آیین مسلمانی؛ حقوق انسانها در کلام رسول اکرم (ص) -26 | بیست و ششمین حق: حق یاری رسانی، ظلم بزرگترین گناهان/ به قلم سید حسن خمینی

حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی در سلسله یادداشت های دیگری با عنوان" آیین مسلمانی حقوق انسانها در کلام رسول اکرم (ص)" به بازخوانی معارف رمضانی اسلام می پردازد.

یادداشت های یادگار امام با این عبارات آغاز می شود: "ماه مبارک رمضان در پیش است و همه باید خویشتن را برای استفاده از آن آماده کنیم. ماهی که ابواب رحمت الهی در آن گشوده می شود و طالبان معرفت بیش از هر زمان دیگر امید دارند تا با اجابت دعوت خداوند، به مطلوب خویش رهنمون شوند. امسال نیز نگارنده بر آن است که از خرمن معارف اسلامی، هر روز چند سطری را تقدیم دوستان کند. باشد که از نفحات قدسیه ای که در این ماه می وزد، شمیمی نیز نصیب ما شود و از مطالعه آن چه می نویسیم، اثری در جان خسته بنشیند."

بدین ترتیب، از امروز تا آخرین روزماه مبارک رمضان ، هر روز، یادداشتی به قلم حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی در پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران منتشر می شود که بیست و ششمین بخش آن در ذیل می آید:

بیست و ششمین حق

نصرته ظالماً و مظلوماً. اما نصرته ظالماً فیرده عن ظلمه و اما نصرته مظلوماً فیعینه علی اخذ حقه
«حق یاری رسانی، ظلم بزرگترین گناهان»

از دیگر حقوق مسلمان آن است که او را ـ چه در جایی که ظالم است و چه در جایی که مظلوم است ـ یاری کنند. اگر ظالم است یاری کردنش به این است که او را از ظلم باز دارند و اگر مظلوم است او را در گرفتن حقش کمک کنند.
بی‌تردید از زمره بزرگترین گناهان، ظلم است. «ظلم عبارت است از ضایع کردن حقوق، خواه از خود باشد و یا از دیگری، در جهت مادی باشد یا معنوی.» [1] و بالاترین ظلم و تجاوز به حقوق، ظلم نسبت به خداوند متعال و تضییع حقوق او، و اهانت به حدود الهی می باشد.
مرحوم نراقی می‌نویسد: «و از برای ظلم معنی دیگر است که عبارت است از: ضرر و اذیت رسانیدن به غیر؛ از کشتن و یا زدن [گرفته، تا] دشنام و فحش دادن یا غیبت کردن یا مال [دیگری] را به غیر حق تصرف کردن و گرفتن، یا غیر اینها از کردار یا گفتاری که باعث اذیت غیر باشد.» [2]
امام صادق علیه السلام می فرمایند: «پدرم می‌گفت: از ظلم بپرهیزید، چراکه دعای مظلوم به آسمان صعود می‌کند.» [3]
و امیرالمؤمنین علیه السلام در پاسخ به این سؤال که بین آسمان و زمین چه مقدار فاصله است، می‌فرماید: «میان آسمان و زمین به اندازه کشیده شدن یک آه، و دعای یک مظلوم، فاصله است.» [4]
و می‌فرمایند: «کارگرترین تیرها، دعای مظلوم است.» [5] و می‌فرمایند: «از دعای مظلوم بترسید، زیرا خداوند بزرگوارتر از آن است که حقّی از او خواسته شود و ندهد.» [6]
و رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند: «چهار نفر هستند که دعایشان بر نمی‌گردد تا آنگاه که درهای آسمان گشوده شود و این دعاها به عرش برسد. یکی دعای پدر برای فرزندش، دیگری دعای مظلوم درباره کسی که به او ظلم کرده است، سوم دعای عمره­گزار تا آنگاه که به وطن خویش بازگردد، و چهارم دعای روزه‌دار تا وقتی که افطار کند.» [7]
پس همه باید در دست یافتن به عدالت اقدام کنیم و باور داشته باشیم که خداوند چیزی زیبا تر از عدالت خلق نکرده است و همه از ظلم بپرهیزیم و یقین بدانیم که کمک به مظلوم از بالاترین عبادت هاست.
امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرمایند: «بهترین عدالت، یاری مظلوم است.» [8] و رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «هر کس حق مظلومی را از ظالمی بگیرد، با من در بهشت همنشین خواهد بود.» [9] و از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت شده است که خطاب به امام حسن و امام حسین علیهما السلام می‌فرمود: «حق بگویید، برای ثواب آخرت کار کنید و یاور مظلومان و دشمن ستمکاران باشید.» [10] و امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هیچ مؤمنی نیست که مؤمن مظلومی را یاری رساند مگر آنکه فضیلت این عمل او، از یک ماه روزه و اعتکاف در مسجدالحرام بیشتر باشد. و هیچ مؤمنی نیست که برادر مؤمنش را ـ که می‌تواند یاری رساند ـ کمک کند، مگر اینکه خداوند او را در دنیا و آخرت یاری می‌رساند و هیچ مؤمنی نیست که برادرش را تنها و بی‌یاور گذارد ـ در حالی که می­تواند او را یاری کند ـ مگر اینکه خداوند او را در دنیا و آخرت بی یاور می­گذارد.» [11]
رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: « هر کس ظالمی را کمک کند، خداوند آن ظالم را بر خود او مسلّط می‌کند.» [12] و امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هرکس ستمگری را در ظلم بر ستمدیده کمک کند، خداوند تا وقتی که آن فرد از کمک به ظالم دست بردارد، از او خشمگین است.» و سنگین تر روایتی است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شده که می‌فرمودند: «هر کس با ظالمی همراه شود تا او را کمک کند در حالی که می‌داند او ظالم است، از اسلام خارج شده است.» [13] و می‌فرمودند: «از ظلم بپرهیزید، زیرا ظلم، تاریکی روز قیامت است.»
همچنین امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه می‌گویند: «اللهم انّی اعتذر الیک من مظلومٍ ظلم بحضرتی فلم انصره:[14] خدایا، من از تو عذر می‌خواهم درباره مظلومی که در حضور من به او ظلم شد و من یاری‌اش نکردم».
همچنین رسول خدا صلی الله علیه و آله در حدیث قدسی از خداوند سبحان نقل می‌کند که فرمود: «غضب من شدید است بر ظالمی که ظلم می‌کند بر کسی که هیچ یاوری جز من ندارد.» [15]
همچنین مرحوم کلینی در کافی از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند که وقتی هنگامِ رحلتِ پدرم امام سجاد علیه السلام فرارسید، مرا به سینه‌اش چسباند و گفت: «پسرم تو را به آن چیزی وصیت می‌کنم که پدرم [امام حسین علیه السلام] در لحظه مرگش به من وصیت کرد و به چیزی که امیرالمؤمنین به امام حسین علیهما السلام وصیت کرده بود و آنگاه فرمود: «پسرم، بترس از ظلم کردن بر کسی که جز خدا کمک­کاری ندارد.» [16]
امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه می‌فرمایند: «آگاه باشید که ظلم سه گونه است: ظلمی که بخشیده نمی‌شود، ظلمی که توسط خداوند مورد بازخواست واقع می‌شود و ظلمی که بخشوده می‌شود. ظلمی که هرگز بخشیده نمی­شود، شرک به خداوند است؛ چنانکه می­فرماید: ان الله لایغفر أن یشرک به: [17] خداوند (هرگز) شرک را نمی­بخشد. و ظلمی که بخشیده می‌شود، ظلمی است که انسان با ارتکاب برخی از گناهان کوچک به خود می‌کند. و اما ظلمی که مورد بازخواست خداوند قرار می‌گیرد، ظلمی است که مردم نسبت به هم می‌کنند.» [18]
نکته: از جمله وسوسه های شیطان آن است که همواره رفتارهای بد ما را در چشم خودمان زیبا جلوه می دهد. تکبر میکنیم ولی شیطان در قلب ما، ان را استقامت جلوه گر می سازد. دروغ می گوییم ، آن را مصلحت می نامد. تحقیر میکنیم ، آن را شکست متکبرین می خواند. غیبت میکنیم ، آن را گام نهادن در « از بین بردن بدعت ها » می داند. چنین است که شیطان از هردریچه قلب وارد میشود و انسان را به فلاکت می اندازد. توجه کنیم که از زمره کلمات آموزنده امیرالمؤمنین علیه السلام آن است که می‌فرماید: «ظالم‌ترین مردم کسی است که ظلم خود را به عنوان عدل خود به حساب آورد!» [19] واین نیست مگر به سبب آنکه در این هنگام گناهکار نه تنها از کردار و رفتار خویش شرمنده و پشیمان نمی شود ، بلکه همان گناه باعث غرور و عجب در او شده و خود را از زمره اولیاء الله به حساب آورده از مردمان انتظار تکریم دارد و همین او را به گناهان بیشتر می کشاند.
پس همواره باید خود را و اعمال خود را رصد کنیم و مراقب باشیم که به اسم دینداری و شریعت مداری ، در چاه گناه و فلاکت نیافتیم و به توهم آنکه خدا را عبادت می کنیم ، سر از منزل گاه شیطان در نیاوریم.
نکته آخر آن که نراقی می نویسد: «در هنگامی که حضرت سجاد علیه السلام را وفات رسید، به حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمود که «ای فرزند، زنهار ظلم نکنی بر کسی که دادرسی به غیر از خدا نداشته باشد؛ چه [را که] او را چون کس دیگر نباشد، دست به درگاه مالک الملوک، برمی‌دارد و منتقم حقیقی را بر سر انتقام می‌آورد.» [ پس به هوش باش که ]بیچارگانِ بی‌کس را نیازاری که کس بی­کسان در مقام آزار تو برآید.
از حضرت امام محمد باقر علیه السلام مروی است که هیچ کس نیست که به دیگری ظلم کند، مگر اینکه خدا به آن ظلم، او را می‌گیرد، در جان او یا مال او.
مردی که مدتی والی موضعی بود، به خدمت آن والی امامت [امام باقر علیه السلام] عرض کرد: که آیا توبه از برای من هست؟ فرمود نه، تا هر که بر ذمه تو حقّی دارد، به وی رسانی. و نیز از آن حضرت مروی است که: آنچه مظلوم از دین ظالم می‌گیرد، بیش از آن چیزی است که ظالم از مظلوم می‌ستاند.
زنهار! ای ظالم دست نگه‌دار، که دستی بالای دست تو هست. بر خود بترس که تواناتر از توئی، در کمین است.
روز قیامت را به‌یاد آور، و زمان مؤاخذه را در نظر بگیر و خود را در حضور پروردگار خود ایستاده بین، و مستعد جواب ظلم و ستم بر بیچارگان شو، و جواب آنها را مهیا کن.
و با وجود اینها همه، خود ظلم و ستم باعث پریشانی رعیت و موجب ویرانی می‌گردد، چنانچه حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده‌اند که: «خرابی معمورها از جور و ستم حکام است» و دیگر می‌فرماید: «هر که بر رعیت خود ظلم کند یاری دشمنان خود کرده [است].» [20]




[1] . تفسیر روشن، ج3، ص253.
[2] . مرحوم نراقی، معراج السعادة، ص362.
[3] . شیخ کلینی، الکافی، ج2، ص509.
[4] . بحار الانوار، ج10، ص88.
[5] . غرر الحکم، 2979، به نقل از: ری شهری، میزان الحکمة، ج2، ص1781.
[6] . غرر الحکم، 2510، به نقل از: ری شهری، میزان الحکمة، ج2، ص1781.
[7] . شیخ کلینی، الکافی، ج2، ص510.
[8] . میزان الحکمة، ج2، ص1780.
[9] . بحار الانوار، ج75، ص359.
[10] . بحار الانوار، ج97، ص90.
[11] . شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص147.
[12] . هندی، کنز العمال، ج3، ص499.
[13] . هندی، کنزالعمال، ج3، ص499.
[14] . صحیفه سجادیه، دعای39.
[15] . شیخ طوسی، الامالی، ص405.
[16] . مرحوم کلینی، کافی، ج2، ص91.
[17] . سوره نساء، آیه48.
[18] . نهج البلاغه، خطبه176.
[19] . غرر الحکم، حکمت 3346.
[20] . نراقی، معراج السعادة، ص362.