'میزسنگ یا دُلمِن، گونه‌ای ازسنگ افراشت‌های دوران باستان است که شامل تخته‌سنگ مسطحی بود که بدون استفاده از ملات روی چند سنگ راست قرار داده می‌شد؛ تخته سنگ مسطح به منزله سقف میزسنگ به کار می‌رفته است.
دلمنها به عنوان گور برای دفن مردگان ساخته می‌شد و یکی از بناهای شاخص دوران نوسنگی به شمار می‌آید، این گورها را غالباً در شیب تپه‌ها می‌ساختند یا با خاک روی آن را می‌پوشاندند.
میزسنگ‌ها بازمانده‌های گورهای دالانی هستند که باران، خاک روی آنها را شسته‌است. این میزسنگ‌ها دالانی دارد که تخته‌سنگ‌های بزرگ منتهی به محفظه‌ای دایره‌ای شکل و بیشتر اوقات دارای طاقی جلو آمده‌است که در حکم دیوارهایش هستند و در آن هریک از چند حلقه سنگی از پشت ردیف زیرین به درون کشیده می‌شود تا آنکه حلقه‌ها از بالا مسدود می‌شوند.
میزسنگ‌ها،در ایران،کره،سوریه،اردن واسرائیل یافت می‌شوند و به دو گروه بزرگ و کوچک تقسیم می شوند که دسته بزرگ مسکن اولیه شبیه به غار است و دسته کوچک به عنوان مقبره استفاده می شده است.
این نوع معماری در فصول گرم فضای خنکی را ایجاد می‌کرد و برای بهبود هوا در فصول سرد، سنگ‌چین دیگری به شعاع تقریبی هشت متر دور اتاقک اول چیده می‌شد تا خاکریز روی سقف را از پراکنده شدن حفظ کند.
گورهای میزسنگی بیشتر از دوران پیش از تاریخ و دورهٔ تاریخی شمال ایران در نواحی مشگین شهر، نمین، آستارا و تالش (لیگون) ناحیه دیلمان بر پا مانده است.
سهم عمده کشف میزسنگ‌ها در منطقه طالش و نمین بر عهده 'ژاک و هنری دومورگان' دو برادر باستان شناس فرانسوی است که مطالعات این دو برادر در سال‌های 1888 تا 1890 در طالش، لنکران و نمین به کشف منطقه‌ای انبوه از میزسنگ‌ها منتج شد.
ژاک دمورگان عقیده دارد: سنگ‌افراشت‌های نوع میزسنگ قفقاز،کوبان، نمین و مشگین شهر گروهی مستقل از میزسنگ‌های اروپا را تشکیل می‌دهند.
مهمترین مناطق واقع شدن دلمن‌های این منطقه در منطقه آذربایجان را نواحی طالش، ارتفاعات مرزی و اطراف نمین، چای قوشان، آستارا، شهر یری مشگین شهر و در حاشیه شمالی رود ارس و نزدیک شهر لنکران کشور جمهوری آذربایجان است.
از مهمترین خصوصیات دلمن ها خاک سپاری افراد به همراه وسایل زندگی شخصی است و از این رو دلمن ها جز گنجینه های اصیل کاوشهای باستان شناسی بوده که توجه سودجویان را نیز به خود جلب کرده است.
یکی از پژوهشگران تاریخ نمینی در این زمینه گفت: دلمن ها برای جوامع اولیه که از راه شکار و جمع آوری غذا زیست می کردند محل مناسبی برای زندگی بوده و در ادامه به عنوان مقبره استفاده می شده است؛ دفن وسایل زندگی شخصی به نوعی اعتقاد انسانهای اولیه به زندگی پس از مرگ را نشان می دهد.
عسگری می افزاید: متاسفانه به دلیل تخریب و فرسایش ناشی از گذشت زمان و حفاری های پی در پی جز تخته سنگها اثرچندانی از دلمن ها باقی نمانده با این وجود همین آثار نیز اثبات می کند که تاریخ این منطقه به عهد برنز بازمی گردد.
این پژوهشگر اهل نمین با بیان اینکه دلمن های لنکران جمهوری آذربایجان مانند نمین با سنگهای کوچک و خود دلمن ها نیز در ابعاد کوچک و به صورت منفصل ساخته می شد، ادامه داد: نمونه دلمن های تجمیع شده در آستارا دیده شده که در ابعاد 18*12 متر به جای یک اتاقک چند اتاقک دارد.
وی در خصوص دلمن های منطقه طالش می گوید: در این منطقه دلمنها توده های سنگ بی شکلی هستند که به صورت ایستا قرار گرفته و با دایره ای از سنگهای کوچک محاصره شده اند.
این پژوهشگر می افزاید: درکاوش‌های باستان شناسی دلمن‌های بزرگ گاهی تا شش متر طول، دو متر عرض و دو متر ارتفاع داشته و در داخل میزسنگ‌های کوچک اسکلت‌های انسان به همراه وسایل زندگی و ابزار جنگی کشف شده‌است.
به نظر برخی از پژوهشگران، دلمن مکانی بود که برای افراد بسیار متشخص یا احتمالا مقدس ساخته شده بود. احتمالا سرکرده یا رئیس قبیله ای وجود داشته که مشتاق بوده تا به حقیقت ازلی پی ببرد و به بی تابی یا بی حالی زمانه شان غلبه کند.
این افراد که هنوز خرد زمانه ای خود را از دست نداده بودند، در درون این آرامگاه به مدیتیشن ابدی کشیده می شدند، سنگ بزرگ آرامگاه کنار زده می شد، شخص وارد تالار سنگی می شد سپس سنگ بزرگ را به جای خود باز می گرداندند و شخص در انزوای کامل قرار می گرفت، بدون آنکه در مورد بازگشت خود بیندیشد.
دلمن ها متاثر از شرایط آب و هوایی، سنگهای موجود در منطقه، استحکام سنگها و وضعیت جغرافیایی منطقه، همچنین متاثر از فرهنگ، اعتقادات و ارزشهای ساکنان آن در سبکهایی مخصوص به خود ساخته شده اند.
در ارتباط با کارکرد این بناها نیز باید گفت که محققان از ظاهر این بناها درباره کاربرد شان به نتایج قطعی نرسیده اند؛ اما کاربردهای احتمالی که در مورد آنها حدس زده اند، عبارت اند از: کاربرد نجومی، قربانگاهی برای پیشگاه خدایان، آرامگاه مردگان، مکانی به عنوان سکونتگاه و محلی برای خورشید پرستی.
د ر استان اردبیل هنوز به صورت گسترده سنگ افراشته های شهر یئری مشگین شهر و نیز به صورت پراکنده و عمدتا ناشناس در نمین وجود ارد و نیاز است که کارهای مطالعاتی و حفاظتی خاصی در این زمینه از سوی مسئولان میراث فرهنگی صورت گیرد.
گزارش : ساسان رحمتی
6016/7120
انتهای پیام دلمنها به عنوان گور برای دفن مردگان ساخته می‌شد و یکی از بناهای شاخص دوران نوسنگی به شمار می‌آید، این گورها را غالباً در شیب تپه‌ها می‌ساختند یا با خاک روی آن را می‌پوشاندند.
میزسنگ‌ها بازمانده‌های گورهای دالانی هستند که باران، خاک روی آنها را شسته‌است. این میزسنگ‌ها دالانی دارد که تخته‌سنگ‌های بزرگ منتهی به محفظه‌ای دایره‌ای شکل و بیشتر اوقات دارای طاقی جلو آمده‌است که در حکم دیوارهایش هستند و در آن هریک از چند حلقه سنگی از پشت ردیف زیرین به درون کشیده می‌شود تا آنکه حلقه‌ها از بالا مسدود می‌شوند.
میزسنگ‌ها،در ایران،کره،سوریه،اردن واسرائیل یافت می‌شوند و به دو گروه بزرگ و کوچک تقسیم می شوند که دسته بزرگ مسکن اولیه شبیه به غار است و دسته کوچک به عنوان مقبره استفاده می شده است.
این نوع معماری در فصول گرم فضای خنکی را ایجاد می‌کرد و برای بهبود هوا در فصول سرد، سنگ‌چین دیگری به شعاع تقریبی هشت متر دور اتاقک اول چیده می‌شد تا خاکریز روی سقف را از پراکنده شدن حفظ کند.
گورهای میزسنگی بیشتر از دوران پیش از تاریخ و دورهٔ تاریخی شمال ایران در نواحی مشگین شهر، نمین، آستارا و تالش (لیگون) ناحیه دیلمان بر پا مانده است.
سهم عمده کشف میزسنگ‌ها در منطقه طالش و نمین بر عهده 'ژاک و هنری دومورگان' دو برادر باستان شناس فرانسوی است که مطالعات این دو برادر در سال‌های 1888 تا 1890 در طالش، لنکران و نمین به کشف منطقه‌ای انبوه از میزسنگ‌ها منتج شد.
ژاک دمورگان عقیده دارد: سنگ‌افراشت‌های نوع میزسنگ قفقاز،کوبان، نمین و مشگین شهر گروهی مستقل از میزسنگ‌های اروپا را تشکیل می‌دهند.
مهمترین مناطق واقع شدن دلمن‌های این منطقه در منطقه آذربایجان را نواحی طالش، ارتفاعات مرزی و اطراف نمین، چای قوشان، آستارا، شهر یری مشگین شهر و در حاشیه شمالی رود ارس و نزدیک شهر لنکران کشور جمهوری آذربایجان است.
از مهمترین خصوصیات دلمن ها خاک سپاری افراد به همراه وسایل زندگی شخصی است و از این رو دلمن ها جز گنجینه های اصیل کاوشهای باستان شناسی بوده که توجه سودجویان را نیز به خود جلب کرده است.
یکی از پژوهشگران تاریخ نمینی در این زمینه گفت: دلمن ها برای جوامع اولیه که از راه شکار و جمع آوری غذا زیست می کردند محل مناسبی برای زندگی بوده و در ادامه به عنوان مقبره استفاده می شده است؛ دفن وسایل زندگی شخصی به نوعی اعتقاد انسانهای اولیه به زندگی پس از مرگ را نشان می دهد.
عسگری می افزاید: متاسفانه به دلیل تخریب و فرسایش ناشی از گذشت زمان و حفاری های پی در پی جز تخته سنگها اثرچندانی از دلمن ها باقی نمانده با این وجود همین آثار نیز اثبات می کند که تاریخ این منطقه به عهد برنز بازمی گردد.
این پژوهشگر اهل نمین با بیان اینکه دلمن های لنکران جمهوری آذربایجان مانند نمین با سنگهای کوچک و خود دلمن ها نیز در ابعاد کوچک و به صورت منفصل ساخته می شد، ادامه داد: نمونه دلمن های تجمیع شده در آستارا دیده شده که در ابعاد 18*12 متر به جای یک اتاقک چند اتاقک دارد.
وی در خصوص دلمن های منطقه طالش می گوید: در این منطقه دلمنها توده های سنگ بی شکلی هستند که به صورت ایستا قرار گرفته و با دایره ای از سنگهای کوچک محاصره شده اند.
این پژوهشگر می افزاید: درکاوش‌های باستان شناسی دلمن‌های بزرگ گاهی تا شش متر طول، دو متر عرض و دو متر ارتفاع داشته و در داخل میزسنگ‌های کوچک اسکلت‌های انسان به همراه وسایل زندگی و ابزار جنگی کشف شده‌است.
به نظر برخی از پژوهشگران، دلمن مکانی بود که برای افراد بسیار متشخص یا احتمالا مقدس ساخته شده بود. احتمالا سرکرده یا رئیس قبیله ای وجود داشته که مشتاق بوده تا به حقیقت ازلی پی ببرد و به بی تابی یا بی حالی زمانه شان غلبه کند.
این افراد که هنوز خرد زمانه ای خود را از دست نداده بودند، در درون این آرامگاه به مدیتیشن ابدی کشیده می شدند، سنگ بزرگ آرامگاه کنار زده می شد، شخص وارد تالار سنگی می شد سپس سنگ بزرگ را به جای خود باز می گرداندند و شخص در انزوای کامل قرار می گرفت، بدون آنکه در مورد بازگشت خود بیندیشد.
دلمن ها متاثر از شرایط آب و هوایی، سنگهای موجود در منطقه، استحکام سنگها و وضعیت جغرافیایی منطقه، همچنین متاثر از فرهنگ، اعتقادات و ارزشهای ساکنان آن در سبکهایی مخصوص به خود ساخته شده اند.
در ارتباط با کارکرد این بناها نیز باید گفت که محققان از ظاهر این بناها درباره کاربرد شان به نتایج قطعی نرسیده اند؛ اما کاربردهای احتمالی که در مورد آنها حدس زده اند، عبارت اند از: کاربرد نجومی، قربانگاهی برای پیشگاه خدایان، آرامگاه مردگان، مکانی به عنوان سکونتگاه و محلی برای خورشید پرستی.
د ر استان اردبیل هنوز به صورت گسترده سنگ افراشته های شهر یئری مشگین شهر و نیز به صورت پراکنده و عمدتا ناشناس در نمین وجود ارد و نیاز است که کارهای مطالعاتی و حفاظتی خاصی در این زمینه از سوی مسئولان میراث فرهنگی صورت گیرد.
گزارش : ساسان رحمتی
6016/7120
کپی شد
