محمدتقى دیارى بیدگلى استادیار و عضو هیأت علمى دانشگاه قم
چکیده
امام خمینى- قدس سرّهالشریف- از جمله نوابغ و شخصیتهاى علمى برجسته دوران معاصرند که نهضتى شکوهمند و انقلابى بزرگ بر پایهى آموزههاى دینى و باورهاى الهى بنیان نهادند و همواره سیره قولى و فعلى اهل بیت (ع) به ویژه فاطمه زهرا- سلامالله علیهما- را الگوى خود قرار داده و در گفتار و کردار خود تلاش نمایند تا چهره تابناک و والاى فاطمه (س) را به ویژه از بعد سیر و سلوک معنوى و سیاسى معرّفى نمودهاند؛ مهمترین محورهاى سخنان و آراى معظم له- که در این نوشتار به اختصار مطرح شده- عبارتند از: نامهاى فاطمه به ویژه محدثه بودن ایشان، شرافت و فضیلت ویژهى فاطمه، سادهزیستى فاطمه، خطبههاى فاطمه، صحیفه فاطمیه، دشمنستیزى فرزندان معنوى فاطمه و نیز روز زن و ضرورت الگوگیرى از فاطمه (س).
کلید واژهها: فاطمه زهرا (س)، امام خمینى، تاریخ تشیع، سیره و فضایل اهل بیت (ع)، صحیفه فاطمیه.
مقدمه
امام خمینى شخصیتى از سلاله فاطمه زهرا (علیهاالسلام) و اندیشهمندى است که در بعد عملی و علمى، از سیره قولى و مکتب نورانى فاطمه (س) درس آموخته و هم در سیر و سلوک معنوى و سیاسى از سیره عملى او الهام گرفته و حقیقتاً در راه او و فرزندان پاکش گام نهاده و بر این اساس، نهضتى شکوهمند و الهى برپا کرده و در گفتار و کردار خود سخت کوشیده است تا اهل بیت پیامبر اکرم (ص) را الگوى خود قرار دهد و جایگاه والاى فاطمه زهرا (س) را در همه ابعاد وجودىاش به جامعه انسانى بشناساند. در این نوشتار به اختصار به تبیین دیدگاههاى وى درباره شخصیت و منزلت فاطمه (س) پرداخته شده است. سرفصلهاى اصلى مقاله برگرفته از سخنان امام خمینى است که در دوران پرفراز و نشیب انقلاب اسلامى به مناسبتهاى گوناگون به ویژه روز زن- که مصادف است با سالروز ولادت فاطمه (س) و نیز میلاد بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران- ایراد شده است.
1. نامهاى فاطمه (س)
فاطمه زهرا (س) نامهاى بسیارى داشت؛ نامگذارى فاطمه زهرا (س) از طرف خداوند متعال انجام گرفته است. 1 امام صادق (ع) مىفرماید:
براى فاطمه، نه نام نزد خداوند بزرگ است: فاطمه 2، صدیقه 3، مبارکه 4، طاهره 5، زکیه 6، راضیه 7، مرضیه 8، محدَّثه 9 و زهراء 11. ... 10
هر یک از نامهاى حضرت، جلوهاى از ویژگىها و صفات عالى انسانى اوست. امام خمینى در سخنان خود از برخى از نامها و القاب فاطمه، از جمله فاطمه، زهرا، مرضیه، طاهره و کوثر نامبرده و گاهى نیز به صورت ترکیبى از دو نام نظیر صدیقه طاهره، فاطمه زهرا، یا زهراى مرضیه یاد کرده است. در یک مورد نیز بدون آنکه از نامى خاصّ یاد کند، با توجه به روایتى معتبر، بزرگترین فضیلت فاطمه را رفت و آمد و نزول مقام جبرئیل (روحاعظم) به طور مکرّر بر روى دانسته است. 12 گفتهاند پس از رحلت پیامبر (ص) روزها بر فاطمه (س) به سختى مىگذشت، لذا جبرئیل به امر خداوند بر آن حضرت نازل مىشد و براى آن از رویدادهاى آینده سخن مىگفت. از این رو، فاطمه را «محدَّثه» نامیدهاند.
عن ابى عبدالله (ع) قال:
انما سمیت فاطمه، محدَّثه، لان الملائکه کانت تهبط من السماء فتنادیها کما تنادى مریم بنت عمران. فتقول: یا فاطمهُ ان الله اصطفاک و طهّرک و اصطفاک على نساءالعالمین. یا فاطمه اقنتى لربک و اسجدى وارکعى معالراکعین فتحدثهم و یحدثونها، فقالت لهم ذات لیله: ألیست المفضلّه على نساء العالمین مریم بنت عمران؟ فقالوا: ان مریم کانت سیده نساء عالمیها و ان الله عزوجل جعلک سیده نساء عالمک و عالمها و سیده نساءالاولین والآخرین. 13
امام صادق (ع) فرمودند: فاطمه (س) را «محدَّثه» گویند، چون فرشتگان از آسمان به پایین مىآمدند و همانگونه که با حضرت مریم دختر عمران سخن مىگفتند، با حضرت زهرا (س) نیز سخن مىگفتند، فرشتگان به حضرت زهرا (س) گویند: اى فاطمه!، خداوند تو را برگزید و پاکیزه گرداند و تو را بر زنان جهانیان برترى داد. اى فاطمه! مطیع پروردگار باش و به همراه رکوعکنندگان (نمازگزاران)، سجده و رکوع کن. حضرت فاطمه (س) با فرشتگان سخن مىگفت و فرشتگان نیز با او سخن مىگفتند. شبى حضرت فاطمه (س)، از فرشتگان پرسید: آیا برترین زن عالم، حضرت مریم دختر عمران نیست؟ فرشتگان عرضه داشتند: حضرت مریم، سرور زنان زمان خود بود، اما خداوند تو را برترین زن جهان قرار داده است. هم در زمان خودت و هم در زمان حضرت مریم و سرور همه زنان از آغاز تا پایان.
از اینکه امام خمینى، در نامههایى که خطاب به عروس خود همسر حاج احمد آقا (خانم فاطمه طباطبایى) نوشته و او را «فاطى» خواندهاند، به طور ضمنى استفاده مىشود که در محاوراتعرفى مىتوان، کسانى را که به نام «فاطمه» آراستهاند، «فاطى» صدا زد. وى در پاسخ به درخواست عروس خود چنین آورده است:
فاطى که زمن نامه عرفانى خواست از مورچهاى تخت سلیمانى خواست
گویى نشنیده ما عرفناک از آنکه جبریل از او نفخه رحمانى خواست 14
2. شرافت و فضیلت ویژه فاطمه (س)
فاطمه زهرا (س) از فضایل بسیارى برخوردار بودند؛ توانایى علمى، عصمت و پاکیزگى از گناه و خطا، برترى در صحنه رشد و تربیت فرزندان، شرافت در همسردارى، رعایت ادب و اخلاق در برخورد با پدر، همسر و دیگر اعضاى خانواده، وفادارى و فروتنى، پاکدامنى و آراستگى، خانهدارى و بردبارى در برابر دشوارىها، همیارى و همدلى با پیامبر (ص) و امیرمؤمنان (ع) در میدان جهاد و سیاست، فضیلت در عرصه عبادت و نیایش، زهد و ایثار و پشتیبان همسر در ساحت ولایت و حکومت و نیز عدالت محورى و دفاع از حقوق انسانها و مبارزه با ظلم.
امام خمینى فضایل بسیارى را براى حضرت زهرا (ع) برشمردهاند، از جمله کمال و جامعیّت انسانى، همطرازى با پیامبر و نیز گفت و گوى فرشتگان با وى. وى در اینباره مىفرماید:
تمام ابعادى که براى زن متصوّر است و براى یک انسان متصور است، در فاطمه زهرا (س) جلوه کرده و بوده است. یک زن معمولى نبوده است. یک زن روحانى، یک زن ملکوتى، یک انسان به تمام معنا انسان، تمام نسخه انسانیت، تمام حقیقت زن، تمام حقیقت انسان، او زن معمولى نیست. او موجود ملکوتى است که در عالم به صورت انسان ظاهر شده است. بلکه موجود الهى جبروتى در صورت یک زن ظاهر شد است ... زنى که تمام خاصههاى انبیاء در اوست، زنی که اگر مرد بود، نبى بود؛ زنى که اگر مرد بود، به جاى رسولالله بود. 15
وى در فرازى دیگر از سخنان خود با توجه به روایتى از امام صادق (ع) بزرگترین فضیلت فاطمه را اینگونه بیان مىدارد:
من راجع به حضرت صدیقه (س) خودم را قاصر مىدانم که ذکرى بکنم، فقط اکتفا مىکنم به یک روایت که در کافى شریف است و با سند معتبر نقل شده است 16 و آن روایت این است که حضرت صادق (ع) مىفرماید: فاطمه (س) بعد از پدرش 75 روز زنده بودند در این دنیا، بودند و حزن و شدّت بر ایشان غلبه داشت و جبرئیل امین مىآمد خدمت ایشان و به ایشان تعزیت عرض مىکرد و مسائلى از آینده نقل مىکرد. ظاهر روایت این است که در این 75 روز مراودهاى بوده است. یعنى، رفت و آمد جبرئیل زیاد بوده است و گمان ندارم که غیر از طبقه اول از انبیاء عظام درباره کسى اینطور وارد شده باشد که در ظرف 75 روز جبرئیل امین رفت و آمد داشته است و مسائلى را در آتیهاى که واقع مىشده است، مسائل را ذکر کرده است و آنچه که به ذریّه او مىرسیده است در آتیه، ذکر کرده است و حضرت امیر هم آنها را نوشته است ... مسأله آمدن جبرئیل براى کسى یک مسأله ساده نیست. خیال نشود که جبرئیل براى هر کسى مىآید و امکان دارد بیاید. این یک تناسب لازم است بین روح آن کسى را که جبرئیل مىخواهد بیاید و مقام جبرئیل که روح اعظم است ... تا تناسب مابین روح این کسى که جبرئیل مىآید پیش او و بین جبرئیل که روح اعظم است، نباشد، امکان ندارد این معنا؛ این تناسب بین جبرئیل که روح اعظم است و انبیاى درجه اول بوده است مثل رسول خدا و موسى و عیسى و ابراهیم و امثال اینها، بین همه کس نبوده است .... فقط این است که براى حضرت زهرا (س) است که آن که من دیدهام که جبرئیل به طور مکرّر در این 75 روز وارد مىشده و مسائل آتیهاى که بر ذرّیه او مىگذشته است، آن مسائل را مىگفتهاست و حضرت امیر هم ثبت مىکرده است ... در هر صورت، ملاحظه می شود که همه فضایلى که براى حضرت زهرا ذکر کردهاند- با اینکه آنها هم فضایل بزرگى است- این فضیلت را من بالاتر از همه مىدانم که براى غیر انبیاء (علیهمالسلام) آن هم نه همه انبیاء، براى طبقه بالاى انبیا (علیهمالسلام) و بعض از اولیائى که در مرتبه آنها هست، براى کس دیگر حاصل نشده ... و این از فضایلى است که از مختصات حضرت صدیقه (سلامالله علیها) است. 17
امام خمینى در تجلیل و بزرگداشت مقام فاطمه، وى را همطراز با پیامبر (ص) دانسته مىفرماید:
زنى که افتخار خاندان وحى [است] و چون خورشیدى بر تارک اسلام عزیز مىدرخشد، زنى که فضائل او همطراز فضایل بىنهایت پیغمبر اکرم و خاندان عصمت و طهارت بود. زنى که هرکسى با هر بینش درباره او گفتارى دارد و از عهده ستایش او برنیامده _ که احادیثى که از خاندان وى رسیده به اندازه فهم مستمعان بوده _ و دریا را در کوزه ای نتوان گنجاند، و دیگران هرچه گفتهاند به مقدار فهم خود بوده، نه به اندازه مرتبت او. 18
3. سادهزیستى فاطمه (س)
زندگى فاطمه (س) به ویژه هنگامى که با امیرمؤمنان على (ع) ازدواج کرد، زندگىاى ساده و بىآلایش بود. پیامبر اکرم (ص) به هنگام آغاز زندگى مشترک فاطمه (س) و على (ع) رو به امیرمؤمنان (ع) کرد و فرمود:
آیا چیزى از امکانات مالى و اقتصادى براى ازدواج در اختیار دارى؟ آن حضرت پاسخ داد: پدر و مادرم فدایت باد، به خدا سوگند شرایط اقتصادى من بر شما پوشیده نیست. همه ثروت من در حال حاضر یک شمشیر ستمسوز است و یک زره براى جهاد و یک شتر آبکشى براى کسب و کار.
پیامبر اکرم (ص) خطاب به او فرمود:
على جان! امّا در شمشیر نظرم این است که شما به او نیاز دارى تا به وسیله آن در راه خدا به جهاد برخیزى و دشمنان تجاوزکار خدا را بر سر جایشان بنشانى، در مورد شترت نیز نظرم این است که هم وسیله کار و درآمد توست. به وسیله آن، هم نخلستان را آب مىدهى و براى خانوادهات هزینه زندگى فراهم مىآورى و همزاد و توشه سفرت را جابهجا مىنمایى؛ آنگاهافزودند: امّا من دختر فرزانهام را به ازدواج تو درخواهم آورد و در برابر این پیمان براى زندگى مشترک و به نشان صفا و صداقت اینک زره خود را بفروش و پول آن را بیاور تا ترتیب این کار را بدهم. 19
امیرمؤمنان به دستور پیامبر (ص) زره خود را حدود پانصد درهم فروخت و پول آن را تقدیم آن حضرت نمود و مقرر گردید که این پول، «مهریّه» بهترین بانوى دو جهان یعنى فاطمه زهرا (س) گردد. 20
امیرمؤمنان (ع) از آن پس به ویژه در دوران حکومت خود- با وجود اینکه تمکّن مالى بسیارى داشتند، همواره، بىآلایش و ساده و به دور از تشریفات و تجمّلات، در سطح پایینترین طبقات مردم زندگى مىکردند 21 و فاطمه نیز بسان همسر خویش سادهزیستى را بر زندگى پرزرق و برق دنیا ترجیح مىدادند.
امام خمینى درباره سادهزیستى و کوخنشینى فاطمه (س) و برکات وجودى آن حضرت مىفرماید:
ما یک کوخ چهار پنج نفرى در صدر اسلام داشتیم، و آن کوخ فاطمه زهرا (س) است. از این کوخها هم محقّرتر بوده، لکن برکات این چى است؟ برکات این کوخ چند نفرى، آنقدر است که عالم را پر کرده است از نورانیت و بسیار راه دارد تا انسان به آن برکات برسد. 22
و در ترسیم زندگی این بزرگواران می فرمایند که : در هر صورت، در زندگیش وقتى که انسان نگاه می کند، مىبیند که یک پوستى بوده است- اینطور نقل مىکنند - که شبها این پوست را مىانداختند و خودشان با حضرت فاطمه (س) رویش مىخوابیدند و روزها همین پوست را علوفه رویش مىریختند براى شترشان و در خوراک هم کسى نمىتوانست آنطور زندگى بکند ... 23
از انس نقل شده که فاطمه (س) نزد رسول خدا (ص) آمده، گفت: اى رسول خدا (ص) من و پسرعمویم جز یک پوست گوسفند چیز دیگرى نداریم که هم روى آن مىخوابیم و هم شترمان را بر روى آن علوفه مىدهیم، حضرت فرمود: دخترم صبر کن؛ همانا موسى بن عمران، ده سال باهمسرش زندگى کرد و جز یک عباى قطوانى- یعنى عباى سفید که نخهاى بسیارى در حاشیهاش آویزان بود- نداشتند.
4. خطبههاى فاطمه (س)
از حضرت فاطمه زهرا (س) در طول حیات سیاسى- اجتماعى خود، خطبهها، سخنان و نیایشهاى زیادى به یادگار مانده که در جوامیع حدیثى نقل شده است. از جمله خطبه فدکیه پس از غصب فدک، خطبه حضرت در جمع زنان مهاجر و انصار و نیز خطبه وى براى آنان که حق همسرش على (ع) را غصب کردند. 25
امام خمینى، درباره خطبه آن حضرت و نقش آن در رسوایى زمامداران باطل و آگاهسازى مردم مىفرماید:
خطبه فاطمه زهرا (سلامالله علیها) در مقابل حکومت و قیام امیرالمؤمنین و صبر امیرالمؤمنین در مدّت بیست و چند سال و در عین حال کمک کارى به حکومت موجود و بعد هم فداکارى در راه اسلام و فداکارى دو فرزند عزیزش، امام مجتبى که یک خدمت بسیار بزرگ و دولت جابر اموى را با آن خدمت رسوا فرمود و خدمت بزرگ برادر ارجمندش حضرت سیدالشهداء، چیزهایى بود که همه مىدانید و مىدانیم ... 26
5. صحیفه فاطمیه
همچنانکه گذشت پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) ایّام بر فاطمه زهرا (س) به دشوارى سپرى مىشد؛ از این رو، جبرئیل به امر خداوند بر آن حضرت نازل مىشد و براى وى از حوادث آینده به ویژه آتیه ذرّیه آن حضرت، سخن مىگفت. صحیفه فاطمیه، حاصل نزول جبرئیل بر فاطمه زهرا (س) در این مدّت 75 روز است. از سخنان پیشوایان معصوم دینى چنین استفاده مىشود که مصحف فاطمه (س)، پس از رحلت رسول خدا (ص) بر وى نازل شده است. امام صادق (ع) در اینباره مىفرماید:
فاطمه (س) پس از پدرش تنها هفتاد و پنج روز در این جهان زندگى کرد و در طول آن مدّت،غمها و اندوههاى زیاد را تحمّل نمود. جبرئیل در آن ایّام به طور مرتّب به حضور فاطمه (س) نازل مىشد و او را در عزاى پدر تسلیت مىگفت و از مقام و جایگاهش در آن سوى جهان باخبر مىساخت و همچنین از اوضاع آینده دنیا و سرنوشت بچههایش آگاه مىنمود و على (ع) آنها را مىنوشت و همه اینها مصحف فاطمه (س) را تشکیل مىداد. 27
امام خمینى در اینباره در عبارتى کوتاه در وصیتنامه سیاسى- الهى خود ضمن مباهات به این صحیفه مىفرماید:
صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالى به زهراى مرضیه است، از ما است. 28
6. دشمنستیزى فرزندان معنوى فاطمه (س)
امام خمینى همه کسانى را که در سیره معنوى و سیاسى به فاطمه زهرا (س) تأسّى نموده و راه و روش و منش او را پیروى نموده، به عنوان فرزندان معنوى کوثر فاطمه یاد کرده است. از جمله از رشادتها و جانفشانىهاى رزمندگان و ایثارگران دلیر اسلام تجلیل نموده، مىفرماید:
به هر حال، قلم و بیان من عاجز است که ... از حماسهها و رشادتها و خیرات و برکات فرزندان معنوى کوثر 29، حضرت فاطمه زهرا (سلامالله علیها) سخن بگوید؛ که همه اینها از هنر اسلام است و اهل بیت و از برکات پیروى امام عاشورا سرچشمه گرفته است. 30
وى در جمع روحانیون، پیش از رخداد بزرگ 15 خرداد 42، ضمن سخنانى از رهروان راه فاطمه در همه بلاد اسلامى یاد کرده، مىگوید:
پیروان على و فاطمه و اولاد روحانى و جسمانى آن بزرگواران همواره با حکام جائر مقابله کردند. ... اولاد فاطمه (سلامالله علیها) در طول تاریخ اسلام همیشه در برابر دستگاههاى ظالم و جائر ایستادند و از اسلام دفاع کردند ... اکنون بحمدالله اولاد فاطمه زندهاند، در قم اولاد فاطمه هستند، در مشهد اولاد فاطمه هستند، در نجف اولاد فاطمه هستند، در سایر بلاد اولاد فاطمه هستند، اینها نمىنشینند تا دولتها هر خیانتى که خواستند بکنند و احکام قرآن را پایمال کنند؛ تا اولاد فاطمه زندهاند، اجازه نمىدهند که دشمنان به مقدسات اسلام تجاوز کنند و مقدرات مسلمین را به دست یهود و اسرائیل بسپرند. اى فاطمیین! به داد اسلام برسید. 31
7. ضرورت الگوگیرى از فاطمه (س)
شناخت فاطمه (س) و فرزندان او، صرفاً به عنوان موجوداتى آسمانى و ملکوتى و مافوق انسان نیست که نتوان به ساحت وجودى و شخصیت آنان راه یافت؛ بلکه فاطمه و ذرّیهاش به سان «انسانهایى کامل» و «الگوهایى برجسته» براى دیگر انسانها و «حجتهایى» از ناحیه خداوند براى هدایت جوامع بشرى و «راهنمایانى» براى زندگى این جهانى معرّفى شدهاند.
امیرمؤمنان در نامهاى که خطاب به عثمان بن حنیف انصارى استاندار خود در بصره دارند، ضمن انتقاد جدّى از کارگزاران نظام اسلامى از در غلطیدن در ورطه اشرافىگرى و دنیاپرستى و دورى از عدالت محورى و عدالتگسترى و نیز ضرورت همنوایى پیشوایان اسلامى در برخوردارى از مواهب زندگى مادّى، از مردم مىخواهد تا وى را در عرصه تلاش و معنویت و پاکدامنى و تقوا و درستکارى یارى کنند؛ گرچه از تأسّى به سیره عملى وى در زهد و سادهزیستى، ناتوانند. 32
امام خمینى با الهامگیرى از سیره و سنّت معصومان (علیهمالسلام) و نیز فاطمه زهرا (س) بارها بر این موضوع تأکید ورزیده و آنان را به عنوان الگو و مقتدا در رشد و تعالى معنوى، زهد و سادهزیستى، دشمنستیزى، تربیت و ساختن نسلى با معنویت و تقوا و دانش به همه ما بهویژه زنان با ایمان شناساندهاند. در اینباره، سخنان بسیارى از وى نقل شده که در اینجا به دو فراز از آنها اشاره مىشود:
7/1. ... در حفظ همه حیثیاتى که حیثیت بزرگ زن است، آنطورى که زن فرید، حضرت زهرا (سلامالله علیها) بود همه باید به او اقتدا کنید و کنیم و همه باید دستورمان را از اسلام به وسیله او و فرزندان او بگیریم و همانطورى که او بوده است، باشید. و در علم و تقوا کوشش کنید؛ علم به هیچکسى انحصار ندارد، علم مال همه است، تقوا مال همه است، و کوشش براى رسیدن به علم و تقوا وظیفه همه ماست و همه شماست. 33
7/2. حضرت به اندازه خودش که در این ظرف کوتاه مجاهده داشته است، مخاطبه داشته است با حکومتهاى وقت، محاکمه مىکرده است حکومتهاى وقت را؛ شما باید اقتدا به او بکنید تا پذیرفته باشید که این روز، روز زن است. یعنى، روز تولّد این حضرت روز زن است. زهد و تقوا و همه چیزهایى که داشته است و عفافى که او داشته است، و همه چیز، شما باید اگر پذیرا شدید، آنها را تبعیت کنید ... 34
8. فاطمه (س) و روز زن
روز ولادت فاطمه زهرا (س) را روز زن نامیدهاند؛ 35 امام خمینى در چند سال پیاپى بدین مناسبت پیامهایى ارزشمند براى ملّت بزرگ ایران به ویژه زنان مسلمان و آزاده صادر فرمودند که در طى آنها بارها از این نامگذارى با تکریم یاد کرده، فرمودند:
«براى زنها کمال افتخار است که روز تولد حضرت صدّیقه را روز زن قرار دادهاند، افتخار است و مسؤولیت». 36
نتیجهگیرى
با نگاهى گذرا به برخى از سخنان امام خمینى درباره فاطمهزهرا (س) مىتوان به نکات ذیل دست یافت:
1. گرچه فاطمه (س) نامهاى بسیار و برجستگىهاى معنوى فراوان داشته، لکن «محدثه» بودن وى، برترین فضیلت معنوى او به شمار مىرود. امام خمینى حضرت فاطمه (ع) و ذرّیهاش را به عنوان انسانهایى کامل و الگوهایى برجسته براى دیگر انسانها و حجتهایى از سوى خداوند براى هدایت جوامع بشرى و راهنمایانى براى زندگى این جهان معرفى شدهاند، می داند.
2. دومین ویژگى فاطمه (س) زندگى و زىّ ساده و بىآلایش اوست. با وجود همین سادهزیستى و کوخنشینى، برکات وجودى و نورانیت وى، آنقدر است که عالم را پر کرده است.
3. حضور فاطمه (س) در صحنه جامعه و دفاع از حاکمیت حق و مسائل سیاسى و حکومتى از جمله ویژگىهاى دیگر اوست که وى را در میان زنان مسلمان ممتاز ساخته است.
4. از جمله میراث فرهنگى که سبب فخر و مباهات شیعه شده، صحیفه فاطمیه است که از جانب خداوند تعالى به زهراى مرضیه (س) الهام شده است.
5. فرزندان معنوى فاطمه (س)، همواره در طول تاریخ درخشان شیعه، با الهامگیرى از سیره آن بزرگوار، بر ضدّ دستگاههاى ظلم و حکام جابر مقابله کردهاند.
6. شناخت شخصیت بىنظیر فاطمه (س) براى همه ما به عنوان الگوى برجسته و شایسته در همه عرصههاى زندگى، امرى ضرورى و به ویژه براى بانوان و زنان مسلمان و شیعه است و این که روز ولادت او به عنوان «روز زن» نامیده شده، هم افتخار است و هم مسؤولیت.
پىنوشتها:
1. نام فاطمه برگرفته از نام خداوند است. ر. ک: بحارالانوار، 43/15 و 26/327.
2. جدا شده از هر گونه بدى و پلیدى یا کسى که خلایق از شناخت او ناتوانند.
3. بسیار راستگو
4. پربرکت
5. پاکیزه
6. پاک
7. خشنود
8. مورد رضایت خداوند
9. کسى که فرشتگان با او سخن مىگفتند
10. درخشنده
11. بحارالانوار، 43/10.
12. صحیفه امام، ج 20، ص 4.
13. بحارالانوار، 14/206.
14. دیوان امام خمینى، رباعیات، ص 196.
15. صحیفه امام، ج 7، ص 337.
16. کلینى، محمدبن یعقوب، الکافى، 1/241، حدیث 5.
17. ر. ک: صحیفه امام، ج 20، ص 4 و 5 و 6.
18. همان، ج 12، ص 274.
19. مجلسى، محمدباقر، شرح خطبهالزهراء، تنظیم از علىرضا هزار، ص 54- 55 و 58- 59 به نقل از بحارالانوار، 43/127- 130.
20. ر. ک: همان.
21. صبحى صالح، نهجالبلاغه، نامه 45، ص 417.
22. صحیفه امام، ج 17، ص 373.
23. همان، ج 8، ص 231.
24. ر. ک: شوشترى، قاضى نورالله، احقاق الحق، 10/395- 400.
25. براى آگاهى بیشتر ر. ک: کمرهاى، خلیل، خطابه فاطمه زهرا، کتابخانه سقراط، تهران، اول، 1367 ش. انصارى، محمدباقر و رجایى، سیدحسین، خطابه فدک، الهادى، قم، اول، 1376 ش.
خطبههاى روشنگرانه حضرت فاطمه زهرا، واحد تحقیقات اسلامى بنیاد بعثت، مشهد، دوّم، 1366 ش. و حسینی زنجانى، سید عزّالدین، شرح خطبه حضرت زهرا، ج 1 و 2، دفتر تبلیغات اسلامى، قم، دوّم، 1370 ش.
26. صحیفه امام، ج 16، ص 87.
27. الکافى، 1/241 حدیث 5؛ بحارالانوار، 26/41.
28. صحیفه امام، ج 21، ص 397.
29. اشاره به آیه شریفه: «إنّا أعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ» (کوثر/ 1). چه اینکه بارزترین مصداق کوثر، وجود حضرت فاطمه زهرا (س) است.
30. صحیفه امام، ج 20، ص 198.
31. همان، ج 1، ص 164.
32. صبحى صالح، نهجالبلاغه، نامه 45، ص 417 (... و لکن اعینونى بورع و اجتهاد و عفت و سداد).
33. صحیفه امام، ج 19، ص 184.
34. همان، ج 20، ص 6.
35. مصادف با روز بیستم جمادىالثانیه.
36. صحیفه امام، ج 20، ص 4.
منبع: حضور (60)، ص: 10
