عید نوروز دوره اوج سفرهای نوروزی در کشور است، این امر تنها اختصاص به استان قم ندارد، اکنون که شاهد روند صعودی شیوع ویروس کرونا در نقاط مختلف کشور هستیم، به نظر می رسد در قم و سایر استان‌های کشور به‌ویژه استان‌های مهاجرپذیر باید در آستانه عید نوروز مراقبت و حساسیت‌های ویژه‌ای در قبال تردد مسافران به داخل و خارج از استان‌های خود داشته باشیم، امری که به نظر می رسد تاکنون جدی گرفته نشده است.
استان قم از جمله استان‌هایی است که اگر از زائران حرم مطهر کریمه اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) و مسجد مقدس جمکران فاکتور بگیریم، مهاجران و افراد غیربومی زیادی از شهرها و مناطق مختلف کشور و حتی کشورهای خارجی در آن سکونت دارند و مدیریت سفرهای نوروزی آن از این منظر، ویژگی مضاعف دارد.
قم به‌تمام‌معنا مهاجرپذیر است و نسبت به‌کل کشور حجم زیادی از افراد مهاجر یا غیربومی را در دل خود جای‌داده است، مطابق آخرین سرشماری، جمعیت این استان یک‌میلیون و ۲۹۲ هزار و ۲۸۳ نفر می‌باشد.
محسن بهشتی پور معاون امور عمرانی استاندار قم چندی پیش در سخنانی عنوان کرد: قریب به ۴۰ درصد جمعیت ساکن شهر قم متولدین غیر از شهر قم هستند که حدود ۱۳ درصد این آمار را اتباع خارجی تشکیل می‌دهند. بعدازآن آماری از میزان جمعیت غیربومی قم ارائه نشده است، امروز باوجود تماس با فرماندار قم و برخی دیگر از مسئولان، آمار دقیقی از آخرین ساکنان غیربومی قم در اختیار نداشتند. اما، طبق داده‌های آماری معاونت آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان قم در آخرین سرشماری سراسری سال ۱۳۹۵، بخش زیادی از جمعیت قم غیربومی هستند.
بر اساس آخرین سرشماری نرخ مهاجرت به‌کل استان‌های کشور از هر هزار نفر ۵۳ است، درحالی‌که در استان قم، به‌تنهایی نرخ مهاجرت به ازای هر هزار نفر، ۶۰ می‌باشد.
استان‌های تهران، خوزستان، اصفهان، مرکزِی، همدان و خوزستان به ترتیب با ۱۲ هزار و ۴۳۷، ۵ هزار و ۷۶۲، ۵ هزار و ۹۴نفر، ۴ هزار و ۵۳۷ و ۴ هزار و ۳۴۰ نفر بالاترین نرخ مهاجرت به قم را دارند.
علاوه بر این پنج استان، در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ حدود ۳۸ هزار و ۸۶۵ نفر از سایر استان‌های کشور و ۶ هزار و ۷۷۸ نفر نیز از خارج مقیم قم شدند.
از سوی دیگر مطابق همین سرشماری سال ۹۵ تعداد قابل‌توجهی از کشورهای مختلف از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ به قم مهاجرت کردند، ۹۶هزار و ۳۶۷ نفر از کشور افغانستان، ۸ هزار و ۳۶۵ نفر از عراق، ۶ هزار و ۵۴۳ نفر از پاکستان، ۳۴۰ نفر از ترکیه بخشی از جمعیت قم را تشکیل می‌دهند.
در استان قم مناطقی وجود دارد که به مناطق غیربومی نشین شهرت دارند و در کنار آمار رسمی مهاجران و شهروندان غیربومی، اگر طلاب و فضلای حوزه‌های علمیه که بخش قابل‌توجهی از جمعیت غیربومی قم را تشکیل می‌دهند و دانشجویان غیربومی قم را نیز لحاظ کنیم، آمار غیربومیان قم بسیار بیشتر خواهد شد.
حال سوال این است اگر حتی نصف یا یک‌سوم این جمعیت در آستانه عید نوروز به بهانه سفر نوروزی و دیدوبازدید از اقوام خود به شهرهای محل سکونت خود سفر کنند و خدای‌ناکرده بخشی از آنها نیز ناقل ویروس کرونا باشند، چه فاجعه بزرگی در کشور رخ خواهد داد؟
به نظر می‌رسد برغم برخی درخواست ها برای قرنطنیه کردن شهرهای درگیر ویروس و هچنین برخلاف مطالب مطرح‌شده در رسانه‌ها و فضای مجازی مبنی بر محدودیت‌های ورود و خروج به شهر قم، در حال حاضر افراد بدون کوچک‌ترین دغدغه‌ای هم از قم خارج و هم وارد می‌شوند، نمونه آن تردد زیاد در ورودی‌های قم و یا آمدوشد مسافران با اتوبوس‌های برون‌شهری در میدان‌های هفتاد و دو تن، امام‌زاده شاه جمال و عوارضی قم – تهران می‌باشد. به هر روی تا لحظه انتشار انی گزارش، کلیه اقدامات مسئولان صرفا توصیه‌ای بوده و اقدامات جدی و پیشگیرانه‌ای آن‌گونه که باید صورت نگرفته است.
با توجه به اینکه قم شاهراه مواصلاتی ۱۷ استان کشور است، در هفته‌های گذشته شواهد حاکی است، شهروندان از نقاط مختلف کشور به‌راحتی در گذرگاه‌های استان رفت و آمد کرده و بخشی نیز از قم با اتوبوس راهی شهرهای خود شده اند و پیش بینی می شود در صورت عدم برنامه ریزی مناسب، این رفت و آمدهای بین شهری در روزهای آتی به صورت بی سابقه ای افزایش خواهد یافت. این روند که در هفته جاری رو به افزایش بود بدون تردید هفته آینده دوچندان خواهد شد، هرچند کمیپن های زیادی در فضای مجازی راه‌اندازی شده ولی به نظر می رسد تاکنون چندان کارساز نبوده است.
به‌صورت طبیعی افراد و خانواده‌ها در کلانشهر و شهرهای مهاجرپذیر از جمله قم به رسم هرسال در ایام عید نوروز به سمت شهرستان خود سفر می‌کنند، اگر در میان این افراد کسانی مبتلا به ویروس کرونا باشند، به‌طور حتم ناقل این ویروس خطرناک خواهند بود و شاهد گسترش هر چه بیشتر این بیماری در همه مناطق کشور حتی روستاها و شهرهای کوچک نیز خواهیم بود.
تکیه این گزارش روی استان قم از جمله به این دلیل است که روز چهارشنبه ۳۰ بهمن‌ماه امسال، استان قم در کشف و اعلام ابتلا به ویروس کرونا پیشگام شد و بلافاصله هم این امر با منشاء بودن قم یکی انگاشته شد. هرچند قم کانون انتشار ویروس کرونا در سراسر کشور نبود، ولی در حقیقت این شائبه در افکار عمومی ایجاد شد که قم کانون این ویروس است و این ذهنیت نمود خود را در فضای مجازی و حتی حقیقی در چند روز گذشته به‌خوبی نشان داد. هر چند بزودی مشخص شد که هیچ دلیل قطعی از شیوع کرونا از قم در کشور وجود ندارد، چرا که قم نه استان مرزی است، نه فرودگاه و بندر دارد و کاملا طبیعی است که ویروسی که از مرز هوایی، دریایی یا زمینی وارد کشور شده ، همزمان بجز قم می توانسته به چند شهر دیگر هم رفته باشد، مسافر یا مسافرانی که کرونا را با خود به کشور آورده اند در فرودگاه یا بندر یا گذرگاه مرزی آن را به دهها نفر از شهرهای مختلف منتقل کرده اند. این ویروس یک بار با یک بسته پستی وارد قم و از آنجا به دیگر نقاط کشور شیوع پیدا نکرده است.
به باور ناظران و کارشناسان، حدس و گمان‌های برخی افراد در شیوع کرونا از قم و سرایت آن از این شهر به شهرهای دیگر با واقعیت بیرونی استان قم مغایرت دارد، قم لزوما نخستین شهر آلوده این ویروس نبود اما به محض کشف این امر، بلافاصله پاره ای اقدامات در دستور کار قرار گرفت که از جمله آنها تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و مدارس حوزوی بود، شورای تامین مصوبات دیگری نیز داشت که اجرای آن از جمله در برخی حوزه ها مانند حرم مطهر حضرت معصومه (س) با چالش های مواجه شد.
فارغ از میزان نقش قم در شیوع ویروس کرونا در دیگر شهرها و همچنین میزان کارآمدی مدیریت بحران و اقداماتی که باید در دستور کار می بود و همچنان باشد، نگرانی از تبعات سفرهای نوروزی از و به قم و سایر استان های کشور، بسیار جدی است و در صورت عدم مدیریت صحیح، می تواند بر ابعاد شیوع این ویروس خطرناک، بیفزاید.
بر این اساس به نظر می رسد، مسوولان ستاد بحران در سطح کشور و قم باید هر چه زودتر یک برنامه جامع در خصوص مدیریت این رسم و سنت اجتماعی کهن میان ایرانیان در سفرهای تفریحی یا فامیلی در ایان نوروز تدوین و اجرا کنند تا بار دیگر مردم و مسوولان با موجی از شیوع کرونا در کشور شگفت زده نشوند.
قائم‌مقام دانشگاه علوم پزشکی قم روز چهارشنبه اعلام کرد: ۹۱۸ تن به دلیل مشکلات حاد تنفسی در بیمارستان‌های استان بستری هستند.
علی ابرازه بیان کرد: تا ساعت ۱۴ امروز چهارشنبه ۲۱ اسفندماه، ۹۱۸ تن در مراکز درمانی کامکار، فرقانی، امام رضا(ع)، علی ابن ابیطالب(ع) و شهید بهشتی قم به دلیل مشکلات حاد تنفسی بستری هستند.
وی افزود: طی صبح تا عصر امروز نیز ۵۰ تن از مراکز درمانی قم با بهبودی کامل مرخص شدند.
وی ادامه داد: تست کرونای ۵۳ نفر دیگر در قم طی ۲۴ ساعت گذشته، مثبت اعلام شد که با این احتساب، تعداد مبتلایان مثبت به کرونا تا به امروز در استان به ۸۰۴ تن رسید.
این مسئول به آخرین آمار جان‌باختگان قم در اثر ابتلا به بیماری کویید ۱۹ اشاره نکرد. هفته گذشته این آمار ۳۰ نفر اعلام‌شده بود.
در همین حال از هفته جاری و با اطمینان از اینکه مدارس و دانشگاه‌ها تا بعد از عید نوروز تعطیل‌شده، سیل مسافران به سمت خارج از قم شدت گرفته است و متاسفانه راهکار مناسبی برای ارزیابی و یا محدودیت ورود و خروج آنها اعمال نمی‌شود.
به نظر می رسد در صورت ادامه این روند از جمله در استان قم، از یکسو به دامنه شیوع این ویروس در کشور افزوده می شود و از سوی دیگر فضای قم هراسی که در روزهای اخیر به صورت غیرطبیعی در برخی حوزه های فضای مجازی دنبال شده است، ابعاد وسیع تری پیدا می کند. بر این اساس و در حالی که هم کانون اکثر استان های کشور درگیر این ویروس هستند، تکیه این گزارش بر روی قم با نگاه استانی و درخواست برنامه ریزی برای آن است، امری که به نوبه خود یک ضرورت در سایر استان های مهاجرپذیر و کلان شهرها نیز هست و قم از این جهت استثناء نیست.
به هر روی، کارشناسان و ناظران درگیر در حوزه مبارزه با کرونا بر این باورند که ادامه این سهل‌انگاری ها و رفت‌وآمدهای بدون ضابطه، باعث گسترش هر چه بیشتر شیوع کرونا در شهرها و مناطق مختلف کشور خواهد شد.
قرنطینه اختیاری، کارآمد نیست
در خصوص قم نیز بارها بحث قرنطینه این شهر از سوی برخی ناظران و متخصصان عرصه بهداشت و درمان مطرح‌شده، ولی مسئولان مربوطه از جمله وزارت بهداشت این شگرد را راهکار مناسبی برای مبارزه با ویروس کرونا ندانستند بلکه بیشتر به توصیه‌های اخلاقی مبنی بر قرنطینه خانگی و مسافرت نکردن افراد، اکتفا نمودند. این توصیه‌های اخلاقی هنوز هم ادامه دارد اما با گذشت دو هفته از آن، ناظران در میزان موفقیت آن تردید جدی دارند.
دکتر محمد علی گل مدیر گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی قم در پاسخ به سوال ایرنا مبنی بر «با توجه به احتمال افزایش سفرهای نوروزی و نقش آن در انتشار بیش از پیش ویروس در کشور، چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید»، گفت: مسافرت نه‌تنها کمکی به مصون ماندن نخواهد کرد، بلکه به دلیل شرایط ویژه در طول سفر و مقصد، و عدم امکان رعایت شرایط بهداشتی به‌طور کامل خطر ابتلا بیشتر خواهد شد.
وی اظهار داشت: لذا بهتر است مردم در شهرهای مختلف از جمله قم از هرگونه سفر غیرضروری اجتناب کرده و تا پایان همه‌گیری بیماری در منزل بمانند و مسافرت را تا آن زمان به تعویق اندازند.
علی گل همچنین از افراد غیربومی خواست: به‌عنوان یک اصل کلی، کلیه مسافرت‌های خود را لغو نمایید و در صورت داشتن تب و سرفه مطلقا مسافرت نکنند.
یونس عالی پور معاون هماهنگی امور زائران استانداری قم نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: توصیه ما به مردم این است که تا زمان کنترل و از بین رفتن ویروس کرونا، نه از قم خارج شوند و نه به این شهر سفر کنند.
وی ادامه داد: از ساکنان استان قم نیز خواهش می‌کنیم از منزل خود خارج نشوند.
اکنون و در حالی که به گفته مسوولان، شاهد سیر صعودی افراد مبتلا به ویروس کرونا در کشور هستیم، شواهد نشان می دهد که بسیاری از خانواده‌های قم در هفته جاری و هفته آینده قصد دارند رهسپار مناطق خود شوند و به نظر می رسد اگر مسئولان در ورودی و خروجی‌ها نظارت دقیقی اعمال نکنند در ایام نوروز شاهد فاجعه بزرگ خواهیم بود، فاجعه‌ای که اگر خدای‌ناکرده به مناطق حاشیه‌نشین و کمتر برخوردار کشور به‌ویژه روستاها سرایت کند، دیگر کنترل آن بسیار دشوار است.
همچنین اگر چه ورود زائران حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران نسبت به قبل کاسته شده ولی هنوز این روند ادامه دارد و همین امر می تواند برخی مسافران را تشویق کند برای نوروز به سفرهای زیارتی بیایند و صرف توصیه مسوولان به ضرورت عدم سفر، کارساز نباشد.
به هر روی امروز که هنوز یک هفته به پایان سال جاری و آغاز سال نو مانده، وقت برنامه ریزی و چاره اندیشی است در غیر این صورت در ایام ابتدای سال بار دیگر باید شاهد افزایش دامنه شیوع ویروس کرونا در کشور و بالارفتن سرسام آور هزینه ها و خسارت های مالی و جانی ناشی از آن باشیم. فردا دیر است امروز باید اقدام کرد./ب.ا/
