیت کلی آن رسیده و چالش‌های بسیاری را در بخش‌های مختلف از جمله آب آشامیدنی برای این خطه به وجود آورده است.
مشاهده شرایط بحران آبی در سال‌های اخیر لزوم برنامه ریزی و انجام اقدامات اساسی برای مقابله با این بحران را نشان می‌دهد و همین امر طرح‌های بلندمدت و کوتاه مدت انتقال آب، حفظ منابع آبی و کاهش هدر رفت ها را در سال‌های گذشته در دستور کار مسئولان قرار داده است.
تشکیل ستاد احیای زاینده رود، طرح ۹ ماده‌ای احیای حوضه آبریز زاینده رود، احداث سد و تونل سوم کوهرنگ و طرح انتقال آب از بهشت آباد به فلات مرکزی ایران و طرح مدیریت یکپارچه منابع آب زاینده رود به عنوان طرح‌های بلندمدت و بازدارنده در قبال استفاده غیرقانونی از منابع آبی و نیز نصب کنتور برای چاه‌های مجاز و تعمیر و بهسازی تأسیسات سد از جمله طرح‌های کوتاه مدت در این زمینه به شمار می‌رود.
اکنون ۶۱ درصد کل کشور خشک یا نیمه خشک است در حالی که آب برنامه ریزی شده می‌تواند در زمان‌های خشکسالی، امکان بهتر از منابع آبی را فراهم کند، ضمن اینکه مصرف کنندگان باید در زمینه آب قابل برنامه ریزی شده با یکدیگر به توافق برسند تا نه سال‌های پُرآب آنها را هیجان‌زده کند و نه در سال‌های کم‌آب دچار ناامیدی و اختلافات منطقه ای شوند.
پیگیری نمایندگان دولت در اصفهان برای حل مشکل کم آبی و خشکی زاینده رود
بررسی مشکلات زاینده رود و ارائه راهکارهای برون رفت از آنها در چند ساله اخیر به مدد مدیریت ارشد استان و مطالبه عمومی بویژه از سوی کشاورزان بسرعت بیشتری در حال انجام است و این امر سبب شده که با برنامه ریزی در برخی ماه ها شاهد جریان یابی مجدد آب در بستر این رودخانه باشیم.
رسول زرگرپور استاندار اسبق اصفهان در دولت نخست حسن روحانی گفته بود: مشکلات آلودگی خاک و فرسایش آن، آلودگی هوا و کمبود آب از چالش های اصلی استان است و ما برای حل این مشکلات با استفاده از توان بالای کارشناسی علمی و اراده مدیریت، برنامه های میان مدت تهیه کرده ایم که در حال اجراست.
به اعتقاد استاندار سابق اصفهان نیز کمبود آب، بیکاری و مشکلات زیست محیطی از مهمترین مسائل این استان است بنابراین حل آنها از اولویت مدیریت منطقه محسوب می شود.
محسن مهرعلیزاده دی سال ۹۶ افزوده بود: با پیگیری انجام شده ۲۸۸ میلیارد تومان در جدول شماره ۱۹ بودجه سال ۹۷ برای انجام طرح تونل و سد سوم کوهرنگ به سرانجام رسیده است و ۷۴ میلیارد تومان نیز از محل بودجه نقدی به این طرح تزریق خواهد شد و برای انجام این طرح ۷۰ درصد از این مبلغ را بخش خصوصی می تواند سرمایه گذاری کند.
به گفته وی، بر اساس بودجه مصوب، این طرح را می توان در مدت ۳ تا ۴ سال به پایان رساند، ضمن اینکه تاکنون یک چهارم آن انجام شده است.
استاندار سابق اصفهان همچنین با تاکید بر ساماندهی مسیر زاینده رود برای جلوگیری از هدررفت آب یادآور شد: همه باید در جهت صرفه جویی در مصرف آب در بخش های صنعت، شرب و کشاورزی گام برداریم.
به تصریح مهرعلیزده، تنظیم مجدد نحوه مصرف ها و استفاده از پساب تصفیه شده در صنعت به جای آب تازه، باید بیش از گذشته در دستور کار قرار گیرد.
استاندار فعلی اصفهان نیز در روزهای گذشته با اشاره به اهمیت اجرای طرح های آبی در استان اصفهان گفت: با تلاش بسیار، پیگیر خواهیم بود تا مشکلات آبی منطقه با تدبیر و تلاش بیشتر حل شود.
عباس رضایی، آب را اصلی ترین موضوع این استان دانست و خاطرنشان کرد: تمام تلاش ها برای حل مشکلات آب استان باید انجام شود.
وی اضافه کرد: طرح های انتقال آب با برنامه ریزی های صورت گرفته در حال انجام است و بطور ویژه برای حل مشکلات اعتباری و اجرایی آن تلاش می کنیم.
نگاه به طرح های انتقال آب و استفاده بهینه از این مایه حیاتی نشان می دهد که عزم دولت برای حل این موضوع جدی است، بنابراین با همکاری بیشتر و پیگیری ها می توان شاهد حل معضلات کنونی بود.
حجت الله غلامی معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان نیز با اشاره به جریان زاینده رود در ماه های اخیر و رونق کشت و کار در منطقه گفته است: ۳۶۰ میلیارد مترمکعب آب با مسئولیت استاندار و البته با ریسک بالا با موافقت وزارت نیرو از ابتدای سال جاری در رودخانه زاینده‌رود و به منظور کشت کشاورزان شرق و غرب اصفهان رها شد.
طرح سامانه دوم آبرسانی اصفهان بزرگ
کاهش شدید منابع آبی از یکسو و گره خوردن سرنوشت تأمین آب آشامیدنی افزون بر پنج میلیون نفر مردم استان اصفهان به تنها یک سامانه آبرسانی (تصفیه خانه بابا شیخعلی) از سوی دیگر، شتاب در اجرا و تکمیل عملیات و راه اندازی سامانه دوم آبرسانی این خطه را بیش از گذشته حیاتی می‌کند.
سامانه اول این تصفیه خانه(بابا شیخعلی) آب ۵۶ شهر و ۳۰۰ روستا و جمعیت استان را تأمین می‌کند، اما رشد جمعیت و افزایش استفاده شهروندان، احتمال نقص در این تصفیه خانه و وقوع هرگونه اتفاق ناگوار و توقف این سامانه، سبب خواهد شد که تأمین آب آشامیدنی مردم این خطه با مشکل و حتی بحران رو به رو شود.
نگاهی به حوادث پیش آمده طی سال‌های گذشته که شبکه آبرسانی اصفهان را با اختلال مواجه کرد به تاکید کارشناسان، ضرورت احداث و بهره برداری از سامانه دوم آبرسانی این خطه را دو چندان می‌کند.
پیش از این، حوادث مربوط به نشت مواد نفتی به زاینده رود باعث بروز مشکل در تأمین آب آشامیدنی مردم و قطعی آب آشامیدنی ساکنان این منطقه شد، به گونه ای که مرداد سال ۹۳ ورود مواد سوختی در منطقه بالادست زاینده رود در محدوده باغبهادران از توابع شهرستان لنجان، قطع شبکه آب آشامیدنی اصفهان و شهرستان های مجاور را رقم زد.
نشت گازوئیل به آب رودخانه زاینده رود باعث از کارافتادگی عملیات تصفیه و پمپاژ آب در محل تصفیه خانه بابا شیخعلی شد. همچنین سال ۸۷ در رویدادی مشابه نشت مواد نفتی به این رودخانه باعث قطعی آب آشامیدنی اصفهان شده بود.
بنابراین بسیاری از کارشناسان حوزه آب و مسئولان اجرایی اصفهان، اجرای طرح سامانه دوم آبرسانی این شهرستان را برای جلوگیری از بروز مشکلات مشابه ضروری می‌دانند.
از سوی دیگر، تأمین آب آشامیدنی مردم اصفهان برخی اوقات بدلیل نبود منابع کافی آب در برخی مواقع، اُفت فشار آب و مباحث کیفی را در پی دارد و موجب گلایه‌های شهروندان می‌شود، از این رو احداث، تکمیل و بهره برداری هرچه زودتر از سامانه دوم آبرسانی اصفهان، ضروری است.
طرح سامانه دوم آبرسانی اصفهان شامل تونل انتقال آب و تصفیه خانه موسوم به 'گلاب ۲' است و به عنوان طرح توسعه آبرسانی به ۱۴ شهرستان استان اصفهان به طول ۲۷ کیلومتر، آب دریاچه سد زاینده رود را به تصفیه خانه انتقال می‌دهد و تکمیل آن در مجموع حدود ۱۳ هزار میلیارد ریال هزینه دربردارد.
اکنون حداکثر ظرفیت آب انتقالی از طریق سامانه کنونی آبرسانی اصفهان(بابا شیخعلی) حدود ۱۰.۵ مترمکعب بر ثانیه است که البته بدلیل کاهش منابع آبی، این میزان حدود هفت متر مکعب برثانیه است، اما در صورت تکمیل و بهره برداری از طرح تصفیه خانه ' گلاب ۲ '، زمینه انتقال ۱۶ مترمکعب بر ثانیه آب آشامیدنی برای شرب شهرها و روستاهای اصفهان فراهم خواهد شد.
در این پیوند، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب اصفهان در گفت‌وگو با ایرنا اظهار داشت: دلیل اُفت فشار آب آشامیدنی در برخی از نقاط این منطقه شرایط خاص سامانه آبرسانی اصفهان و ظرفیت محدود آن است و برای حل آن چاره‌ای جز راه اندازی سامانه دوم نیست.
هاشم امینی افزود: سامانه آبرسانی حوزه اصفهان بزرگ یا همان سامانه دوم باید ۱۲ سال قبل تکمیل می‌شد و به اتمام می‌رسید اما این امر تاکنون محقق نشده است.
وی خاطرنشان کرد: شرکت آب منطقه‌ای اصفهان مجری طرح، اکنون در حال ساخت تصفیه خانه و سامانه آبرسانی این طرح است و امیدواریم هرچه زودتر به پایان برسد، باید این نکته را هم تاکید کنیم که نیاز به سامانه یاد شده برای ماه‌های گرم به شدت احساس می‌شود.
مدیرعامل آبفا اصفهان افزود: راه اندازی سامانه دوم، راه حلی برای رفع اُفت فشاری است که در برخی از ساعات شبانه روز در اصفهان و دیگر شهرها و روستاهای استان رُخ می‌دهد.
معاون بهره برداری شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان نیز در گفت‌وگو با ایرنا اظهار داشت: تأمین جایگزین سامانه آبرسانی فعلی برای تامین آب آشامیدنی جمعیت چهار میلیون و ۲۰۰ هزار نفری، امری ضروری و بی شک اصلی‌ترین اولویت استان، همان اجرای سامانه دوم آبرسانی است.
ناصر اکبری با بیان اینکه این طرح از لحاظ پدافند غیرعامل نیز اهمیت بالایی دارد، تصریح کرد: سامانه دوم آبرسانی اصفهان باید از سال ۸۶ به آب و فاضلاب استان اصفهان تحویل داده می‌شد زیرا پایان عمر خط انتقال آب آشامیدنی به اصفهان همان سال بود اما از آن زمان تاکنون با وجود مشکلات فراوان، سامانه دوم وارد چرخه مصرف نشده است.
توجه هرچه بیشتر به پساب و بازچرخانی آب
استفاده بهینه و هرچه بیشتر از مایه حیات و متناظر با آن اجرای طرح های تسهیلگر در این زمینه در برنامه های جدی دولت یازدهم و دوازدهم بوده است که در این ارتباط عرضه پساب به صنایع در ازای ساخت تجهیزات و سامانه های نوین فاضلاب در دستور کار قرار گرفت، بطوریکه هم اکنون در کشور ٣٢ طرح فاضلاب به روش بیع متقابل و با برنامه گذاری به ارزش هفتاد هزار میلیارد ریال در حال اجراست.
بر همین اساس، طرح ساماندهی و ساخت تاسیسات فاضلاب روستایی شهرستان فلاورجان به طول ٩٣ کیلومتر با صرف ۹۱ میلیارد ریال و با بالاترین حجم سرمایه گذاری بیع متقابل در سطح روستاهای کشور تا ۲ سال آینده به بهره برداری می رسد.
این طرح در روزهای گذشته با سرمایه گذاری شرکت ذوب آهن اصفهان به روش بیع متقابل با این مقدار اعتبار آغاز شد و در قالب آن در ۲۰ سال حدود ۴۶ میلیون مترمکعب پساب ۱۴ روستای واقع این شهرستان در اختیار این کارخانه قرار می گیرد.
پیشتر نیز با فولاد مبارکه برای قراردادهای مربوطه امضا شده بود و بزودی طرحی مشابه در شهرستان نجف آباد کلید خواهد خورد تا تامین زیرساخت های پایدار فاضلاب، ارتقای بهداشت، بازچرخانی آب و بهره وری در مصرف مایه حیات اصلاح شبکه های آبی و بهبود وضعیت چاه ها با وضعیت بهتری انجام شود.
رونمایی از سامانه جمع آوری ضایعات و شناسایی سموم زاینده رود در هفته دولت ۹۸
سامانه‌های مکانیزه جمع آوری ضایعات رودخانه ای زاینده رود و بیومانیتورینگ مواد سمی در هفته دولت امسال در محل تاسیسات تصفیه خانه آب و سد "چَم آسمان" اصفهان به بهره برداری رسید.
سامانه بیومانیتورینگ با ۱۰ میلیارد ریال، از محل سد تنظیمی تا محل آبگیری تصفیه خانه بابا شیخ علی، با حساسیت بسیار زیاد، قابلیت تشخیص در برابر ورود احتمالی طبیعی و غیر طبیعی سموم یا بیوتروریسم را دارد، این سامانه بیش از ۵۰۰ نوع سم را با استفاده از حرکات ماهی‌ها تجزیه و تحلیل می کند و برای اقدام سریع و پدافندی، به صورت آلارم های نوری و صوتی به کاربر نمایش می دهد و از ارگانیسم زنده ماهی برای رصد مداوم سلامت تاسیسات آبی بهره می برد.
در سامانه یاد شده ۶۲ مسیر نوری در دو طرف محفظه اندازه گیری تعبیه شده و تعداد قطعی مسیرهای نوری توسط ماهی در دقیقه نمایانگر وضعیت جسمانی این ماهی و سلامت آب است.
در صورتی که این تعداد قطعی‌ها کم و زیاد شود، سیستم اعلام خطر بطور خودکار شروع به کار می کند و در صورت تایید وجود مواد سمی، اعلام خطر به صورت آنلاین به کاربر مخابره می شود.
همچنین سامانه مکانیزه جمع آوری ضایعات رودخانه زاینده رود در محل سد چم آسمان به بهره برداری رسید.
با توجه به ضرورت تداوم و یکپارچگی آب آشامیدنی اصفهان بزرگ و شرایط سازه ای این تاسیسات، از چند سال پیش این نیاز احساس شد که برای بررسی شرایط کیفی آب آشامیدنی اصفهان این سامانه مکانیزه نصب شود.
قرار بود با همکاری یک شرکت معتبر اروپایی، این دستگاه طراحی شود که هزینه آن پنج میلیارد تومان برآورد شد، بر همین اساس یک شرکت فنی مهندسی ایرانی برای طراحی و ساخت این سیستم در نظر گرفته شد که پیشتر طرح هایی را در خوزستان و گیلان انجام داده بود.
طراحی و ساخت این سامانه که ۱۶ متر عرض دارد و ضایعات رودخانه را پاکسازی می کند حدود یکسال طول کشید و با هزینه پنج میلیارد و ۱۰۰ میلیون ریال به بهره برداری رسید.
بهره مندی ۳ استان از سد کوچری گلپایگان در دولت یازدهم
سد کوچری گلپایگان، همزمان با هفته دولت سال ۹۵ با حضور رییس مجلس شورای اسلامی، وزیر نیرو و مسئولان استان های قم و اصفهان در گلپایگان به بهره برداری رسید.
سد مذکور تنها سد کشور است که سه استان(اصفهان، مرکزی و قم) از آن بهره برداری می کنند.
سد کوچری یکی از طرح های بزرگ انتقال آب در سرشاخه های دز به قمرود است که با تکمیل و بهره برداری از آن سالانه ۱۸۱ میلیون مترمکعب آب به فلات مرکزی و شهرهای گلپایگان، خوانسار، محلات، خمین، نیمور، سلفچگان و قم منتقل می شود، مراحل اجرایی این طرح از سال ۱۳۸۱ آغاز شد و امروز پس از ۱۴ سال بطور رسمی به بهره برداری رسید.
این سد مخزنی به طول ۱۰ کیلومتر و به عمق صفر تا ۶۵ متر، تاجی به طول ۶۳۳ متر با عرض ۱۲ متر دارد و در صورت بارش مناسب قادر خواهد بود بیش از ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب شهرها و روستاهای مورد اشاره را ذخیره کند.
افتتاح تونل های انتقال آب سد کوچری در اسفند سال ۱۳۸۹و مرحله نخست بهره برداری از آن در اسفند سال ۱۳۹۲ صورت گرفت، اعتبار هزینه شده برای این طرح ملی تاکنون هفت هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال (به قیمت ثابت و دفتری) عنوان شده است.
طرح ۹ ماده‌ای احیای حوضه آبریز زاینده رود
طرح ۹ ماده‌ای احیای حوضه آبریز زاینده رود که در سال ۹۳ با هدف هماهنگی و اعمال مدیریت واحد بر این حوضه آبریز در موضوعات منابع، مصارف و حقابه ها به تصویب شورای آب کشور رسید، همواره مورد درخواست مردم، تشکل‌های زیست محیطی، صنف کشاورزان و مسؤولان بوده است.
بندهای «طرح ۹ ماده‌ای احیای حوضه آبریز زاینده رود» به شرح زیر است:
بند نخست: وزارت نیرو مکلف است نسبت به تأسیس واحد مدیریت یکپارچه حوضه آبریز زاینده رود اقدام کند.
بند دوم: تشکیل شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده رود با حضور استانداران اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد و معاونان وزیران نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت معدن و تجارت و نمایندگان اصناف کشاورزی؛ وزارت نیرو مکلف شده است تا در مدت سه ماه نسبت به تشکیل این شورا اقدام کند.
بند سوم: تعیین میزان حقابه ها، سهم آبه ها و صاحبان حق اشتراک و حقابه زیست محیطی رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی توسط وزارت نیرو.
بند چهارم: ممنوعیت بارگذاری جدید بر منابع آب زاینده رود تا پیش از تعیین تکلیف در این حوضه.
بند پنجم: ساماندهی برداشت آب در استان‌های اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز.
بند ششم: فراهم کردن تسهیلات لازم برای تغییر شیوه‌های آبیاری توسط وزارت جهاد کشاورزی در منطقه.
بند هفتم: تأسیس صندوق تأمین خسارت خشکسالی در حوضه آبریز زاینده رود، بر اساس این بند مصرف کنندگان بخش صنعت که در زمان خشکسالی بدون کاهش سهم خود آب دریافت می‌کنند باید خسارات کمبود آب سایر مصرف کنندگان حوضه را پرداخت کنند.
بند هشتم: انجام مطالعات تونل آبرسانی به اصفهان با عنوان طرح گلاب(انتقال آب) توسط وزارت نیرو.
بند نهم: وزارت نیرو باید در باره طرح انتقال آب بهشت آباد که تنها به منظور تأمین آب شرب طراحی شده است، بررسی دقیق انجام داده و ضمن ارزیابی زیست محیطی، طرح را به اجرا در آورد.
طرح سد و تونل سوم کوهرنگ
عملیات اجرایی تونل سوم کوهرنگ در سال ۱۳۷۷ با هدف تأمین آب به میزان حدود ۲۵۵ میلیون مترمکعب در سال، برای تأمین بخشی از کمبود آب منطقه مرکزی ایران آغاز شد.
قرارداد ساخت سد تونل سوم کوهرنگ نیز در سال ۱۳۸۹ بسته شد و قرار بود سال ۹۳ به بهره برداری برسد اما پیشرفت فیزیکی کنونی طرح کمتر از ۲۰ درصد است.
عملیات ساخت تونل سوم کوهرنگ مراحل خود را طی می‌کند اما عملیات اجرایی سد مخزنی این تونل در چند سال اخیر به مسئولان امر بدلیل مشکلاتی از جمله منابع مالی متوقف مانده بود.
طرح انتقال آب بهشت آباد
طرح انتقال آب از بهشت آباد به فلات مرکزی ایران شامل سه بخش احداث سد ۱.۵ میلیارد مترمکعبی به ارتفاع ۱۷۸ متر، سامانه انتقال آب تا منطقه 'شلمزار' (در ۳۵ کیلومتری جنوب شهرکرد واقع در استان چهارمحال و بختیاری) که سامانه‌ای مشترک و بخش احداث خطوط انتقال از سامانه انتقال آب از شلمزار به اصفهان، یزد و کرمان است.
شرکت آب منطقه‌ای اصفهان حدود ۱۲ سال پیش مطالعات این طرح مشتمل بر یک سد بتنی و تونل ۶۰ کیلومتری را آغاز کرد که وزارت نیرو در دولت یازدهم با بازنگری در آن و حذف تونل، با انجام آن از طریق خط لوله و ایستگاه پمپاژ و همچنین احداث یک سد موافقت کرد.
بدلیل اینکه قراراست علاوه بر اصفهان، استان‌های دیگری نیز از طرح بهشت آباد بهره ببرند، وزارت نیرو به درخواست آن استان‌ها، دستگاه اجرایی طرح را تغییر و آن را از آب منطقه‌ای اصفهان به شرکت آب نیرو واگذار کرد.
هدف این طرح، تأمین آب آشامیدنی بر اساس پیش بینی جمعیتی برای استان‌های اصفهان، کرمان و یزد است، حجم آب انتقالی طرح مذکور در صورت تکمیل در مجموع ۵۸۰ میلیون مترمکعب خواهد بود که ۲۵۰ میلیون مترمکعب آن برای اصفهان، ۱۸۰ میلیون مترمکعب برای کرمان و ۱۵۰ میلیون مترمکعب برای یزد اختصاص خواهد یافت که این ارقام به صورت مصوبه قانونی ابلاغ شده است.
طبق برآوردهای سال ۹۶ پیمانکار، اتمام این طرح بطورکلی با احتساب یزد و کرمان حدودپنج میلیارد دلار هزینه دارد و آخرین برآوردهای پیمانکار بدون محاسبه خط انتقال یزد و کرمان حدود ۷۵۰ میلیون دلار هزینه سد، حدود ۳۰۰ میلیون دلار سامانه انتقال، ۴۷۰ میلیون دلار خط اولیه انتقال از شلمزار به اصفهان و در جمع حدود یک میلیارد و ۵۲۰ میلیون دلار هزینه خواهد داشت.
در ابتدای فعالیت دولت تدبیر و امید در باره سامانه انتقال یعنی از سد تا مخزن شلمزار نظرهای گوناگونی مطرح شد، طبق این طرح پیش بینی شده بود که تونل ۶۰ کیلومتری برای انتقال آب در نظر گرفته شود اما وزیر نیروی وقت و کارشناسان وزارتخانه، به ترکیبی از تونل و خط لوله اعتقاد دارند، به نحوی که ۱۱ کیلومتر توسط تونل کوتاه و مابقی بوسیله خط لوله پوشش داده شود.
مطالعات سامانه انتقال هنوز کامل نشده و هر تصمیمی که اتخاذ شود در کل طرح هیچ تغییری ایجاد نمی‌کند زیرا فقط سامانه انتقال و روش آن ممکن است تغییر کند.
عملیات و داده‌های ژئوتکنیکی، آن دسته اطلاعات مربوط به زمین هستند که در برنامه ریزی، اکتشاف طراحی، ساخت و بهره برداری از سازه‌های مهندسی و پروژه‌های عمرانی و معدنی به کار رفته و ایمنی و کارایی مؤثر آنها را تضمین می‌کند، این اطلاعات دامنه گسترده‌ای از داده‌ها را در زمینه‌های مکانیک خاک، مکانیک سنگ، منابع آب، لرزه خیزی، مهندسی عمران، زمین شناسی مهندسی و زیست محیطی، شامل می‌شود.
طرح مدیریت یکپارچه منابع آب زاینده رود
این طرح از سال ۸۹ با هزینه وزارت علوم و تحقیقات دولت فدرال آلمان در چارچوب حمایت مالی برنامه "مدیریت یکپارچه منابع آب" آغاز شد و مرحله نخست آن در سال ۲۰۱۵ به پایان رسید و هدف اصلی آن، توسعه یک برنامه مدیریت پایدار منابع آب برای حوضه آبریز زاینده‌رود در ایران مرکزی است چراکه جاری بودن این رودخانه در این منطقه خشک و نیمه خشک، از اهمیت بالایی برخوردار است.
درواقع کاهش رو به رشد میزان آب در دسترس و کیفیت آن، تصمیم سازان و ساکنان این حوضه آبریز را بشدت تحت تأثیر قرار داده و با چالش‌های گوناگونی روبرو کرده، بنابراین توسعه مدیریت پایدار منابع آب در این حوضه آبریز و نیز تعادل بخشی بین خواسته‌های بخش‌های کشاورزی، صنعت، آشامیدنی و محیط زیست، نقش اساسی در مقابله با بحران خشکسالی در این خطه ایفا می‌کند.
با وجود تدوین طرح‌های انتقال در راستای احیای حوضه آبریز زاینده رود از سال های قبل، مهمترین مشکل سد راه آنها، کمبود اعتبارات است و این موضوع بارها توسط مسئولان استانی و کشوری بیان شده است.
در کنار طرح‌های بلندمدت احیای زاینده رود، فعالیت‌هایی نیز در استان اصفهان برای مقابله با بحران آبی در کوتاه مدت انجام شده که می‌توان به جلوگیری از استفاده غیرقانونی از منابع آبی و نصب کنتور برای چاه‌های مجاز، تعمیر و بهسازی تأسیسات سد زاینده رود اشاره کرد.
حدود ۱۲ هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان اصفهان وجود دارد، مسدود کردن این چاه‌ها برای صیانت از آب و احیای حوضه آبریز زاینده رود انجام می‌شود، اگرچه این اقدام ممکن است محدودیت‌هایی نیز برای کشاورزی و باغبانی ایجاد کند اما نکته با اهمیت این است که باید برداشت آب از منابع زیرزمینی بر اساس قانون انجام شود.
در کنار موارد یاد شده، تعمیر و بهسازی سد زاینده رود به منظور جلوگیری از هدر رفت آب نیز بطور دوره‌ای انجام می‌شود.
به گفته معاون مسئولان شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، تعمیرات اساسی سد زاینده رود به عنوان اصلی ترین منبع ذخیره آب استان از جمله برنامه‌های ماهانه برای کاهش هدر رفت آب به شمار می‌رود که در قالب آن اصلاح کف بند خروجی سد و حوضچه‌های نگهداری از بخش‌های اصلی تعمیر و نگهداری سد به شمار می‌رود، همچنین نگهداری و تعمیرات مربوط به ژنراتورها نیز بر عهده آب منطقه‌ای است و بصورت دوره‌ای انجام می‌شود.
سد زاینده رود به عنوان یکی از اصلی ترین سدهای مرکز کشورمان در سال ۱۳۴۹ بهره برداری شد، این سد قوسی شکل در ۱۱۰ کیلومتری غرب اصفهان بر روی رودخانه زاینده رود احداث شده است، سد قوسی زاینده رود، سد تنظیمی، نیروگاه، ایستگاه، پمپاژ اصلی، ایستگاه پمپاژ تکمیلی و حوضه آبریز از جمله تأسیسات این مجموعه به شمار می‌رود.
ستاد احیای زاینده رود، یک خواسته عمومی
در همین پیوند، برخی مسئولان یکی از سریعترین راه‌ها برای احیای زاینده رود را تشکیل ستاد احیای آن می‌دانند.
رئیس جمهوری آذر سال ۹۷ خواهان طرح تشکیل ستاد احیای زاینده رود در هیأت دولت شد، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی در پی نامه ارسالی نمایندگان استان اصفهان در مجلس شورای اسلامی به ایشان مبنی بر تشکیل ستاد احیای زاینده رود، اسحاق جهانگیری معاون اول دولت را مسئول بررسی این موضوع کرد.
دکتر روحانی که در سفر سال ۹۳ خود به اصفهان وعده به جریان انداختن زاینده رود را داده بود، وی در دستورش به معاون اول خود به اهمیت احیای این رودخانه برای زندگی مردم، وضعیت کشاورزی، صنعت و گردشگری تاکید کرده بود.
رئیس مجمع نمایندگان استان اصفهان در این زمینه در گفت و گو با ایرنا با تاکید بر ضرورت تشکیل این ستاد اظهار داشت: ستاد احیای زاینده رود برای حل مشکلات این رودخانه باید طرح‌های کوتاه، میان و بلندمدت عملیاتی داشته باشد.
حجت الاسلام والمسلمین سید ناصر موسوی لارگانی تصریح کرد: برنامه ریزی دقیق و جامع برای احیای زاینده رود بسیار مهم است، زمان‌های زیادی از دست رفته و باید این موضوع جبران شود.
وی با اشاره به اهمیت پیشبرد اهداف ستاد احیای زاینده رود همچون ستاد احیای دریاچه ارومیه خاطرنشان کرد: خشکی این رودخانه تنها یک مساله شهری و منطقه‌ای نیست، بلکه تبعات زیست محیطی و اجتماعی آن، کل کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این نماینده مجلس با بیان اینکه درخواست تشکیل ستاد احیای زاینده رود، پیش از این نیز از سوی نمایندگان استان در مجلس مطرح شده بود، تصریح کرد: شکل گیری این ستاد با محوریت چند وزیر می‌تواند مسیر احیای زاینده رود را هموار کند و حضور چند وزیر در این ستاد، ضروری و مهم است تا بر اساس آن تصمیماتی مناسب، دقیق و راهگشا گرفته شود.
آب، چالشی در جهان، معضلی در ایران
آب حیاتی ترین موضوع و زیربنای سلامتی و حیات و باعث آبادانی شهرها و روستاهاست و از اهمیت زیادی برای جامعه بشری برخوردار است، اما با توجه به میزان منابع آب و سرانه مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای دارای کمبود آب قرار دارد، این گروه شامل کشورهایی است که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب بصورت جدی مواجه خواهند شد.
این بدان معناست که این کشورها حتی با بالاترین راندمان و بهره وری ممکن در مصرف آب، برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت که حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه هستند.
محدودیت منابع آبی کشور از نظر کمی و کیفی، استفاده نادرست از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، نبود مدیریت و برنامه ریزی اصولی و صحیح برای استفاده از مقدار آب موجود و وقوع خشکسالی‌های چند دهه اخیر، باعث شده که مشکلات و مسائل زیادی را برای کشورمان بوجود آورد.
در ۵۰ سال اخیر مصرف بهینه آب و استفاده درست از مایه حیات مهم و اساسی نادیده گرفته شد و برای حفاظت از منابع آبی برنامه مدون و جامعی پیاده نشد، بنابراین با وجود اینکه زمان زیادی از دست رفته اما بازنگری در همه سطوح برای اصلاح آن ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
باید بدانیم که بدون تحقق راهبرد مصرف پایدار، توسعه پایدار کشور امری غیرممکن بوده و باید این مهم به عنوان موضوعی اساسی و یک اولویت اداری در دستور کار وزارتخانه‌ها و نهادهای اجرایی در همه سطوح و ابنای جامعه نیز به عنوان باور عمومی مورد توجه قرار گیرد.
اهمیت این موضوع، یک ضروری ملی و همگانی محسوب می‌شود که با توجه به مصرف چند برابری آب در فصل گرما، با بکارگیری و رعایت موارد جزئی و نه خیلی دشوار می‌توان تا حد زیادی از بروز مشکلات ناشی از کم آبی و پیامدهای منفی اجتماعی ناشی از آن جلوگیری کرد.
۶۰۲۰/۶۰۲۷
