یک تصادف کوچک رانندگی، همسایه‌ای که پله‌های آپارتمان را با ته کفش گلی کرده است، مسافری که بدون رعایت نوبت سوار اتوبوس شده، بگو مگوهای خانوادگی و خیلی اتفافات مشابه ساده دیگر؛ همه در ظاهر اتفاق‌هایی پیش پا افتاده هستند ولی در بسیاری از مواقع به نزاعی شدید و حتی خونین تبدیل می‌شوند.
تغییر سریع سبک زندگی، افزایش استرس و فشارها بویژه در شرایط اقتصادی و کرونایی جامعه این روزها صحنه‌های نزاغ و خشونت نسبتا زیادی را نسبت به گذشته در برابر دیدگان ما به نمایش می‌گذارد، پرونده‌ها در محاکم قضایی نیز حکایت از این واقعیت تلخ دارد.
به گزارش جماران به نقل از ایرنا، خشونت پدیده‌ای تلخ و آزار دهنده است که همواره به شکل‌های مختلف در محیط بروز می‌یابد اما آنچه این روزها خانواده‌ها را نگران کرده، رشد قابل توجه آن در بین اقشار و طبقه‌های گوناگون جامعه است، این روزها در شرایط کرونایی حاکم بر جامعه بیشتر شاهد رفتارهای خشونت‌آمیز هستیم که نمونه‌های آن را می‌توان در معابر، صف نانوایی، تاکسی، اتوبوس و اماکن دیگر شهری مشاهده کرد.
براساس بررسی‌های سازمان پزشکی قانونی، به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت کشور، ۶۹۲ نفر برای معاینه نزاع به مراکز پزشکی قانونی مراجعه می‌کنند، محاسبات آماری سازمان پزشکی قانونی کشور نشان می‌دهد که استان‌های اردبیل با ۹۶۹، آذربایجان شرقی با ۹۰۶، البرز با ۸۸۲ و زنجان با ۸۷۹ مراجعه بیشترین آمار مصدومان نزاع را بر حسب جمعیت (هر ۱۰۰ هزار نفر) داشته‌اند.
روند افزایشی نزاع و خشونت در استان اردبیل
بر اساس آمار، بیشترین فراونی وقوع جرم در استان اردبیل مربوط به نزاع و درگیری است، خشونت به عنوان یک عامل ناپسند در رفتارهای اجتماعی هرسال به طور میانگین ۸۰ هزار نفر را در استان اردبیل به دادگستری می‌کشاند.
این تعداد براثر رفتارها و برخوردهای نادرست و خشونت‌آمیز در مناسباتشان با دیگران در مکان‌های مختلف از اعضای خانواده گرفته تا فضاهای کسب و کار، معابر، آموزشگاه‌ها و نظایر آن کارشان به نزاع و درگیری‌های انفرادی و یا گروهی کشیده می‌شود.
دکتر علیرضا فرخی مدیرکل پزشکی قانونی استان اردبیل با بیان اینکه بیشترین پرونده‌های ارجاعی به پزشکی قانونی در ارتباط با نزاع می‌باشد، از افزایش ۱۵ درصدی نزاع در این استان در هفت ماه امسال نسبت به مدت مشابه پارسال خبر می‌دهد.
به گفته وی، در هفت ماه امسال ۱۰ هزار و ۱۱۵ نفر به دلیل صدمات ناشی از ادعای نزاع به مراکز پزشکی قانونی استان مراجعه کردند.
فرخی اضافه کرد: این میزان در مدت مشابه پارسال هشت هزار و ۷۴۷ مورد بود.
وی گفت: از مجموع مراجعه‌کنندگان نزاع هفت هزار و ۵۹۴ نفر مرد و ۲ هزار و ۵۲۱ نفر زن هستند.
محمد سیمزاری مدیرکل امور اجتماعی استانداری اردبیل هم گفت: میزان آسیب‌های اجتماعی موجود در جامعه ما به هیچ وجه در شان تمدن و مکتب ایرانی و اسلامی ما نیست و نیاز است اقدامات علمی جدی در راستای مقابله با این آسیب‌ها انجام شود.
وی اظهار کرد: از نظر جامعه‌شناسی، هیچ جامعه‌ای وجود ندارد که در آن، آسیب‌های اجتماعی به صفر برسد، اما میزان آسیب‌های اجتماعی موجود در جامعه ما در شان مکتب و تمدن ایرانی و اسلامی نیست.
سیمزاری افزود: میزان خشونت و طلاق در جامعه به هیچ وجه قابل قبول نیست و باید آسیب‌های اجتماعی را در وهله اول کنترل و در مرحله بعد تمامی تلاش خود را برای کاهش آن انجام دهیم.
عوامل تاثیرگذار در رشد خشونت
کارشناسان معتقدند عوامل مختلفی باعث بروز خشونت در بین افراد جامعه می‌شود که تغییر سبک زندگی، گذر سریع از زندگی سنتی به زندگی نوین، ناکامی در حوزه‌های مختلف از جمله اقتصادی، شغلی، خانوادگی، روابط بین فردی و حوزه‌های مختلف از جمله آنهاست.
به عقیده کارشناسان از عوامل دیگر بروز خشونت در جامعه از جمله استان اردبیل موضوع تاب‌آوری اجتماعی است، جامعه‌ای که در آن مردم دارای مهارت قوی در ارتباطات باشند، طبیعی است که میزان خشونت پایین خواهد آمد، از طرفی نشاط اجتماعی هم در پایین آمدن خشونت موثر است، جامعه‌ای که در آن نشاط اجتماعی نهادینه نشده باشد، شاهد رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت خواهد بود.
حسین بشیری گیوی جامعه شناس در این باره به ایرنا گفت: در جامعه ما در بسیاری موارد کنش افراد به شکلی است که تکنیک‌های حل مسئله را نیاموخته‌اند و از صبر و تحمل و حوصله که با تمرین و گفتگوهای اجتماعی آموخته می‌شود بی‌بهره‌اند، در نتیجه خشونت ساختاری از یک طرف و رفتار غریزی افراد از طرف دیگر باعث تولید و بازتولید خشونت می شود.
این جامعه شناس معتقد است: در جوامع سنتی از جمله اردبیل تغییر سبک زندگی یکی از شاخص تاثیرگذار در ایجاد پدیده خشونت است، بر این مسئله میزان افزایش تورم و دیگر مشکلات اقتصادی، کم شدن ارتباطات اجتماعی در بحران کرونا را اضافه کنید، همه این موارد بر میزان خشونت در بین خانوارها شدت بخشیده است.
بشیری درباره افزایش خشونت علیه زنان هم گفت: خشونت بر زنان سابقه طولانی در سبک زندگی مردسالاری دارد، در استان اردبیل میزان مردسالاری از شدت بالایی برخوردار است، لذا اقتدارگرایی مردها با خود خشونت به همراه دارد ولی افزایش خشونت علیه زنان در ماه‌های اخیرا رابطه مستقیم با افزایش مشکلات اقتصادی و بحران کرونا دارد. یعنی درآمد خانوارها کاهش یافته و ارتباطات اجتماعی کمتر شده و مردها بیشتر در خانه هستند در نتیجه اختلافات سرباز کرده و به خشونت تبدیل می‌شود.
کاهش خشونت در جامعه نیازمند تقویت بسترهای فرهنگی است
خشونت پدیده‌ای اجتماعی و مقابله با آن نیز نیازمند شناسایی علل، تحلیل و ارائه راهکار مبتنی بر فرهنگ اجتماعی است، نهادهای فرهنگی از جمله صداو سیما، فرهنگ و ارشاد اسلامی، تبلیغات اسلامی و رسانه‌های جمعی می‌توانند با ارایه برنامه‌های فرهنگی ،آموزش ارتباطات اجتماعی و پایبندی به اخلاق و ارزش‌های آن نقش مهمی در کاهش خشونت داشته باشند اما به نظر می‌رسد که کوتاهی و سهل‌انگاری در این زمینه همچنان مشهود است.
کارشناس امور اجتماعی معتقد است: دولت و ساختارهای دولتی در تولید و کاهش خشونت نقش مهم، اساسی و محوری دارد، اگر دولت نابسامانی‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را کنترل و سامان بخشد بیش از ۵۰ درصد خشونت‌ها کاهش می‌یابد.
بشیری گفت: رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی هم می‌توانند با تحلیل و تفسیرهای کارشناسی بسترهای خشونت زا را به مردم و مسئولان نشان دهند، اگر خانوارها به این مسائل آگاه باشند سر هم داد و هوار نمی‌کشند و با تعامل سازنده به حل مشکل و مسئله فکر می‌کنند، رسانه‌ها می توانند با نقدهای سازنده مسئولین را آگاه کنند تا مسئولیت خود را به درستی انجام دهند.
سید عبداله طباطبایی دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان اردبیل هم در این باره گفت: برای کاهش خشونت از جامعه، تقویت بسترهای فرهنگی می‌تواند نقش بسزایی ایفا کند.
وی افزود: برای ساختن زیربنای فرهنگی قوی و کاهش خشونت اجتماعی باید از مدارس آغاز کرد و این مسئله با همکاری حوزه علمیه و استفاده از روحانیون در بحث‌های تربیتی امکان پذیر است.
به اعتقاد طباطبائی، در بحث فرهنگ‌سازی و جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی در جامعه بر روی کاغذ نظریه‌پرداز و دانشمند هستیم ولی در زمینه‌های فرهنگی و عملیاتی عملکرد ضعیفی داریم.
طباطبایی افزود: در زمینه فرهنگ‌سازی به نسبت تئوری پردازی و سخنرانی بسیار کم لطفی کرده‌ایم و در راستای کاهش خشونت از جامعه باید تمهیدات اساسی تدبیر و بسترهای فرهنگی تقویت شود.
وی نقش اورژانس‌های اجتماعی در حل مشکلات خشونت خانوادگی و اجتماعی را مؤثر دانست و بیان کرد: فرهنگ‌سازی و جلوگیری از خشونت باید با تجدید نظر و دقت در مسائل تربیتی از همان دوران کودکی توسط خانواده‌ها نهادینه شود تا در بزرگسالی در این زمینه شاهد بروز ناهنجاری در فرزندان خود و در جامعه نباشند.
دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان اردبیل نقش خانواده را به عنوان نقشی کلیدی در کاهش جرایم دانست و گفت: متأسفانه خشونت در حال حاضر در خانواده‌ها نهادینه شده و رفع این معضل نیازمند توجه و دقت بیشتری هم از سوی والدین و هم از سوی فرزندان است.
طباطبایی اظهار کرد: با توجه به اینکه نزاع‌های منجر به قتل و جراحات سنگین در استان افزایش یافته لذا باید در راستای کاهش این جرایم برنامه‌های اجرایی و عملیاتی با هم افزایی دستگاه‌های اجرایی استان تدوین و در جامعه نهادینه شود.
وی با بیان اینکه مجازات و انواع حبس در کاهش خشونت و سایر ناهنجاری‌ها تأثیر چندانی ندارد، افزود: فرهنگ سازی بهترین گزینه برای کاهش خشونت و ناهنجاری‌ها در جامعه است و با کیفر و مجازات شاید به صورت مقطعی معضلی حل شود ولی در بلند مدت نتیجه مطلوبی نخواهد داد.
دادستان اردبیل ساختار شهری را یکی از عوامل تشدید کننده خشونت در جامعه دانست و اظهار کرد: المان و ساختار شهری به جهت معماری نامناسب می‌تواند عاملی برای بروز خشونت کلامی در اجتماع باشد.
طباطبایی اعتماد مردم استان به قوه قضائیه را در حل اختلافات مهم دانست و عنوان کرد: مردم استان اردبیل در اختلافات خود بیشتر متمایل مراجعه به قانون و دستگاه قضاء هستند و به همین علت انتقام شخصی و کینه ورزی در این استان کمتر مشهود است و می‌توان گفت مراجعه به قانون و اخذ حق و حقوق از قانون در این استان بالا است.
حجت‌الاسلام مهدی ستوده استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه سازمان بهداشت جهانی ریشه بسیاری از رفتارها را در قالب زیستی، اجتماعی و معنوی می‌داند، بیان کرد: سواد جهانی در ۶ شاخص تعریف می‌شود که از جمله آن سواد عاطفی، ارتباطی، تربیتی، رسانه‌ای، مالی و یارانه‌ای است که در این حوزه انسان متعهد و اخلاق‌مدار می‌تواند نقش‌آفرین اصلی باشد.
وی توجه به راهبردها و راهکارها را در ریشه‌یابی خشونت و جلوگیری از این پدیده یادآور شد و گفت: از آنجایی که پیامبر ما پیامبر رحمت و مهربانی است، انسان‌ها را به وحدت و همگرایی دعوت می‌کند و در بحث اخلاقیات ضروری است حسن و قبح عقلانی مسایل مختلف مورد توجه قرار گیرد.
ستوده بیان کرد: در مکتب اسلام خشونت و پرخاشگری مذمت شده و از همین روی در انتقال پیام و مهارت‌های زندگی نگرش انسان‌ها را باید به سمتی حرکت دهیم تا ضمن تکریم و احترام متقابل به صور زیربنایی خشونت و عوامل دخیل در آن کنترل و مهار شوند.
وی ادامه داد: کارکرد مدرسه، خانه، مسجد و سایر مکان‌ها محدود به عناوین خاص شده در حالی که بهتر است در این سه جایگاه به کودکان و نوجوانان خود فضیلت‌ها و شایسته‌ترین اخلاق اسلامی آموزش داده شود.
او ریشه اصلی خشونت را تبعیض و فاصله طبقاتی اعلام کرد و گفت: هیچ مسئولی محل زندگی و تحصیل فرزندش را در محله پائین شهر قرار نمی‌دهد و تا زمانی که فاصله طبقاتی وجود داشته باشد، خشونت در جامعه انکارناپذیر است.
اقدامات نهادهای فرهنگی و حمایتی در مهار و مقابله با خشونت
در این حال نهادهای حمایتی و فرهنگی در مقابله با روند افزایشی خشونت در استان اردبیل اقدام به برنامه‌ریزی و فعالیت‌های ویژه کرده‌اند.
مدیرکل اموراجتماعی استانداری اردبیل می گوید: به هیچ وجه نمی‌توان با یکسری برنامه‌های روتین و ظاهرا فرهنگی و اجتماعی با آسیب‌های اجتماعی از جمله نزاع و خشونت مقابله کرد و نیاز است تا ضمن اتخاذ روش‌های نو، از تمام ظرفیت‌ها نیز استفاده شود.
محمد سیمزاری به تنظیم تفاهم‌نامه چهارجانبه کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی در استان اردبیل اشاره کرد و گفت: در راستای استفاده از تمام ظرفیت‌ها، سعی کرده‌ایم تمام مجموعه‌هایی که در مقابل آسیب‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند را با تنظیم یک تفاهم نامه در کنار یکدیگر قرار دهیم.
وی عنوان کرد: تفاهم نامه چهار جانبه مابین اداره کل امور اجتماعی و فرهنگی،معاونت اجتماعی سپاه پاسداران، معاونت اجتماعی ناجا و معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان امضا شده و قطعا این تفاهم نامه برکات فراوانی برای استان خواهد داشت.
او در توضیح اهمیت این تفاهم نامه گفت: این تفاهم نامه برای استفاده از تمام ظرفیت‌های علمی، استفاده از ظرفیت بسیج ، کانون‌های مساجد، سازمان‌های مردم نهاد، دفاتر تسهیل‌گری در جهت کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی از جمله خشونت، طلاق، خودکشی، اعتیاد، مفاسد اخلاقی تنظیم شده است.
سیمزای اضافه کرد: نقش گروه های مرجع، همچنین رسانه ها و نهادهای آموزشی به عنوان کنشگران و ابزارهای زدودن فرهنگ اجتماع از خشونت اهمیتی فراوان دارد که باید مورد توجه بیشتر مسئولان قرار گیرد.
بهزاد ستاری مدیر کل بهزیستی استان اردبیل در این باره گفت: با هدف ارائه خدمات در بحث مقابله با خشونت‌های خانگی و حمایت از زنان آسیب دیده ۲ مرکز «خانه امن» در استان اردبیل راه اندازی شده و در حال فعالیت است.
وی با بیان در سراسر جهان به دلیل نبود آگاهی صحیح و عدم ایجاد حساسیت در جامعه بسیاری از زنان مورد خشونت‌های مختلف روانی، اجتماعی و اقتصادی قرارمی گیرند اظهار کرد: بهزیستی استان اردبیل نیز در همین راستا به عنوان اصلی ترین دستگاه اجرایی در جهت مداخله و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وظایف و برنامه مهم و اساسی را اجرا می‌کند.
ستاری اجرای طرح مداخله در خشونت‌های خانگی را گام مهمی در جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی در جامعه عنوان کرد و افزود: در همین راستا مرکز فوریت‌ها و اورژانس اجتماعی استان اردبیل به صورت رایگان و در طول شبانه روز در خدمت شهروندان قرار دارد که در صورت مشاهده هرگونه خشونت خانگی می‌توانند با سامانه ۱۲۳ تماس حاصل گرفته و اطلاع دهند.
مدیر کل سازمان بهزیستی استان اردبیل بیان کرد: تیم‌های سیار روانشناسی و مددکاری استان اردبیل نیز به صورت دائمی و در صورت درخواست با حضور در محل زندگی افراد می‌توانند به ارائه خدمات و مشاوره‌های لازم بپردازند.
ستاری از حمایت بهزیستی از زنان در معرض آسیب‌های اجتماعی خبر داد و گفت: در راستای حمایت از زنان آسیب دیده و در معرض آسیب خشونت‌های خانگی و اجتماعی با مشارکت ارگان‌های دولتی و خصوصی هم اکنون ۲ مرکز با عنوان «خانه امن» با هدف ارائه مشاوره‌های روانی و آموزشی به خانواده‌های آسیب دیده راه اندازی شده و در حال فعالیت است.
مدیر کل بهزیستی استان اردبیل با اشاره به اینکه در جهت پیشگیری از بروز خشونت‌های اجتماعی هم اکنون ۳۵ پایگاه خدمات و سلامت اجتماعی در استان اردبیل فعالیت می‌کنند، گفت: هموطنان می‌توانند با مراجعه به این پایگاه‌ها از خدمات مشاوره‌ای استفاده و یا با شماره ۱۴۸۰ تماس گرفته و مشکلات خود را مطرح کنند.
وی ادامه داد: ۹۰ مرکز مشاوره روانشناختی نیز در استان اردبیل آموزش‌های لازم و خدمات مددکاری را به صورت رایگان در اختیار تمام شهروندان قرار می‌دهند.
وی به فعالیتها و اقدامات صورت گرفته از سوی بهزیستی استان در قبال زنان تحت خشونت های خانگی اشاره کرد و گفت: مرکز تخصصی به نام خانه امن از سال ۱۳۷۸ ویژه نگهداری موقت وساماندهی زنان تحت خشونت های خانگی زیر نظر بهزیستی استان راه اندازی گردید ودر طی این سالها به فعالیت پرداخته است.
او افزود: این مرکز بیش از ۲۰۰۰ نفر زن تحت خشونت های خانگی را پذیرش وساماندهی نموده و این مرکز خانه امنی است جهت اسکان موقت زنان خشونت دیده که در طی اقامت در این مکان از امکانات و خدمات تخصصی فردی، خانوادگی و اجتماعی به صورت رایگان بهره مند می گردند.
ستاری افزود: شهروندان استان می‌توانند به محض مشاهده هر گونه خشونت علیه زنان و همسر آزاری با خط تلفن رایگان ۱۲۳ تماس گیرند. این خط به صورت شبانه روزی پاسخگوی تمامی تماس گیرندگان در سطح استان می‌باشد.
به گفته وی ، موضوع بلافاصله از طریق کارشناسان خط به تیم خدمات سیار اورژانس اجتماعی شهرستان مربوطه گزارش می گردد. این تیم تخصصی با رعایت اصل رازداری حرفه ای، در موارد گزارش شده مداخله نموده و تا زمان تامین امنیت روانی و سلامت زنان پیگیری های لازم را به عمل می آورند.
به هر حال موضوع خشونت چه از نوع فردی و چه اجتماعی آن امروز بعنوان یک آسیب اجتماعی سلامت جامعه را مورد تهدید قرار داده و ضروری است که اقدام اساسی برای کنترل و مهار آن با تکیه بر یافته‌های علمی و فرهنگی از سوی نهادهای مسئول صورت گیرد.
