به اذعان عارفان ماه رمضان آنچنان استعداد و ظرفیتی دارد که می تواند همه نیازهای مهم معنوی انسان را در طول یکسال تأمین کند.
به گزارش جماران حجت الاسلام هادی سروش در یادداشتی که برای جماران ارسال کرده است، در باره آثار و برکات ماه رمضان می نویسد:
در تأثیر اعمال جای تردید نیست،حتماهر عاملی از عمل خود منتفع یا متضرر می شود امّا اختلاف اهل حدیث و اهل معقول دراین است که تأثیر عمل بر روی عاملاش یک تأثیر قراردادی و اعتباری است در نتیجه عمل با عامل نسبت جدی و غیرقابل انفکاک نخواهد داشت یا اینکه تأثیر عمل، واقعی است و با عامل خود اتّحاد دارد و به تعبیر «حکمت متعالیه ملاصدرا» نتیجتا" جزاء عین عمل خواهد بود؟
تحقیقات عالمان ژرف اندیش بر این باور قرار گرفت که سخن دوم که تأثیر عمل را در عالم واقع ارزیابی نمودهاند صحیح است و این نظریه با «قرآن» و «عقل» و «شهود» منطبق است. ارزیابی بزرگانی نظیر امام خمینی (انوار الهدایة 1/55 و صحیفه امام 16/140) و علامه طباطبائی (المیزان1/92 و ج6/374)و استادمطهری (مجموعه آثار 3/52 و ج2/528) و استادحسن زاده آملی(عیون مسائل النفس / 783) بر این دیدگاه استوار گشته است.
ظاهر آیاتی مانند:
«فمن یعمل مثقال ذره خیراً یره»(زلزال/7)
و«جزاءً وفاقاً»(نباء/26)
و«و وجدوا ما عملوا حاضراً»کهف/49)و...
تصریح برصحت فرمایش این بزرگان دارد.
در نتیجه، اعمال حقایقی هستند که از حقیقت ما غیرقابل انفکاک بوده و طبعا ما را از وجودشان بهره مند می نماید.
ماه مبارک رمضان یک بستر مهم زمانی است که به تصریح حضرت امام صادق (ع) «اول سال» است :
"شهر رمضان اول السنه" (التهذیب 4/332)
بدین معنا که اهل معنویت سلوک الهی خود را از این زمان آغاز می کنند(اقبال سیدبن طاوس/34)
و از سوی دیگر آن حضرت(ع) در سخنی دیگر فرمودند:
"اگر ماه رمضان را مؤمنی به کمال و سلامت به پایان ببرد تمام سال را به سلامت پشت سر خواهد گذاشت: اذا سلم شهر رمضان سلمت السنه"(التهذیب 4/333).
به اذعان عارفان ماه رمضان آنچنان استعداد و ظرفیتی دارد که می تواند همه نیازهای مهم معنوی انسان را در طول یکسال تأمین کند (ر.ک: المرقبات / 127) .
و شاید برای اثبات این مدعا غیر از راهی که در ابتداء این نوشتار به آن اشارت رفت که راه استدلال عقلی بود، بتوان از راه مکتب غنی اهل البیت (ع) نیز بهره گرفت که طبق دعای امام صادق(ع) در وداع با ماه رمضان (ر.ک: کافی4/165) از آن شفافتر دعای وداع امام سجاد(ع) با ماه رمضان است (ر.ک: دعای 45) ،که این حضرات برای این ماه حیات و شعور قائل بوده و با او سخن میگویند. پس چنین وجود زنده ای میتواند براساس یک سری از شرائط بمدت یکسال با عده ای همراه باشد .
خلاصه، ماه رمضان و اعمال آن یک «امراعتباری» نیست بلکه یک «حقیقت اصیل» است که با «عامل» خود متّحد شده و جان انسان مؤمن را میهمان فیوضات ربّانی خود می گرداند بطوری که تا یکسال یعنی درست ماه رمضان بعدی، میهمان خود را مورد بارش توفیقات معنوی می نماید، همانطوری که یک باران به موقع و به مقدار کافی یک درختی را پر از ثمرهای پی در پی می کند.
ماه مبارک به حکم «سالی که نیکوست از بهارش پیداست» می تواند یکسال معنویت و قرب الهی را برای انسان رقم بزند. (ر.ک: اقبال سید بن طاوس/34) و به تعبیر مرحوم مجلسی "یک رمضان گناه نکردن توفیق یکسال گناه نکردن را بدنبال خواهد داشت". (ملاذ الاخیار 7/177)
سؤال مهم معرفتی:
چگونه یک محدوده زمانی (ماه رمضان) می تواند یک سال اثربخشی مداوم را بدنبال داشته باشد؟
راههای مختلفی می تواند در مسیر پاسخگویی مطرح شود که برخی قرآنی و برخی حدیثی و برخی دیگر معرفتی است که اجمالاً مورد اشارت قرار می دهیم.
راه اول:
تأثیر محیّر العقول ماه رمضان بر ایام دیگر چه بسا بدین جهت باشد که در این ماه «شب قدر» قرار دارد و بر اساس روایات صحیحهای که از اهل بیت (ع) وارد شد شبی است که امور عالم و آدم برای یک سال مقدّر می شود. پس اگر در شب قدر مقدّرات یکسال رقم می خورد پس دور از ذهن نیست که توفیقات یکساله هم معیّن شود. (ر.ک: الوافی 11/361 ـ وسائل الشیعه 10/354 باب 32).
راه دوم:
و شاید تأثیر مهم این ماه در خصوصیت «استجابت دعا» باشد که خداوند متعال آن را در این ماه قرار داده، پیامبر اعظم (ص) در خطبه شعبانیه فرمود:
«یعطیهم اذا سألوه ویستجیب لهم اذا دعوه» (عیون الاخبار الرضا 1/255)
و پر واضح است که استجابت دعا می تواند محدودیت به زمان خاص و یا زمان کوتاه نداشته باشد، فردمؤمنی دعائی برای یک سالش بدرگاه احدیت برده باشد و به هدف استجابت نائل آید.
راه سوم:
راه معرفتی است که طبق بیان پیامبر خدا (ص) ماه رمضان ماه «میهمانی خدا» می باشد (امالی صدوق / 84) و «ضیافت رب الارباب» غیر از میهمانی های دیگر است و نه تنها ممکن است بلکه قطعی است که ضیافت الهی پذیرائی محدود به زمان و مکان نیست.(ر.ک: من لا یحضر الفقیه 2/60) در آن موطن و موقف میهمانی، همه و همه لطف و عنایت و فضل الهی است :
«و ما کان عطاء ربک محظوراً» (اسراء/20)
و به تصریح "ارباب عرفان" گرچه نزول اعطاء خاص الهی در یک لحظه صورت می گیرد امّا اثر آن از سال و قرن و عمر تجاوز می کند و سراسر وجود و شئون آدمی، مقهور آن «فیض اقدس» می شود.(شرح فصوص / 432 فص شیثی) چرا که در این «ضیافت الهی» سخن «معلم اول معرفت» یعنی رسول معظم اسلام (ص) سخن از «نظر الهی» است:
«اذا کان یوم منه نظر الله الیهم»(امالی طوسی/ 110)
و آیا می توانیم «نظر الهی» به یک شخص را به حققت معنا درک کنیم؟! همین قدر امام صادق (ع) برای اهل این معارف فرمود:
"دراین میهمانی، خدای متعال «جائزه» می دهد و جائزه او مانند جائزه دیگران نیست: «فازوا و ا... بجوائز لیست کجوائز العباد» (ثواب الاعمال / 89)".
قامت کوتاه و خمیده این قلم به هیچ عنوان توان دست یابی به این معارف بلند و عمیق مانند ضیافت الهی، اعطاء الهی، نظر الهی، جائزه الهی ندارد و لذا از ادامهاش صرف نظر می کنیم!
اگرچه در این ماه اعمال بسیاری از روزه تا دعا و استغفار، قیام و قعود، سجده طولانی و قرائت قرآن و اطعام، در کتابهای حدیثی جمع آمده (ر.ک: وسائل الشیعه 10/350) امّا آنچه حضرات معصومین (ع) تأکید بیشتری بر آن دارند دو امر «ایجابی» و یک امر «سلبی» است:
دو امر انجام دادنیاش:
یکی قیام اللیل یعنی شب زنده داری است و دیگری رسیدگی به امور مردمان و نیکی به آنان است. (کافی 4/66 ـ تهذیب 3/57 ـ فقیه 2/58).
وآن امر سلبی و پرهیز کردنیاش «ترک معاصی» می باشد.
با انجام و توجه به این سه امر در صورت خلوص و پاکی می توان به ضیافت او نزدیک شد و توشه یکسالهای را فراهم آورد. انشاءالله
