معنای کرامت
"کرامت" در لغت به معنای محافظت از شئون یک فرد است به طوریکه؛ نه تنها بر شخصیت آن فرد، نقصی وارد نشود، بلکه خیر و نیکی هم به ایشان برسد.
در نگاه دقیق و اخلاقی امام علی(ع) کسی دست در کرامت انسانی بَرَد و در مرحله نخست خود را افضل و اعلی قرار دهد و شهروندان جامعه را احقر و ادنا، حقیقت خیانت را، در خود محقق ساخته؛ «وَ إِنَّ أَعْظَمَ الْخِیَانَةِ خِیَانَةُ الْأُمَّةِ وَ أَفْظَعَ الْغِشِّ غِشُّ الْأَئِمَّةِ...» (نهج نامه۲۶)
نمونه های کرامت، در حکومت امام علی(ع)
دوری از اشرافیگری
امام على(ع) وقتی واردکوفه شد، در جمع بزرگان مردم و جمعى از بصریان که به استقبال وى آمدند، فرمودند:
"با این جامه‌های کهنه به سرزمین شما آمدم، و همه اثاثیه ام همین است که مى‌بینید؛ پس اگر ازشما با چیزى جز آنچه با آن آمده‌ام، بیرون روم، از خیانتکاران خواهم بود." «دَخَلْتُ بِلاَدَکُمْ بِأَشْمَالِی هذِهِ وَ رِحْلَتِی وَ رَاحِلَتِی هَا هِیَ؛ فَإِنْ أَنَا خَرَجْتُ مِنْ بِلاَدِکُمْ بِغَیْرِ مَا دَخَلْتُ فَإِنَّنِی مِنَ الْخَائِنِینَ.» (الغارات۶۸/۱ - وسائل ۸۳/۱۱)
و ابن ابی حدید هم اینگونه گزارش نموده؛ «یا اهلَ الکوُفهِ، اذا انا خرَجتُ من عِندکُم بغَیر راحلَتی، و رحَلی، و غلُامی فلُان؛ فانا خائِنُ.». (شرح نهج ۲۰۰/۲)
مدیریت رفاه اقتصادى
امام على(ع) با وجود مشکلات بسیار از قبیل جنگ و جاسوسی و خیانت و... ، در دوران حکومتش، تمام مناطقى را که تحت مدیریت داشت، به جایى رساند که خود فرمود همگان از سه چیز مهم بهرمندند؛ نان گندم، مسکن و آب سالم:
« مَا أَصْبَحَ بِالْکُوفَةِ أَحَدٌ إِلاَّ نَاعِمًا، وَ إِنَّ أَدْنَاهُمْ مَنْزِلَةً مَنْ یَأْکُلُ الْبُرَّ، وَیَجْلِسُ فِی الظُّلِّ وَ یَشْرَبُ مِنْ مَاءِ الْفُرَاتِ»(بحار۳۲۷/۴۰)
جامعه ای عاری ازجلوه های فقر
شیخ طوسی نقل می کند؛ امام روزی با دیدن تکدّى گری پیرمردى مسیحی برمی آشفت، و به همراهان حکومتی خود می فرماید:
«مَا هذَا؟» این چیست؟
«فَقَالُوا: یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ، نَصْرَانِیٌ» گفتند: مردى نصرانى است.
حضرت فرمود: هنگامى که جوان و توانا بود از او کار کشیدید و اکنون که پیر و ناتوان شده است رهایش کرده‌اید! او را از بیت‌المال تأمین کنید.(تهذیب‌الاحکام۲۹۳/۶)
دوری ازخودکامگى
شهروندان یک جامعه نیازشان خلاصه در رفاهیات نمی شود، بلکه آنان نباید مورد هجمه روانی و شخصیتی قرار گیرند.
خودکامگی مسئولان چالش جدی این بخش است.
امام(ع) با توجه به این منظور، به مالک دستور فرمودند:
« مبادا بگویى: من بر آنان مسلّطم، از من فرمان‌دادن است و از ایشان فرمان‌بردن، زیرا چنین گفته‌اى، موجب تیرگی دلها و فرسودگی دین، و نزدیکی به دگرگونى است - وَ لاَ تَقُولَنَّ إِنِّی مُؤَمَّرٌ آمُرُ فَأُطَاعُ، فَإِنَّ ذلِکَ إِدْغَالٌ فِی الْقَلْبِ، وَ مَنْهَکَةٌ لِلدِّینِ، وَتَقَرَّبٌ...»(نهج، نامۀ ۵۳)
عدم استفاده ابزاری از مردم
برای او قبل از ابهت حاکم، کرامت مردم مطرح بود.
به مردم "انبار" اجازه نمی داد به دنبال مرکبش بدوند و او سواره باشد.(نهج ،ح/۳۷)
دوری از سیاست زشت خام کردن مردم
سیاستِ خام کردن مردم به وسیله دو پهلوحرف زدن و یا همه حقیقت را نگفتن و ایجاد دشمن فرضی کردن و .... از دیر زمان یک سیاست راهبردی برای حاکمان ظالم بوده!
به معاویه نوشت: «بسیاری از مردم را تباه ساختى، و فریب‌شان دادى و در آشوب دریاى ـ سرگشتگى ـ خود انداختى. تیرگى‌ها از هر سوآنان را فرو پوشانید و شبهه‌ها ایشان را درهم کوبید. پس، از راه حق به یک سو فتادند، و بازگشتند، و روى به قهقراى جاهلیت گذاشتند -- وَ أَرْدَیْتَ جِیلاً مِنَ النَّاسِ کَثِیرًا خَدَعْتَهُمْ بَغِیِّکَ، وَ أَلْقَیْتَهُمْ فِی مَوْجِ بَحْرِکَ، تَغْشَاهُمُ الظُّلُمَاتُ، وَ تَتَلاَطُمُ بِهِمُ الشُّبُهَاتُ...»(نهج، نامه ٣٢)
پاسداری ازحق مخالف و معاند
اجازه اهانت نمی دهد
وقتی به ایشان خبر رسید در صفین برخی از لشگریان شما نسبت به دشمن بی ادبی می کنند، برآشفت و خطبه خواند و توبیخ شان نمود ؛ "انی اکره ان تکونوا سبابین... "(نهج ،خ ۲۰۶)
حفظ کرامت همسرپیامبر
ابن ابی الحدید پدر شرح نهج البلاغه می نویسد:
علی(ع) پس از پایان جنگ جمل, عایشه را احترام کرد و او را گرامی داشت. اگر عایشه آنچه باعلی کرد باعمر می کرد و عمر بر اودست می یافت, او را می کشت و قطعه قطعه می کرد, ولی علی(ع) بردبار و بزرگوار بود --ان علیا اکرم عایشة بعدانقضاء الحرب الجمل وصانها وعظم شأنها...علیا کان حلیماً کریما.(سفینة ج۵۸۵/۶)
تعبیر ایشان ازخوارج
خوارجی که درکمال بی ادبی و بی دینی به حضرت نسبت کفر داده وازخدا طلب مرگ برایش می کردند--قاتله الله کافرا ما افقهه.( نهج حکمت۴۲۰)
اما امام ازآنان به"اخوننا فی الاسلام" نام می برد(نهج خ/۱۲۲) .
