لازمه نیت خالص، شناخت دقیق و ایمان قوی است. با توجه به این نکته که آنچه انسان را به کار و عمل وامی دارد، انگیزه اوست و انگیزه، تابعی از معرفت و ایمان آدمی است، پس برای به دست آوردنِ نیتِ احسن، باید به دنبال شناختِ کامل و ایمانِ خالص بود.
پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران: آنچه در پی می آید، نهمین گفتار از «شرح مختصر دعای مکارم الاخلاق» توسط یادگار گرامی امام حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی است که در ماه مبارک رمضان به صورت روزانه منتشر خواهد شد.
گفتار نهم
احسن النیات
امام سجاد (علیه السلام) در فراز دیگری از دعای مکارم الاخلاق از خدا می خواهد که نیت مرا به بهترین و برترین نیت ها برسان: «وَ انْتَهِ بِنِیَّتِی إِلَى أَحْسَنِ النِّیَّات»!
کلمه «نیت» در مواضع مختلف به معنای "قصد" و "حفظ" به کار گرفته شده است (ریاض السالکین/ ج3/ ص279) نیز گفته شده که نیت «قصد و عزم بر انجام عمل» معنا می دهد.(مجمع البحرین)
در تعریف اصطلاحی نیت هم نظرات گوناگونی وجود دارد. از جمله آنکه نیت «اراده ای است که به وسیله قلب انجام می شود» یا آنکه «توجه به عمل است برای خدای متعال» یا ...، اما آنچه به نظر صحیح تر می آید این است که نیت در این دعا، قصد انجام فعل برای رسیدن به علت غایی آن است. (ریاض السالکین/ ج3/ ص280)
با توجه به این نکته که حضرت سجاد (علیه السلام) در این فراز، درخواست «احسن النیات» کرده است، می توان گفت که نیت نیز همسان ایمان و یقین، مراتب و درجاتی دارد و به اعتبار هدف و غایت نهفته در آن به «قبیح»، «حسن» و «احسن» تقسیم می شود.
اگر هدف و غایت اعمال و افعال آدمی امور دنیوی باشد، نیت او قبیح و ناپسند است. مانند نیت ریاکاران که کاری را برای خوش‌آمد غیر خدا انجام می دهند و در حقیقت با این کار مشرک شده برای حق تعالی شریک جسته اند.
اگر غایت اعمال آدمی امور اخروی باشد و با هدفِ کسب ثواب یا رهایی از عذاب، عملی را انجام دهد، نیت شخص، «حسن» و نیکو است. نیز اگر هدف و قصد در انجام عمل، فقط خدای رحمان و رضایت حضرت سبحان باشد، در این صورت نیت آدمی «احسن» و نیکوترین نیت خواهد بود.
شیخ بهایی نیت احسن را نیت صادقه نامیده و می گوید: مراد از نیت صادقه برانگیختگی قلب است؛ به گونه ای که تنها خدا را در نظر آورد و به غیر خدا هیچ التفاطی نکند. (کتاب الاربعین/ ص158)
تاثیر انواع سه گانه نیت بر اعمال و افعال مومن، موجب شکل گیری گونه های مختفی از عبادت می شود. چنان که امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: «العِبادَةُ ثَلاثَةٌ: قَوْمٌ عبدوا اللّه عَز و جلّ خوفاً؛ فتلک عبادَةُ العبید. و قَومٌ عَبَدُوا اللّه تبارَکَ و تَعالَى طَلَبَ الثَّوابِ؛ فَتِلکَ عبادة الأُجَرَاءِ. و قَوْمٌ عَبَدُوا اللّه عَزَّ و جَلَّ حُبّاً لَهُ؛ فَتِلکَ عبادَةُ الأحْرارِ. و هِىَ أَفْضَلُ العِبادَةِ» (بحار الانوار/ ج67/ ص235) عبادت کنندگان سه دسته‌اند: گروهى خدای را از ترس عذاب عبادت مى‌کنند؛ این عبادت بردگان است و گروهى خدای را به طمع بهشت عبادت مى‌کنند؛ این عبادت مزدبگیران است و گروهى خدای را از روى عشق و محبت به او عبادت مى‌کنند که این عبادت آزادگان است، و این بهترین عبادت هاست.
سعادتمند و مومن واقعی کسی است که در زندگی مقصد و مقصود خود را خدا و قرب به او قرار داده و به رنگ معبود درآمده و فانی در ذات حضرتش گشته و جز او نمی بیند و مصداق این آیه شریفه باشد که «ان صلاتی و نسکی و محیای و مماتی لله رب العالمین»(انعام/ 162)
لازمه نیت خالص، شناخت دقیق و ایمان قوی است. با توجه به این نکته که آنچه انسان را به کار و عمل وامی دارد، انگیزه اوست و انگیزه، تابعی از معرفت و ایمان آدمی است، پس برای به دست آوردنِ نیتِ احسن، باید به دنبال شناختِ کامل و ایمانِ خالص بود.
انسان می تواند با نیت و قصد نیکو، اعمال مباح روزمره را ارزشمند و پرقیمت گرداند، یا با نیتی آلوده، عملِ پربهایی را به کاری بی ارزش یا حتی مستوجب سرزنش و کیفر مبدل سازد، و چون عمل تابع نیت است [انما الاعمال بالنیات(بحار الانوار/ ج67/ ص209)] و بنا به فرموده امام صادق(ع): «ان الله یحشر الناس علی نیاتهم یوم القیامه»(بحارالانوار/ ج67/ ص208)، می توان با گزینش نیت سالم و نیکو، و در نظر داشتن رضایت خدای متعال برای هر عملی (واجب، مستحب یا مباح)، آن عمل را پر خیر و برکت و وسیله ای برای قرب به پروردگار قرار داد.
مرحوم حاج احمدآقا می گفتند که امام خمینی همه کارهای شان با قصد قربت و با هدف جلب رضایت پروردگار بود؛ یعنی ایشان حتی هنگامی که لیوان آبی به کودکی می دادند، با قصد قربت و با هدف جلب رضایت خدا این کار را انجام می دادند.
البته تحصیل نیتِ خالص، کاری بس دشوار است که به مراقبه و مجاهده دائمی نیاز دارد چنان که حضرت امیر(علیه السلام) فرموده اند: «تخلیص النیة من الفساد اشد علی العاملین من طول الجهاد» (غرر الحکم و درر الکلم، ص230، ح149) پاک کردن و جلوگیری از ورود ناخالصی به نیت، از جهاد طولانی سخت تر است. با این بیان، سرّ کلام حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) آشکار می گردد که فرمود: «نیة المومن خیر من عمله» (بحارالانوار/ ج67/ ص209)
