پایگاه خبر ی جماران، امام خمینی پیش از آن که سیاستمدار، بنیان گذار و رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران باشد، فقیه، فیلسوف، عارف و استاد اخلاق بود. نوشته حاضر نیز قطره ای است از دریای پر بار سفارش های اخلاقی و تربیتی آن شخصیت فرهیخته و خود ساخته که بخش هفتم آن در شماره قبلی حریم امام تقدیم خوانندگان گردید و در این شماره بخش هشتم پیش رو شما خواننده گرامی قرار دارد. امید است اندرزها و آموزه های عالم عامل سودمندافتد.
یاد خدا
آنچه مایه نجات انسان‌ها و آرامش قلوب است وارستگى و گسستگى از دنیا و تعلقات آن است که با ذکر و یاد دائمى خداى تعالى حاصل شود. آنان که درصدد برترى‌ها به هر نحو هستند چه برترى در علوم ـ حتى الهى آن ـ یا در قدرت و شهرت و ثروت، کوشش در افزایش رنج خود مى‌کنند. وارستگان از قیود مادى که خود را از این دام ابلیس تا حدودى نجات داده‌اند، در همین دنیا در سعادت و بهشت رحمتند. (صحیفه امام، ج 18، ص 510 ـ 511)
خداوند در قرآن کریم در سوره رعد آیه 28 می‌فرماید: ألا بِذِکْرِ الله تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ؛ هان ای مردم بدانید که یاد خدا به قلبها اطمینان می‌بخشد. در دیدگاه عارفانه امام خمینی توجه به یاد خدا از جایگاه بلندی برخوردار است، چرا که خود زمینه بسیاری از امور نیکو را فراهم می‌سازد و موجب ترک بسیاری از گناهان می‌شود، و انسان را از غفلت دور می‌کند.
توجه به او را از یاد نبرید. توجه به او منشأ همه خیرات است، براى دنیاى شما، براى آخرت شما. به ذکر خدا مطمئن مى‌شود قلبها: أَلا بِذِکْرِ الله تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ، قلبها اگر بخواهد مطمئن باشد، که بهترین نعمت این است که انسان مطمئن باشد الآن شما اینجا نشسته‌اید، نه شما از من مى‌ترسید، نه من از شما، برادریم همه، این «اطمینان» است. (صحیفه امام، ج 10، ص 155)
در طول زندگی برای انسان حالت نامساعدی پدید می‌آید که موجب اضطراب و نگرانی می‌شود و در دل افراد تزلزل ایجاد می‌کند به ویژه آن‌گاه که در شرایط سخت و دشوار قرار می‌گیرد و توان خویش را از دست می‌دهد، تنها اتکای او به خداوند عالم است زیرا او را پشتیبان و ناظر بر امور خویش می‌بیند. آنچه انبیای الهی را در کار سخت رسالتشان یاری می‌کرد و هرگز احساس خستگی به آنان دست نمی‌داد یاد خدا بود.
کمال انسان در رسیدن به بالاترین مرتبه است که گاه انسان تصور می‌کند هرچه مقامات دنیوی بالاتری داشته باشد سعادتمند‌تر است، در حالی که هر چه دست می‌یابد باز آرامش پیدا نمی‌کند.
اگر تمام عالم را، تمام این کهکشانها و تمام این سیّارات و ثوابت و هر چه هست در تحت سلطه یک نفر بیاید، باز قانع نمى‌شود، براى اینکه اینها کمال مطلق نیست. تا نرسد به آنجایى که اتصال به دریاى کمال مطلق پیدا بکند و فانى در آنجا بشود، برایش اطمینان حاصل نمى‌شود. ألا بِذِکرِ الله تَطمَئِنُّ القُلُوبُ. (صحیفه امام، ج 14، ص 206)
مقام طمأنینه، جایگاه آرامش و آسایش واقعی بشر است و سیری‌ناپذیری انسان نیز به همین جهت است که به آرامش نرسیده است ولکن چون راه را گم کرده، هر روز مقام دیگری را جستجو می‌کند.
!ساده‌زیستی
اگر بخواهید بى‌خوف و هراس در مقابل باطل بایستید و از حق دفاع کنید و ابرقدرتان و سلاحهاى پیشرفته آنان و شیاطین و توطئه‌هاى آنان در روح شما اثر نگذارد و شما را از میدان به در نکند، خود را به ساده زیستن عادت دهید و از تعلق قلب به مال و منال و جاه و مقام بپرهیزید. مردان بزرگ که خدمتهاى بزرگ براى ملتهاى خود کرده‌اند اکثر ساده زیست و بى‌علاقه به زخارف دنیا بوده‌اند. آنها که اسیر هواهاى پست نفسانى و حیوانى بوده و هستند براى حفظ یا رسیدن به آن تن به هر ذلت و خوارى مى‌دهند. (صحیفه امام، ج 18، ص 471)
یکی از توصیه‌های دینی ما ساده‌زیستی و زهد در دنیاست، زیرا هر چه انسان توجه بیش‌تری به زندگی مادی بکند، علایق و وابستگی‌های او بیشتر می‌شود.
در زندگی انبیا و اولیای دین از برجسته‌ترین خصلت‌های آنان ساده‌زیستی و بی‌توجهی به دنیاست. آنچه در زندگی پیامبر اسلام(ص) بیان شده، همه حکایت از عدم علاقه ایشان به دنیا و آنچه از زینت و زیور دنیا محسوب می‌شود، می‌باشد. قناعت به کم‌ترین متاع دنیا، همراهی با بیچارگان و پابرهنگان، هم‌غذایی با کلبه‌نشینان تهیدست، دستگیری از گرفتاران، بهره‌مندی از حداقل لوازم زندگی، کم مؤونه بودن در ارتباط با مردم، حضور دایمی در کنار تهیدستان و همراهی و همدلی با آنان، برخی از خصلت‌های انبیا است.
قرآن کریم در موارد متعددی از عدم اجر و مزدخواهی پیامبران یاد می‌کند زیرا آنان هیچ دلبستگی به دنیا نداشتند و خویشتن را همواره بی‌نیاز از زخارف دنیا می‌دیدند. انسان تا از زندگی مادی دل‌کنده نشود، نمی‌تواند به معنای واقعی کلمه، دلبسته به خداوند و آموزه‌های الهی باشد.
امام خمینی درباره رسیدن به میهمانی خداوند در ماه مبارک رمضان نیز بر این نکته تأکید دارد:
در اینجا باید عرض کنم که از همه مردم این معنا مطلوب است، و اگر بخواهند در ضیافت خدا وارد بشوند به اندازه وُسع خودشان باید از دنیا اعراض کنند و قلبشان را از دنیا برگردانند. (صحیفه امام، ج 17، ص 491)
ایشان در کتاب‌های اخلاقی خود نیز به زهد و مراتب و آثار آن پرداخته و آن را نشانه شرح صدر، آمادگی قلب برای آخرت، مقصد ذاتی بعثت انبیا، و راه رسیدن به مقامات معنوی دانسته است.
!اخلاص راه نجات
یکى از مهمّات آداب نیّت، که از مهمّات جمیع عبادات است و از دستورات کلّیه شامله است، «اخلاص» است. و حقیقت آن، تصفیه نمودن عمل است از شائبه غیر خدا، و صافى نمودن سرّ است از رؤیت غیر حق تعالى در جمیع اعمال صوریّه و لُبّیّه و ظاهریّه و باطنیّه. و کمال آن، ترک غیراست مطلقاً و پا نهادن بر انّیّت و انانیّت و غیر و غیریّت است یکسره. (آداب الصلاة (آداب نماز)، ص 161 ـ 162)
در روایات وارد شده از پیامبر خدا و امامان معصوم، به مسأله نیت و اخلاص در نیت بسیار سفارش شده است. در کتب فقهی نیز برای صحت و قبولی عبادات، نیت قربة الی الله شرط شده است، زیرا اگر انسان برای غیر خدا عبادتی را انجام دهد مقبول درگاه الهی قرار نمی‌گیرد.
اهمیت و جایگاه اخلاص در آموزه‌های دینی ما آن‌چنان برجسته و قابل توجه است که ارزش همه اعمال ما به آن بستگی دارد و اگر انسان در اعمال خود نیت خالص نداشته باشد، آن عمل در نزد خداوند ارزش چندانی ندارد. از این رو خداوند متعال می‌فرماید: وَمَا اُمِرُوا إِلا لِیَعْبُدُوا الله مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ؛ (بیّنه (98): 5) آنان مأمور نشده‌اند جز برای آن‌که خدا را عبادت کنند در حالی که دین را برای او خالص کرده باشند. و پیامبر اکرم فرموده است: «إنّما لکلّ امرء ما نَوی»؛ برای هر کس همان چیزی است که نیت کرده است. (مستدرک الوسائل، باب 5، ح 5)
از آثار خلوص نیت، قبولی اعمال و رسیدن به آثار آن، عدم وابستگی به غیر خداوند، بی‌توجهی به دنیا و قدرت‌های دنیوی، عدم دلبستگی به مقامات دنیوی در یک کلام گام برداشتن بر خدا و بی‌اعتنایی به غیر اوست.
برای رسیدن به اخلاص نیز در آثار عالمان و عارفان نکاتی بیان شده از جمله نفی خودپرستی و خودخواهی، خروج از حب دنیا و حب نفس، یادآوری عظمت حق تعالی، حسابرسی نفس و اعمال نفسانی، توجه به بی‌اعتباری دنیا و آنچه مربوط به دنیای فانی است، که برخی از این موارد در کلمات و نوشته‌های حضرت امام به خوبی مشهود و قابل مطالعه است. نکته قابل توجه در دیدگاه امام خمینی این است که ایشان تمام پیروزی‌های کشور را نیز در گرو اخلاص می‌دانند:
مسلّماً مادامى که نیت ما خالص است و براى خداست، خداى تبارک و تعالى با ماست و پیروز خواهیم شد. (صحیفه امام، ج 10، ص 199)
!صبر و استقامت
صبر کلید ابواب سعادات و سر منشأ نجات از مهالک است. بلکه صبر بلیّات را بر انسان آسان مى‌کند و مشکلات را سهل مى‌نماید و عزم و اراده را قوّت مى‌دهد و مملکت روح را مستقل مى‌نماید. و جزع و بیتابى علاوه بر عارى که خود دارد و کاشف از ضعف نفس است، انسان را بى‌ثبات و اراده را ضعیف و عقل را سست مى‌کند. (شرح چهل حدیث، ص 262)
صبر و استقامت در سیره انبیای الهی و ائمه معصومین از سرآمدترین خصلت‌های آنان به شمار می‌آید، زیرا اگر در رسالت پرفراز و نشیب آن استقامت و صبر حضور جدی نداشت، هرگز نمی‌توانستند وظیفه الهی خویش را به سرانجام برسانند. این خصلت بزرگ انسانی آن‌چنان شاخص و سرآمد است که برای برخی از انبیا مانند حضرت ایوب، به صبر ایوب ضرب‌المثل گردیده است.
و پیامبر اسلام می‌فرماید: «شیّبتنی سورة هود لمکان هذه الآیه، «فَاسْتَقِمْ کَمَا اُمِرْتَ»؛ (هود (11): 112) سوره هود مرا پیر کرد برای این آیه زیرا ایستادن و استقامت کردن در برابر آن همه ناملایمات و سختی‌هایی که بر پیامبر و یاران آن حضرت در 13 سال مکه و نیز 10 سال مدینه آوردند، واقعاً فوق طاقت بشر عادی است.
آری صبر باعث ساخته شدن انسان، ثواب‌های عظیم، منشأ سعادت و نجات انسان، غلبه بر شیطان وسوسه‌های او، پیروی از سیره و روش ائمه ، پیروزی در عرصه‌های مختلف، نجات از طوفان‌های سهمگین روزگار، عدم ترس و هراس از غیر خدا، پایداری در راه حق، دوری از ناامیدی، دست یافتن به مقاصد عالی، و در نهایت همراهی و همگامی با صابران و انبیای الهی را در پی خواهد داشت.
خدای تبارک و تعالی می‌فرماید:
بَشِّرِ الصَّابِرینَ آنهایى که صبر مى‌کنند، به آنها بشارت بده. آنهایى که در مصیبتها، در نقص ثمرات، در نقص انفس، در نقص اولاد، صابر هستند و مى‌گویند که: انّا لِلَّه وَ انَّا الَیْهِ راجِعُونَ ما از خدا هستیم و به او برمى‌گردیم، از او هستیم و به او رجوع مى‌کنیم. جوانهاى ما از خدا هستند و در راه خدا فداکارى کردند و به خدا مراجعت مى‌کنند. (صحیفه امام، ج 13، ص 455)
!تسلیم فرمان الهی
«تسلیم» یکى از صفات نیکوى مؤمنین است که به واسطه آن طىّ مقامات معنویه و معارف الهیه شود. و کسى که تسلیم پیش حق و اولیاء خدا شود، و در مقابل آنها چون و چرا نکند، و با قدم آنها سیر ملکوتى کند، زود به مقصد مى‌رسد.
از این جهت، بعضى از عرفاء گویند که مؤمنین از حکماء نزدیکتر به مقصد و مقصود هستند؛ زیرا که آنها قدم را جاى پاى پیامبران مى‌گذارند و حکماء مى‌خواهند با فکر و عقل خود سیر کنند. و البته آن که تسلیم راهنمائى الهى شد از راه مستقیم- که اقرب طرق است- به مقصود مى‌رسد، و هیچ خطرى از براى او نیست. (شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص 402 ـ 403)
در قرآن کریم از قلب سلیم به نیکویی یاد شده است و قلبی که تسلیم امر خداست و غیر خدا در آن راه ندارد و از شک و شرک و ریا خالص است.
انسانی که در برابر فرامین الهی تسلیم باشد و تنها در مقابل او سر تعظیم و تسلیم فرود آورد، هرگز در مقابل دیگران کرنش نمی‌کند.
در آثار دینی ما تسلیم از ارکان ایمان شمرده شده است.
امام خمینی در این باره می‌فرماید:
طعم ایمان آن گاه در ذائقه روح انسانى حاصل شود که در احکام مقرّره الهیّه انسان تسلیم باشد، بطورى که در سینه‌اش نیز تنگى از آن حاصل نشود، و با روى گشاده و چهره باز از آن استقبال کند.
و در حدیث شریف کافى، از أمیر المؤمنین- علیه السلام- نقل کند که: « از براى ایمان چهار رکن است: توکل بر خدا، و تفویض امر به سوى خدا، و رضا به قضاء خدا، و تسلیم براى امر خدا ـ سُبحانَه و تعالى ـ ». و کسى که داراى این ارکان چهارگانه نباشد، ایمان ندارد، و از حقیقت ایمان به خدا بهره‌بردارى نکرده. (شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص 404)
انسان مؤمن در سایه اطاعت خداوند به خودسازی دست می‌یابد و خود را در برابر حق تعالی، انبیا، اولیا، و ولی الله الاعظم حجت بن الحسن العسکری، تسلیم می‌کند، چرا که سعادت دنیا و آخرت خویش را در اطاعت از آنان می‌داند.
آن کس که در اطاعت خداوند سربه رکوع فرود می‌آورد و سر بر سجود می‌نهد هرگز در مقابل غیر خدا تسلیم نمی‌شود و سر تعظیم و خفت فرود نمی‌آورد.
منبع: حریم امام
