سه جلد کتاب «مرجع جامع زاینده رود» نوشته ناصر حاجیان عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان به ترتیب طی سال های ۹۴ تا ۹۶ چاپ شد به صورت گسترده و فراگیر پرسش های متعددی را درباره مشکلات این رودخانه مهم فلات مرکزی ایران مطرح می کند و به آن از دید فنی و مهندسی پاسخ می دهد.
نویسنده در این کتاب به میزان آب حوضه آبگیر زاینده رود و مصارف آن در بخش کشاورزی، صنعت و آشامیدنی با تکیه بر آمار و ارقام نگاه ویژه‌ای داشته است مخصوصاً با تخصصی که در دانش منابع آب و کشاورزی دارد مطالعات عمیق و پژوهش ها را در این ارتباط بیان می کند.
مولف کتاب به دبی آب زاینده رود در زمان و مکان های مختلف و تاسیسات و انتقال آن به سایر حوزه ها و شهرها اشاره می‌کند و برداشت‌های غیرقانونی که چالشی برای این عرصه شده را مورد بررسی قرار می‌دهد.
از ویژگی های این کتاب می توان به نقشه های جغرافیایی متعدد، نمودارها و جداول متنوع اشاره کرد که در آن می‌توان به راحتی مقایسه را انجام داد و به آخرین اطلاعات پیرامون حوضه آبریز زاینده رود اشراف پیدا کرد.
در بخش هایی از این کتاب اشاره شده است که رودخانه زاینده رود یکی از نعمت‌های الهی است که به رسم امانت در اختیار همه ما قرار گرفته، این رودخانه زیبا طبق قوانین خلقت به صورت پستی و بلندی های موجود و شیب های کم و زیاد مناطق کوهستانی و بیشه ها و همچنین مناطق خشکی و کویری را می پیماید و در همه جا زایش و زندگی ایجاد می کند.
در کتاب زاینده رود عنوان شده است که در سال‌های اخیر به دلیل برخی از برنامه‌ریزی های غلط و تخصیص آب رودخانه به مناطق دیگر که جزو حوضه آبریز نیست کاربری‌های مختلف شکل گرفته و رودخانه زاینده‌رود به سمت خشک شدن پیش رفته و به طور کلی خشکی این رودخانه بر اثر ضعف مدیریت و به ویژه تخصیص های غیرقانونی و زودتر از موعد در سال های گذشته به وجود آمده است.
در فصول مختلف این کتاب، از سر آب تا پایاب، گزیده ای از اعداد و ارقام کلیدی مرتبط با این رودخانه، پایگاه داده های زاینده رود، معرفی حوضه، شعب تقسیم آب حوضه آبخور، آبیاری ها و مصارف آب مورد بررسی قرار گرفته است.
در نخستین جلد کتاب، جامع ترین اطلاعات در مورد زاینده رود مورد بررسی قرار گرفته و جلد دوم به بررسی علل بروز خشکی زاینده رود از دیدگاه های فنی و حقوق ملی و بین المللی همراه با مشکلات به صورت سوال و پرسش و پاسخ و به صورت تحلیل در مقاله می پردازد، سومین کتاب نیز به بررسی پیچ و خم مشکلات این رودخانه به همراه پیامدهای آن با ارائه ۱۶۰ راهکار برای حل خشکی آن اختصاص دارد.
هم اکنون زاینده رود در بسیاری از فصول سال، دیگر از میان شهر اصفهان نمی‌گذرد و ما حوضه آبریز را که مرز سیاسی نمی‌شناسد و بر اساس مرز طبیعی شکل گرفته، مرزبندی و نابود کرده ایم و متاسفانه در طبیعت دست برده و سبب بروز مشکلات عدیده‌ای برای این بخش شده ایم.
توقف در جریان زاینده‌رود سبب شده که کشاورزی در قسمت های پایانی و میانه زاینده‌رود به تعطیلی گراییده و کویر تا پشت دروازه های اصفهان برای تسخیر و قلع و قمع تمدنش لحظه شماری می کند و به دلیل از دست رفتن زمین های کشاورزی در این مناطق، نفس کشاورزان را به شماره انداخته و مهاجرت های ویرانگر از منظر زیست محیطی و اقتصادی در مرحله تکمیل و شکل‌گیری است.
درخت های کهن و درختان غیر مثمر و بیشه زارهای حاشیه زاینده رود از غرب و شرق اغلب خشکیده و به سوگ درختانی که ایستاده می میرند نه فقط باغبان و صاحبان آنها بلکه هر بیننده طبیعت دوستی انگشت حسرت به دهان می‌گیرد و لب افسوس می خورد.
عمارات تاریخی فاخر دوره سلجوقی و صفوی واقع در اصفهان که در جهان بی نظیرند در اثر افت آبهای زیرزمینی و پدیده فرونشست زمین در معرض ترک خوردگی قرار گرفته که بخشی از عوارض آن نیز تا کنون ظاهر شده است.
بدترین اثر زیانبار خشکی زاینده رود به خطر افتادن سلامت مردم در اثر اشباع ریزگردها بوده که از اراضی کشاورزی منطقه میانی و پایانی زاینده‌رود بر می خیزد و به دلیل عدم رعایت اصول آمایش سرزمینی در اثر آلودگی هوا هم اکنون اصفهان دارای آماری بالا از نظر کثرت بیماران مختلف و صعب العلاج است.
در ادامه این مجموعه کتاب ها با توجه به مطالب فوق الذکر عنوان شده است که به نظر می رسد که برای دوستداران زنده شدن زاینده رود تکلیفی وجود دارد و هر کس باید گامی در حد توان خودش بردارد و در راستای احیای دائمی آن تلاش کند.
جلد سوم کتاب مرجع جامع زاینده رود ۱۶۰ راهکار برای احیای دائمی زاینده رود عنوان شده است که می توان به تسطیح اراضی کشاورزی، تغییر الگوی مصرف، تشکیل پلیس آب زاینده رود، افزایش حساسیت های بالا جهت نظارت بهتر در سطح حوضه آبریز، مدیریت مسئولیت‌پذیر جایگزین مدیریت تعاملی، مدیریت یکپارچه حوضه زاینده رود ، تغییر نگرش از سدسازی به آبخوان داری و به روز نبودن تجهیزات کشاورزی و هواشناسی اشاره کرد.
جلوگیری از برداشت های بی رویه، مطالعات دقیق منابع و مصارف، مدیریت و مهار آبهای استان، اجرای طرح تعادل بخشی آبهای زیرزمینی، سیستم تشویق و تنبیه جدی در نظارت بر منابع آب، جدیت در نظارت، برداشت بر اساس مصرف معقول، ایجاد بانک اطلاعاتی مناسب و ایجاد بستر مناسب بر روی برای عبور آب در رودخانه با راندمان انتقال بالا از دیگر راهکارها عنوان شده است.
زاینده رود بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زرد کوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود و به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.
این رودخانه در سال های به دلیل سو مدیریت، تغییرات اقلیمی، خشکسالی های متوالی، تراکم جمعیت و برداشت های بی رویه به یک رودخانه فصلی تبدیل شده است و در پایین دست بخصوص در فصول گرم سال با خشکی مواجه می شود.
۶۰۲۰/۶۰۲۶/
