خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: گردشگری مذهبی پدیده و نوعی از شکل‌های مختلف صنعت گردشگری است که برای برخی از کشورها اهمیت دارد و بخش اعظمی از درآمد ملی خود را به واسطه بهره‌گیری از این نوع گردشگری به دست می‌آورند؛ این نوع گردشگری جایگاه مهمی در گردشگری جهانی یافته است.
گردشگری مذهبی به نوع گردشگری زیارتی و گردشگری مذهبی تفکیک شده است؛ نوع زیارتی آن تنها برای انجام امور مذهبی و نوع گردشگری مذهبی آن با هدف مسافرت برای انجام امور مذهبی و بازدید از مکان‌های مذهبی و غیر زیارتی است و کشورهایی که دارای اماکن مذهبی هستند ظرفیت بالایی در جذب این نوع گردشگر دارند.
امروز حتی غیر مسلمانان هم در زمینه گردشگری مذهبی ورود کرده‌اند و با توجه به درآمدزایی و اشتغال‌زایی گردشگری طبق آخرین آمارها کشور ترکیه در سال ۲۰۱۹ بیش از ۲۴ میلیارد ارز از توریسم کسب کرده است، صنعتی که تا دیروز کارشناسان معتقد بودند از ظرفیت‌های آن ایجاد ۶ شغل از ورود هر یک توریسم در کشور میزبان ایجاد می‌شود ولی در حقیقت بیش از این موجب اشتغال‌زایی شده است.
کشوری مانند عربستان به واسطه ظرفیت حج حتی اگر نتواند نفتی را به فروش برساند از طریق گردشگران مذهبی حج درآمدزایی مطلوبی خواهد داشت؛ ایران اسلامی هم به واسطه وجود شهرهای مذهبی همچون مشهد، قم و شیراز حتی دیگر زیارتگاه‌ها و امامزادگان و آئین‌های مذهبی از محورهای مهم گردشگری مذهبی است اما به دلیل مطلوب نبودن زیرساخت‌های گردشگری هنوز به اندازه این ظرفیت‌ها نتوانسته ارزآوری داشته باشد.
با توجه به اهمیت این موضوع، نشست علمی گردشگری مذهبی و هم‌چنین بررسی موازین و رویه‌های حمایت از گردشگران مذهبی عصر پنج‌شنبه در سالن اجتماعات دفتر کمیسیون حقوق بشر قم با حضور اساتید و پژوهشگرانی که در زمینه حج و گردشگری مذهبی مقالات علمی و کتاب‌های متعددی را تألیف کرده‌اند برگزار شد.
لزوم بهره‌گیری از سازمان کنفرانس اسلامی
یک عضو هیئت علمی دانشگاه قم که در زمینه گردشگری مذهبی پژوهش‌هایی هم داشته است، می‌گوید: هدف این نشست بررسی راهکارها و رویه‌هایی برای دفاع از گردشگران مذهبی و زائران حج می‌باشد هرچند در زمینه حقوق زائران و مسائل زیست محیطی حج و حق و حقوق زائران در بعد بین‌الملل راهکارهایی انجام شده ولی هنوز این سوال مطرح است که آیا ساز و کار مشخصی در سطح ملی و بین‌المللی برای رعایت حق و حقوق زائران و حمایت از آن‌ها وجود دارد؟
علی مشهدی می‌افزاید: متأسفانه سازمان و مرجع و یا مجمع مشخصی در دنیا برای حمایت از گردشگران مذهبی وجود ندارد اما مجامعی هستند که در زمینه گردشگری مذهبی ورود کرده‌اند حال یا به طور دولتی و یا غیر دولتی در این زمینه فعالیت داشته‌اند.
به گفته وی، معروف‌ترین نهاد دولتی در زمینه گردشگری «سازمان جهانی گردشگری» است که به طور عام در زمینه همه انواع گردشگری فعالیت دارد، هم‌چنین سازمان بین‌المللی یونسکو که وظیفه حمایت از مکان‌ها و میراث و تراث فرهنگی و تاریخی جهان را برعهده دارد.
باید دستگاه دیپلماسی و نهادهای مردمی پیگیر حقوق زائران و گردشگران مذهبی باشند
این عضو هیئت علمی دانشگاه قم در بخش دیگری از صحبت‌های خود به ظرفیت سازمان کنفرانس اسلامی اشاره و بیان می‌کند: در سال‌های اخیر بحث گردشگری مذهبی به یک جریان سیاسی تبدیل شده است مانند رفتارهایی که کشور عربستان با زائران ایرانی دارد و یا همان فاجعه دردناک منا که هنوز حق و حقوق خانواده‌های قربانیان آن رعایت نشده است.
به گفته وی، سازمان کنفرانس اسلامی یک نهاد اسلامی است که کشورهای اسلامی برای تدوین موازینی برای رعایت حق و حقوق گردشگران مذهبی از آن می‌توان در دنیا استفاده کرد و باید دستگاه دیپلماسی و نهادهای مردمی که در زمینه گردشگری فعالیت دارند پیگیر حق و حقوق زائران و گردشگران مذهبی باشند.
مشهدی می‌گوید: بعد از حوادث حج در عربستان کشورها پیگیر مدیریت مناسب حج بودند ولی بعدها سکوت کردند هم‌چنین در زمینه حقوق زائران با فقدان اسناد روبرو هستیم با تولید اسناد نرم و کدهای اخلاقی می‌توان حقوق گردشگران مذهبی را حفظ کرد و استانداردهای رفتاری باید تدوین شود.
رتبه بیستم ایران در استانداردهای رفتاری گردشگری مذهبی
این عضو هیئت علمی دانشگاه قم با اشاره به رتبه‌بندی یک سایت گردشگری مذهبی در ارتباط با شاخص استانداردهای رفتاری در سال ۲۰۱۵ می‌گوید: طبق ارزیابی این سایت بین‌المللی مالزی دارای رتبه نخست بین کشورهای اسلامی و آسیایی در زمینه رفتارهای استاندارد در گردشگری مذهبی است.
مشهدی می‌افزاید: در قبال آن مصر در رتبه دوم و کشور ترکیه در ردیف سوم قرار دارد در حالی که کشوری لائیک است اما به دلیل رعایت زیرساخت‌های مطلوب در زمینه گردشگری مذهبی جایگاه پیدا کرده است ولی ایران با وجود همه ظرفیت‌های گردشگری مذهبی و وجود دو شهر بسیار مهم مذهبی مشهد و قم در جایگاه بیستم قرار گرفته است.
به گفته وی، با این وجود باید یک سند کنوانسیون منطقه‌ای برای رعایت حق و حقوق زائران و گردشگران مذهبی تدوین شود؛ در کشور عربستان در زمینه حق و حقوق زائران قوانین رعایت نشده و سیاسی قلمداد گردیده به ویژه با زائران ایرانی که جزو منظم‌ترین زائران حج هستند.
لزوم تدوین رویه‌هایی برای حمایت از گردشگران مذهبی
عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه (س) نیز در این جلسه اظهار داشت: در قوانین حقوق بشر هنوز قوانینی مبتنی بر اینکه گردشگران مذهبی که به کشورهای دیگر سفر می‌کنند حق و حقوقی ذکر نشده است در ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر مناسک دینی را حق افراد می‌داند اما حق و حقوقی برای این نوع گردشگری بیان نشده است.
سید حسام الدین لسانی می‌افزاید: به طور عام در سال ۹۳ میلادی در قطعنامه‌ای حق سفر ایمن و کامل جزو حقوق اساسی بشر نامیده شده و تهدید و حمله به گردشگران نکوهش شده ولی هنوز این حقوق الزامی نشده است.
دولت‌ها ملزم هستند ورود گردشگران مذهبی به کشور خود را کنترل و آن را ساماندهی کنند
وی با بیان اینکه دولت‌ها ملزم هستند ورود گردشگران مذهبی به کشور خود را کنترل و آن را ساماندهی کنند، گفت: بعضی حقوقدان‌ها معتقد هستند گردشگران حقوقی برابر اتباع آن کشور باید داشته باشند و حقوق بنیادینی برای گردشگران مذهبی وجود دارد از جمله حق حیات که بر عهده کشور میزبان است حال این سوال مطرح می‌شود کشور عربستان توانسته حق زائران حج را تأمین کند؟ اگر قانونی وجود دارد پس باید در قبال حقوق زائران ایرانی و قربانیان منا پاسخگو باشد.
لسانی می‌افزاید: در بحث اخیر جهان و معضل بهداشتی ویروس کرونا کشور چین باید این حق را داشته باشد که به اتباع مسلمان خود برای سفرهای مذهبی به دلیل انتشار ویروس ویزا صادر نکند هرگونه حمله به اماکن مذهبی نوعی جنایت جنگی است و در دیوان کیفری بین‌المللی هم قابل پیگیری است.
لزوم رعایت بعد ارزش‌ها در گردشگری مذهبی
در ادامه این نشست علمی یک مدرس حوزه و دانشگاه تصریح کرد: در آسیا و بین کشورهای مسلمان کشورهای ایران، عربستان، سوریه و عراق در گردشگری مذهبی ورود خوبی داشتند و باید در زمینه گردشگری مذهبی در مقابل وجود موازینی برای امنیت گردشگران مذهبی که در پاره‌ای موارد غیر مسلمانان هم جزو این نوع گردشگری هم هستند باید یک سری مقررات و ارزش‌هایی از سوی آن‌ها رعایت شود.
محسن قائمی می‌افزاید: نباید توسعه اقتصادی در این نوع گردشگری بر ارزش‌ها اولویت داشته باشد؛ مقررات گردشگری متأثر از دو عنصر ارزش و واقعیات هستند باید گردشگران مذهبی ارزش‌ها و فرهنگ کشور میزبان را رعایت کنند.
به گفته وی، گردشگران مذهبی حق دسترسی به سفارت کشور مطبوع خود را دارند هم چنین حق دسترسی به آژانس‌ها را داشته و یا حق ورود به کشور میزبانی که دارای اماکن مقدس و مذهبی است بدون ویزا را داشته باشد.
این استاد حوزه و دانشگاه که در زمینه گردشگری مذهبی کتاب‌هایی را تألیف کرده بیان می‌کند: تخریب اماکن مذهبی مانند بقیع از سوی یونسکو پیگیری شود هم‌چنین زائران ایرانی و شیعیان در این کشور این حق را دارند که نسبت به دین خود آزادی دینی داشته و از اماکن مذهبی مانند بقیع در این کشور بازدید و زیارت کنند.
