پایگاه خبری جماران- در ایام ماه مبارک رمضان امسال، یادگار گرامی امام حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی طی سلسله یادداشت هایی، به اختصار به شرح دعای مکارم الاخلاق می پردازد.
امروز بخش نهم این یادداشت ها تحت عنوان «جلب محبت و همدلیِ خویشاوندان»، از نظر مخاطبان ارجمند می گذرد:
حضرت سید الساجدین علیه السلام در ادامه دعای شریف مکارم الاخلاق از خدای سبحان درخواست می کند: «و من عداوه الادنین الولایه و من عقوق ذوی الارحام المبرّه و من خِذلان الاقربین النصره» پروردگارا! دشمنی نزدیکان را به دوستی، و جدایی خویشاوندان را به نیکی و پیوستگی، و ترک یاریِ بستگان را به همیاری و نصرت تبدیل فرما.
«ادنین» به خویشان و نزدیکان و اقارب گفته می شود(ریاض السالکین/ ج3/ ص322) و «ولایت» به معنای دوستی است. «عقوق» قطع رحم است در مقابل صله رحم (همان) و «عق» به شقه کردن و قطع کردن ترجمه شده است(التهذیب اللغه/ ج1/ ص57).
«مبرّه» به معنای نیکی کردن است و اینجا منظور این است که صله رحم را قطع نکند. برخی گفته اند قطعِ رحم یعنی ترک کردن احسان و نیکی به نزدیکان و خویشاوندان، و صله رحم به معنای مهربانی و عطوفت و رعایت احوال ایشان است. (ریاض السالکین/ ج3/ ص323)
«خِذلان» به ترک یاری و کمک از کسی که از او انتظار یاری بوده، گفته می شود. (مفردات/ ص278) چون معمولا انسان از خویشان و نزدیکانش انتظار همیاری و همکاری دارد و توقع دارد که آنها در مصائب و شدائد به کمکش بشتابند، از این روست که امام سجاد علیه السلام از مفهوم «خِذلان» بهره گرفته است.
در این سه فقره از دعای شریف مکارم الاخلاق، امام زین العابدین علیه السلام از پروردگار درخواست دارد که قلوب نزدیکان و خویشان را به گونه ای هدایت کند که دشمنی آنها به دوستی و جدایی آنها به صله رحم و پیوستگی، و بی اعتنایی آنها در هنگام مشکلات به همیاری و همدلی و تعاون تبدیل شود.
انسان موجودی است اجتماعی و نیامند مؤانست و مرافقت با دیگران. سعادتمند کسی است که با نزدیکان و پیرامونش بیشترین مؤانست و مرافقت را داشته باشد و در ایام عادی با آنها همدل و همنشین و در هنگامه سختی و مشکلات، به آنها دلگرم و امیدوار باشد و در زمان اضطراب و گرفتاری ها، تعاون و کمک آنها پشتیان او باشد.
البته انسان هر اندازه که از لحاظ مالی و مقامی خود را بی نیاز از اطرافیان و همیاری نزدیکانش بپندارد، باز در ایامی از زندگی، نیازمند خویشان و همدلانی است که او را درک کنند و با او همراه و هم سخن شوند. نیاز به معاشرت و زندگی جمعی از نیازهای اولیه بشر است و هیچ انسان سالمی از آن بی نیاز نیست. از این روست که آدمی به همنشینیِِ یارانِ موافق وخویشانِ همدل، مسرور و دلخوش است و هم اینان اند که در زمان عسرت و نیاز، با قلب و زبانشان یاری رسان انسان می شوند. امام علی علیه السلام در ضمن خطبه ای توصیه می کنند: «لن یرغب المرء عن عشیرته و ان کان ذا مال و ولد و عن مودتهم و کرامتهم و دفاعهم بایدیهم و السنتهم، هم اشدّ الناس حیطه من ورائه و اعطفهم علیه و المهم لشعثه، ان اصابته مصیبه او نزل به بعض مکاره الامور و من یقبض یده عن عشیرته فانما یقبض عنهم یدا واحده و تقبض منهم ایدی کثیره» : هرگز آدمی نباید نسبت به فامیل و بستگان بی اعتنا شود و آنها را به چشم بی رغبتی بنگرد. اگرچه دارای ثروت و اولاد زیادی باشد، نباید دوستی و کرامت اخلاقی و دفاع خویشان را که با قلب و زبان انجام می دهند، نادیده انگارد. چون در هنگامه مصیبت و ناملایمتی، خویشاوندان و نزدیکان، بزرگترین مدافع، مهربان ترین افراد، و جمع کننده ترین پراکندگی ها و پریشانی های وی هستند. اگر کسی از اقارب دست بکشد، او یک دست از آنها قبض نموده اما در مقابل دست های متعدد فامیل و خویشان از او گرفته شده است. (نهج البلاغه/ خطبه 23)
البته باد توجه داشت که برای جلب محبت و همیاری نزدیکان و خویشاوندان، انسان خود نیز باید زمینه ها و شرایطی فراهم کند. از جمله راه های کسب محبت و همدلی دیگران این است که انسان در گفتار و رفتارش، خوش سخن و خیر خواه دیگران باشد. امام علی علیه السلام سه چیز را عامل جذب محبت و مهر برمی شمارد: «ثلاثه یوجبن المحبه: حسن الخلق و حسن الرفق و التواضع» حسن خلق و خوش اخلاقی، مدارا نمودن صحیح و شایسته، و تواضع و فروتنی باعث جلب محبت و دوستی است. (غرر الحکم و درر الکلم/ 278) پس انسان باید علاوه بر دعا و درخواست از خدای متعال، برای جلب دوستی و محبت اطرافیان، خود نیز بستر و زمینه را برای ایجاد محبت و مهر دیگران آماده کند. از امور دیگری که موجب جذب قلوب خویشاوندان می شود صله رحم است: «صله رحم توجب المحبه و تکتب العدو» پیوند با خویشان، محبت و دوستی را زیاد می کند و دشمن را از بین می برد. (غرر/ ص394)
در فضیلت و جایگاه رفیع صله رحم و پیوند با خویشان و اقوام، احادیث و توصیه های فراوانی از ائمه معصومین علیهم السلام مأثور است که در این مجال اندک نمی توان همه آنها را به گفته آورد اما دقت و توجه در این شریفه علوی بسیار راهگشا و تأمل برانگیز است که صله رحم و رفت و آمد با خویشاوندان را حلّال بسیاری از مشکلات و کلید گنجینه نعمات الهی می داند: صله الارحام من افضل شیم الکرام و تدرّ النعم و تدفع النقم و تسوء العدوّ و تقی المصارع السوء : پیوند و رفت و آمد با خویشان و اقوام، بهترین روش زندگیِ کریمان و بزرگ منشان است و باعث بارش نعمت ها و از بین برنده بدی هاست. اوضاع دشمن را به هم می ریزد و انسان را از افتادن در پرتگاه های زندگی نگه می دارد. (غرر/ ص394)
ذکر این نکته به جاست که صله رحم روش ها و شیوه های گوناگونی دارد. گاه سرزدن یا حتی سلام کردن به یکی از خویشان دور یا نزدیک از مصادیق صله رحم است. گاه انسان با کمک مالی و رفع نیاز یکی از اقوام، گره از کار او می گشاید. گاه با همدلی و همراهی در مشکلات و مصائب، و مشاوره دادن یا با زبان خوش و گفتار نیک، او را از مشکلی روحی می رهاند. گاه نیز با شرکت در محفل دلخوشی یا مجلس ناخوشیِ او، باعث ایجادِ پیوند بیشتر و محبت عمیق تر می شود.
بخش سوم دعای امام سجاد علیه السلام به طلب همیاری و کمک اطرافیان و خویشان اختصاص دارد. رفع حوائج و تامین نیازِ مؤمن از جمله اموری است که برای آن پاداش و اجر بی کران شمرده اند. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می فرمایند: کسی که یک نیاز برادر مومن خود را برآورده سازد، مانند آن است که همه عمر خویش را به عبادت باری تعالی گذرانده است. (امالی صدوق/ ص481)
