به گزارش جماران؛ حجت الاسلام والمسلمین محمد رضا باباخانی مسئول دفتر آیت الله العظمی آقا موسی شبیری زنجانی، در گفت و گو با نشریه حریم امام با اشاره به فعالیتهای دفتر این مرجع عالیقدر، از خصوصیات اخلاقی ایشان سخن به میان آورد.
در حال حاضر چند مدرسة علمی و فقهی تحت اشراف آیتالله العظمی حاج آقا موسی شبیری زنجانی فعال هستند؟ هدف از تأسیس این مدارس چه بوده است؟
در حال حاضر سه مدرسه تحت اشراف آیتالله شبیری زنجانی دایر هستند. به خاطر اینکه طلبههای مستعد جذب بشوند و به امور دیگری مشغول نشوند و ممحض در فقه و اصول بشوند، این سه مرکز تأسیس شدند. سابقاً یک مدرسه بیشتر نبود. پس از مدتی مدرسة حضرت سیدالشهدا علیهالسلام اضافه شد. الان یک مدرسه دیگر در امتداد آنها اضافه شده است. مدرسة سیدالشهدا طلبههای پایه اول تا پایه ششم را جذب میکند. قسمت دوم این مدرسه طلبههای پایه هفتم تا درس خارج را جذب میکند. مدرسة فقهی امام محمدباقر علیهالسلام کار خود را از آنجا آغاز کرد که طلبههای پایه ششم را جذب میکند. سالانه حدوداً هفتصد طلبه ثبتنام میکنند. پس از گزینش و امتحان شفاهی و کتبی سالانه حدوداً بیست الی بیست و پنج طلبه پذیرش میشوند. بحمدالله این مدرسه از سال 1380 دایر است و سالانه حدود ده نفر از آن فارغالتحصیل میشوند. به گمانم در حال حاضر این سه مدرسه حدود چهارصد الی پانصد طلبه دارند.
حضرت آیتالله شبیری زنجانی بر این باورند که سطح علمی حوزة علمیه پایین آمده است. تلاش ایشان بر این است که حوزة علمیه از وجود فضلا و علمای مستعد خالی نشود. به همین خاطر تصمیم گرفتند که مدارس علمی را با پشتیبانیهای خود تأسیس و اداره کنند.
اشراف آیتالله العظمی شبیری زنجانی بر این مراکز به چه صورت است؟
معمولاً مراکز تحت نظر حضرت آیتالله شبیری را آقازادههای ایشان (آقا سید محمد، آقا سید جواد و آقا سید علی) اداره میکنند. مدیریت مدارس را معمولاً آقا سید علی بر عهده دارد و در امور علمی هم هر سه نفرشان مشارکت دارند. البته در هیئت امنا آقایان دیگری هم حضور دارند. اعضای هیئت مدیره هم امور تصمیمگیری کلی را بر عهده دارند و هر ساله گزارش عملکرد مراکز را به حضرت آقا ارائه میدهند و نظارت ایشان به همین شکل است.
در طول این مدت آیا به اهداف مدنظر حضرت آیتالله شبیری دست یافتهاید؟
البته نمیتوان گفت که کاملاً به همة اهداف مدنظر حضرت آقا رسیدهایم. اما در مجموع ایشان از فعالیت مدارس علمی و مرکز فقهی راضی هستند.
معمولاً هر ساله طلبههای پذیرفته شده، مجدداً گزینش میشوند. یکی از سؤالاتی که از آنان میشود این است که فعالیت و سطح علمی مدرسه را چگونه ارزیابی میکنید و اگر به سال گذشته برگردیم، آیا همچنان حاضرید که در این مدرسه تحصیل کنید یا خیر؟ تقریباً همگی طلبهها رضایت کامل دارند و میگویند که اگر به سال گذشته برگردیم، یقیناً همین مدرسه را برای تحصیل انتخاب میکردیم. بحمدالله ما هم از طلبههای خودمان راضی هستیم. به هر حال در مسیر قرار داریم و امیدواریم وضعیت امور هر ساله بهتر از سال گذشته باشد. حضرت آیتالله شبیری و آقازادههای ایشان هم همگی از این مدارس و سطح علمی طلبههای آن راضی هستند.
خود حضرت آقا در این مدارسی که نام بردید تدریس میکنند؟
خیر. حضرت آقا در این مدارس تدریسی ندارند. چون ایشان در دفتر یا حرم حضرت معصومه سلامالله علیها درس خارج میگویند و همگی طلبهها از هر حوزه و مدرسهای که باشند میتوانند درس معظم له را شرکت کنند. برنامه مدارس ما به این صورت است که طلبهها برنامه درس خارج را در بیرون دنبال کنند و کسانی که مسلط به مبانی مراجع تقلید هستند، در داخل مدارس با راهنمایی اساتید به درس و تحقیق خود ادامه میدهند. معمولاً استاد راهنمایی را انتخاب میکنند که کاملاً با مبانی مراجع تقلید مدنظر آشنایی داشته باشد. شرکت در دروس خارج برای همه طلبههای این مدرسه و مدارس دیگر آزاد است. البته ما اساتید درس خارج را در مدرسة خودمان داریم؛ از قبیل حججاسلام و المسلمین شهیدی، قائنی، شبزندهدار و...
این اساتید در مدارس ما تدریس میکنند؛ هر چند بیرون از مدارس ما هم جلسات درسی دارند. طلبههای ما معمولاً آزاد هستند و میتوانند در دروس خارج دیگر آقایان مانند آیتالله العظمی وحید خراسانی و آیتالله العظمی مکارم شیرازی و... شرکت کنند؛ اما برای کامل شدن درس و بحث و تحقیق خود باید با استاد راهنمای مدرسه هماهنگ باشند.
مرکز فقهی امام محمدباقر علیهالسلام از چه زمانی و برای چه منظوری تأسیس شده است؟
مرکز فقهی امام محمدباقر علیهالسلام اخیراً تأسیس شده که عموم طلبههای آن، فارغالتحصیل مدرسة فقهی امام محمدباقر علیهالسلام هستند. این مرکز چند بخش دارد: بخشی از فعالیت آن مربوط به استفتائات است؛ در قسمت دیگر درسهای حضرت آقا را تدوین و چاپ میکنند. در بخش دیگر کتابهای مرحوم آیتالله سید احمد زنجانی تنظیم و تحقیق و چاپ میشود. آثار ایشان از قدیم ماندهاند، اما تنظیم و تدوین نشدهاند. به همین خاطر در این مرکز فقهی روی این آثار کارهای لازم را انجام میدهند و آنها را آمادة انتشار میکنند. برای مثال کتاب الکلام یجر الکلام آیتالله زنجانی چهار جلدی است؛ اما فقط دو جلد آن چاپ شده است و اعضای مرکز دارند روی جلد سوم و چهارم آن کار میکنند. همچنین کتاب اسلام و رجعت در همین مرکز تنظیم و منتشر شده است. موضوعات فقهی و اصولی دیگری هم در میان آثار ایشان وجود دارد که اعضای مرکز مشغول تنظیم و تدوین و تنقیح آنها هستند. امیدواریم که در همین سالهای پیش رو همگی آثار آیتالله سید احمد زنجانی چاپ و منتشر بشوند.
تا چه اندازه با مرحوم والد ایشان، آیتالله سید احمد زنجانی آشنایی دارید؟ اگر مطالبی دربارة خاندان شبیری زنجانی در ذهن دارید، بیان کنید.
مرحوم آیتالله سید احمد زنجانی از جمله علمای مطرح و بنام زنجان میباشد و جایگاه بسیار ویژهای در زنجان و شهرهای ترکزبان مانند تبریز دارد. البته آیتالله شبیری زنجانی، فرزند ایشان در قم متولد شدهاند. خانوادة آیتالله زنجانی به علم و اخلاق مشهور هستند. تواضع حضرت آیتالله شبیری زنجانی تأییدی است بر این مسئله. معمولاً از همة مراجع تقلید دیگر راحتتر میتوان با ایشان ارتباط برقرار کرد. شاید الان در این شرایط سنی نتوانند پیادهروی کنند؛ اما تا قبل از این، مردم ایشان را وقتی میدیدند راحت میتوانستند ارتباط بگیرند و سؤالات خود را بپرسند. همة اینها نشان از تواضع مرحوم والدشان است. ایشان به مرحوم آیتالله سید احمد زنجانی، علاوه بر اینکه پدرشان است، احترام ویژهای قائل هستند. یکبار در مراسم عمامهگذاری پشت تریبون بودم و گفتم فلان طلبه به دست آیتالله العظمی شبیری زنجانی ملبس میشود. حضرت آقا مرا صدا زدند و فرمودند: «به من نگویید آیتالله العظمی. من در حد پدرم و بسیار از علمای بزرگ گذشته نیستم.» اینها تواضع ایشان را نشان میدهد. این خانواده در زنجان به عنوان شخصیتهای مردمی شناخته میشوند و گرهای از مشکلات مردم را حل میکردند. مردم به این خاندان مراجعه میکردند و مشکلاتشان را درمیان میگذاشتند.
جلسات حضرت آقا آزاد است و طلبههای درس خارج و حتی طلبههای پایه اول به دفتر ایشان میآیند و درسشان را گوش میدهند. ایشان تواضع زیادی دارند. گاهی دیده میشود که طلبة سال اول سؤالاتی خارج از موضوع از حضرت آقا میپرسد و ایشان به خوبی گوش میدهند و پاسخ میگویند. گاهی بعضی از طلبههای درس خارج از این سؤالات خارج از بحث طلبههای پایه اول ناراحت میشوند. با این حال حضرت آقا مانع ورودشان نمیشوند و میگذارند هر کسی هر سؤالی که دارد بپرسد. من میدیدم که بعضی از اساتید میگفتند که با این وضع ما به جلسات درس نمیآییم. ما هم این انتقادات را به حضرت آقا منتقل کردیم. ایشان فرمودند که همه باید بیایند. البته کسی که تمایلی به شرکت در درس نداشته باشد، ارتباط به ما ندارد. از نظر ما هر کسی میتواند در جلسات شرکت کند و مانعی برای کسی ایجاد نشود.
از مقام علمی آیتالله العظمی شبیری زنجانی برای ما بگویید و وجه متمایز ایشان را با سایرین ترسیم بفرمایید .
بنده در آن سطح نیستم که سطح علمی را ارزیابی کنم. به نظرم این موضوع برای همگان مسلم باشد که ایشان احاطة کامل بر فقه و اصول دارند. آنچه میتوانم عرض کنم دربارة خصوصیات فردی و اخلاقی ایشان است. واقعاً پناهگاهی برای مردم به شمار میآیند و هر کسی آقا را از نزدیک دیده احساس راحتی کرده است. آقا تا جایی که از دستشان برمیآمده احتیاجات مردم را رفع کردهاند.
ایشان شخصیتی محبوب العام است. علت این همه محبوبیت را چه میدانید؟
به نظرم همة اینها ناشی از خداباوری و ایمان راسخ به مبدأ و معاد است. هر کسی به آخرت باور عمیقی داشته باشد، رفتار و گفتار و روحیاتش با کسی که اعتنایی به آخرت نداشته باشد، قطعاً فرق دارد. عموم کسانی که به دفتر آقا میآیند مشتاق هستند که ایشان را از نزدیک ببیند. معنویتی در شخصیت ایشان هست، که دیگران را به خود جذب میکند و این معنویت به نظرم لطف الهی است. هر کسی که باور و اعتقاد قلبی مانند آقا داشته باشد، همین جذابیت را میان خلق الله پیدا میکند.
هیچگونه تکبری و بخلی در وجود ایشان دیده نمیشود. با مردم ارتباطات خیلی خوبی برقرار میکنند و خود را پشت پرده و حجاب قرار نمیدهند.
بنده سالهاست که در خدمت حضرت آقا هستم و واقعاً در طول این مدت تأثیر فراوانی از حضور و دیدارشان گرفتهام.
فعالیتهای روزمرة حضرت آقا را برای ما تبیین بفرمایید.
عمدة فعالیتهای روزمرة آیت الله العظمی شبیری زنجانی مطالعه است. ایشان بعد از نماز مغرب و عشاء به منزل تشریف میبرند و تا هنگام صرف شام، مطالعه میکنند. بعد از صرف شام، مجدداً تا ساعت 12 شب مطالعه و بعد استراحت میکنند. قبل از نماز صبح بیدار میشوند و نوافل را میخوانند. صبحها برای نماز دوم جماعت به حرم حضرت معصومه سلامالله علیها میروند. بعد از حرم مجدداً به منزل برمیگردند و مشغول مطالعه میشوند. شاید در طول شبانهروز پنج ساعت استراحت کنند. سال قبل ظهرها برای درس به دفتر میآمدند و بعد از آن جلسهای میان برخی علما و ایشان برقرار میشد. این جلسات تاکنون هم ادامه دارد و کاملاً هم به حضور در این جلسات مقید هستند. بعد از جلسه برای نماز ظهر و عصر به مدرسه فیضیه میروند. نماز ظهر و عصر را با تمام مستحباتش میخوانند. پس از آن به منزل میروند و استراحت میکنند و بعد از ظهر به دفتر برای جلسة عموم میآیند. مردم و طلبهها میتواند ایشان را بعد از ظهرها از نزدیک ببیند. نزدیک اذان مغرب و عشاء مجدداً برای نماز آماده میشوند و میروند. این برنامة روزانة ایشان سالهاست که ادامه دارد.
در فرمایش خود گفتید که جلسة علما با حضور ایشان ظهرها در دفتر برگزار میشود. مشخصاً کدام یک از علما در این جلسات شرکت میکند؟
از جمله افراد مطرح در این جلسات میتوان از آیتالله خرازی، آیتالله استادی، آقای میرمحمدی (داماد حضرت آقا) و آیتالله سید علی محقق داماد نام برد.
گاهی استفتائات خاصی در این جلسات مطرح میشوند و حضرت آقا آنها را بیان میکنند. اما اغلب موضوع جلسات بحثهای علمی و فقهی و اصولی است که هر روز برگزار میشود. معمولاً اغلب این افراد در جلسات حضور مییابند.
سابقاً افرادی دیگری هم میآمدند که به رحمت خدا رفتند؛ مانند آیتالله روحانی، آیتالله میانجی، آیتالله طاهری خرمآبادی و... . سالها قبلتر این جلسات در منزل ایشان برگزار میشد و بعد به دفتر منتقل شد. در واقع وقتی حضرت آقا مقام مرجعیت را قبول کردند، دفتری را برای همین امور افتتاح کردند.
تألیفات حضرت آقا در چه زمینههایی است؟
بخشی از تألیفات آیتالله شبیری درسهای خارج ایشان است که در حال حاضر در مرکز فقهی مشغول جمعآوری و تنظیم آنها هستند. بخشی از خاطرات را هم در کتاب جرعهای از دریا با کمک آقای مختاری جمعآوری کردهاند.
دفتر حضرت آقا چرا اینقدر گمنام است؟
تواضع حضرت آقا همه جا خودش را نشان میدهد. حتی در دفتر که گمنام است. ایشان خودشان سفارش کردند که تابلویی برای دفتر نصب نکنیم. ما در هیچ شهرستانی دفتر نداریم و فقط در قم یک دفتر داریم. حتی در رسالة ایشان فقط «سید موسی شبیری زنجانی» قید شده و از عناوینی مانند آیتالله العظمی پرهیز شده است. اینها سفارش خود حضرت آقا است.
این سادگی و تواضع چه تأثیری در روحیة مقلدان ایشان داشته است؟
طبیعتاً این سادگی و تواضع در روش و منش حضرت آقا و دفتر ایشان، باعث جذب افراد میشود. شاید این نکته را درست نباشد اینجا عرض کنم؛ اما نمونههایی بوده که بعضی از افراد که مقلد دیگران هستند، به اینجا آمدند و از سادگی و تواضع حضرت آقا به وجد آمدند و درخواست کردند که مرجع تقلید خودشان را تغییر بدهند و از ایشان تقلید کنند!
همین سهلالوصول بودن و در دسترس بودن آقا برای همه اقشار جامعه در جذب آنها بسیار مؤثر بوده است. معمولاً هر کسی میتواند وارد دفتر بشود. البته شاید دم در او را راهنمایی کنند که با کدام قسمت کار دارد تا سریعتر بتواند کارش را انجام بدهد.
دفتر ایشان به چند بخش تقسیم میشود و چه کارهایی در آن صورت میگیرد؟
یک بخش مربوط به پاسخگویی به مسائل شرعی است. حدوداً چهار نفر از طلاب محترم و فاضل در این دفتر مشغول پاسخگویی به مسائل شرعی مردم هستند. پاسخگویی هم به صورت حضوری است و هم به صورت تلفنی. بخش دیگر، مربوط به وجوهات شرعی است. بخش دیگر مربوط به عبادات است.
بنده هم اسماً مدیر هستم. معمولاً اینجا هر کاری پیش بیاید هر کسی در حد توانایی خودش انجام میدهد. اتاقم معمولاً همیشه باز است و گاهی به بخشهای دیگر میروم و اگر کاری باشد، انجام میدهم.
معمولاً بحثی در حوزة علمیه میان طلبهها مطرح است و آن اینکه چرا آیتاللهالعظمی شبیری با اینکه مرجع تقلید است و به هر حال وجوهاتی به دفتر ایشان میآید، اما به طلبهها شهریه نمیدهد. علت آن را برای ما توضیح بفرمایید تا انشاءالله شبههای در اذهان مخاطبین باقی نماند.
بعضی از مؤمنین که برای پرداخت خمس به دفتر میآیند، ما میبینیم که بر اساس مبانی فقهی حضرت آقا، خمسی برای آنان تعلق نمیگیرد. به همین خاطر دریافت خمس معمولاً کم است. همه وجوهات خمس که به دفتر میآید، هزینة مدارس میشود. در حال حاضر سه مدرسه دایرند و این مدارس باید به نحوی اداره بشوند و به طلاب آن مدرسه هم شهریه تعلق میگیرد. در بعضی از شهرستانها که حضرت آقا مقلد زیادی دارند، آقایان تتمة وجوهات را میفرستند و مابقی را خودشان برمیدارند. در اینجا طبق شورای مدیریت بر اساس لیست شهریه میدهیم. آن مقداری که وسع ما میرسد به طلاب مدارس تحت امرشان شهریة پرداخت میکنیم. وسع وجوهات دریافتی هم آنقدری نیست که بتوانیم شهریة کلی به همة طلبهها پرداخت کنیم. سابقاً وقتی این مدارس نبودند، تقسیمی دورهای داشتیم؛ اما در حال حاضر این مدارس هستند و حضرت آقا بیش از شهریه معمولی به طلاب مدرسه کمک میکنند تا بتوانند ممحض در درس بشوند.
آقا مستقیماً نسبت به کفارات نظارت دارند و هیچ کس در آنها دخالت نمیکند و تماماً خرج فقرا و نیازمندان میشود. در فصل سرما و گرما کمکهای خاصی متناسب با شرایط به بعضی از نیازمندان میشود.
به خاطر دارم که چند سال پیش حضرت آقا را در میان مردم عادی بدون هیچ محافظ و همراهی در اطراف حرم دیدم. ایشان آیا هنوز هم محافظ ندارند و از منزل پیاده برای حرم و دفتر میروند؟
چند سال اخیر به خاطر بعضی از مسائل امنیتی برای آقا محافظ گذاشتیم و تا قبل از آن بدون هیچ همراهی خودشان با پای پیاده از حرم تا منزل میرفتند. خیلیها با آقا صحبت کردند که این کار شما ممکن است خطرساز باشد. به هر حال مسئلة پدید آمدن داعش به تازگی مطرح شده بود و مسائل امنیتی ایجاب میکرد که ایشان بدون محافظ نباشند. الان هم به نظرم به خاطر این مسائل نیست که آقا یک همراه دارند و با ماشین رفت و آمد میکنند. بیشتر مسئلة سن و ضعف جسمی ایشان مطرح است. بعضی از مردم هم به خاطر علاقهای که به آقا دارند، هجوم میآورند و ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید. ناراحتی پای ایشان باعث شد که با ماشین رفت و آمد کنند.
از ارتباط مرحوم والد ایشان با حضرت امام خاطراتی برای شما هم نقل میکنند؟
ایشان گاهی از ارتباط مرحوم والدشان با حضرت امام خاطراتی تعریف میکنند و همیشه از امام به بزرگواری یاد میکنند. به هر حال معروف است که آیتالله سید احمد زنجانی ارتباط صمیمی و نزدیک با حضرت امام داشت. در کتاب جرعهای از دریا به این مطلب اشاره شده است.
شاگردان درس خارج قدیم و جدید ایشان را میشناسید؟ از آقازادهها چه کسانی درس ایشان را شرکت میکردند؟
من وقتی به دفتر آمدم بیشتر وارد کار اجرائیات شدم و در درس خارج حضرت آقا کمتر توفیق پیدا کردم حضور داشته باشم. متأسفانه فقط دو سال توانستم در درس آقا شرکت کنم و بیشتر از آن سعادت نداشتم و به صورت پراکنده شرکت میکردم. آقازادههای ایشان از همان اول در درس والدشان حضور داشتند.
بعضی از آقازادهها را در درس ایشان دیدم؛ از جمله حاج سید حسن آقا و سید علی آقا. آقا مسیح بروجردی(نوه های گرامی حضرت امام) همیشه در درس آقا شرکت میکند و الان هم جزو اساتید خوب مدرسة فقهی امام محمدباقر علیهالسلام به شمار میآید. هر کسی درس آقا را شرکت کند، میتواند برای استاد راهنما، آقای حاجآقامسیح بروجردی را انتخاب کند؛ چون یکی از اساتیدی است که با مبانی آقا آشنایی دارد.
فرزندان رهبری، آقا سید مصطفی و آقا سید مجتبی هم در درس آیتالله شبیری شرکت داشتند. این افراد معمولاً در درس آقا شاخص هستند. افراد دیگری هم بودند که عموماً از محققین به شمار میآیند.
در حوزة علمیه این مطرح است که هر کسی بخواهد درس دقیقی را برود و چیزی بفهمد، درس آیتالله شبیری را شرکت کند. شاید بیان حضرت آقا برای بعضیها ثقیل باشد، اما آنهایی که درس را میفهمند و ارزش آن را میدانند به درس ایشان میآیند.
حضرت آقا امسال هم درس خارج دارند؟
امسال درس را هنوز شروع نکردهاند. با توجه به شرایط جسمی که دارند احتمال این هست که درس را شروع نکنند. اما به هر حال جلسات علمی در دفتر برقرار است. شبها بحثی با عنوان طلاق را شروع کردند و هر وقت به اینجا بیایند همان را ادامه میدهند.
از چه طریقی با مقلدان خود در خارج و داخل کشور ارتباط برقرار میکنید؟ آیا برای معرفی مرجعیت حضرت آقا اقدامی کردهاید؟
آقا سفارش کرده که ما هیچ وقت دفتر و خود ایشان را در رسانهها تبلیغ نکنیم و از این امور پرهیز داشته باشیم. حتی برای دادن رساله سابقاً هزینة آن را میگرفتیم. هیچ شهرستانی دفتر تأسیس نکردیم و همة اینها نشان میدهد که ما قصد تبلیغ برای داشتن مقلد هر چه بیشتر آقا را نداریم. ارتباط ما با خارج از کشور یا باقی شهرستانها فقط از طریق سایت است. مقلدان هم از طریق نامهنگاری و سایت میتوانند با دفتر ارتباط برقرار کنند و سؤالات خود را مطرح نمایند. سایت به دو زبان فعالیت دارد: فارسی و عربی.
دغدغه این روزهای حضرت آیتالله شبیری چیست؟
دغدغة حضرت آقا افول سطح علمی حوزة علمیه است. به همین خاطر اقدام به تأسیس مدارس فقهی کردند. تمایل ندارند که طلبهها وقت خودشان را به امور روزمره سیاسی تلف کنند. از نظر ایشان طلبه باید ممحض در درس فقه و اصول باشد.
بعضیها ایراد میگیرند که با دروس حوزه نمیتوان جامعه را اداره کرد. حضرت آقا میگویند ما نمیتوانیم از منابع موجود استفاده کنیم و این ناتوانی را به منابع نسبت میدهیم. هر موضوع جدیدی را میتوان از منابع موجود استنباط کرد.
