این درمانگاه را مرحوم والدم، آیت‌الله شیخ عبدالله مجد فقیهی با کمک خیرین آن زمان در سال 1346 تأسیس کرد و شاید از قدیمیترین درمانگاههای قم به شمار بیاید. در عید غدیر 1346 این درمانگاه با مدیریت مرحوم والد رسماً افتتاح میشود.
آقای مهندس حمید فقیهی مدیر عامل درمانگاه قرآن و عترت و فرزند مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالله مجد فقیهی در گفت و گو با نشریه«حریم امام» با اشاره به پیشینه درمانگاه، و از نحوه خریداری این مکان از حضرت امام و نیز بخش‌های مختلف آن سخن گفت.
درمانگاه قرآن و عترت در چه سالی و توسط چه کسی تأسیس شد؟
این درمانگاه را مرحوم والدم، آیت‌الله شیخ عبدالله مجد فقیهی با کمک خیرین آن زمان در سال 1346 تأسیس کرد و شاید از قدیمیترین درمانگاههای قم به شمار بیاید. در عید غدیر 1346 این درمانگاه با مدیریت مرحوم والد رسماً افتتاح میشود.
شما در چه رشتهای تحصیل کردهاید؟
بنده در چند رشته تحصیل کردهام. رشتة اولیهام، مهندسی هوافضا بود. سپس به واسطة مشاغلی که داشتم، مدیریت را گذراندم. در مراکز مختلف انواع روشها و تکنیکهای مدیریتی را خواندهام. همچنین با توجه به علاقهای که به علوم دینی داشتم، رشتة مقطع ارشد من، الهیات بود.
مختصری از مرحوم پدرتان برای ما بگویید. اینکه متولد چه سالی بود و تحصیلات خود را در کجا و نزد کدام یک از بزرگان آموخت؟
مرحوم ابوی ما، حضرت آیت‌الله شیخ عبدالله مجد فقیهی متولد سال 1302 در شهر بروجرد بود. دروس مقدماتی حوزه را در بروجرد گذراند. از جمله همدورههایی ایشان آقای دکتر سید جعفر شهیدی و آیت‌الله نیری بروجردی بودند. بعد از اتمام تحصیل مقدمات در بروجرد، به قم مهاجرت میکند و تحصیلات خود را در سطوح عالی فقه و اصول ادامه میدهد. از جمله اساتید ایشان در فقه، مرحوم آیت‌الله العظمی گلپایگانی و مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی بودند.
بعد از اینکه درس خارج این بزرگان را شرکت میکند، علاقهمند به مهاجرت و ادامة تحصیل در نجف میشود. حدود پنج سال در نجف تحصیلات حوزوی خود را دنبال میکند و از اساتید بزرگ نجف مانند آیت‌الله بجنوردی، آیت‌الله سید جمالالدین گلپایگانی، آیت‌الله علیمحمد بروجردی بهره میبرد و پس از چندی از مراجع بزرگ تقلید نجف اجازة اجتهاد میگیرد. آیت‌الله سید جمالالدین گلپایگانی به کمتر کسی اجازة اجتهاد میداد. عموماً هم اجازة اجتهاد را خودش نمینوشت. یا آقازادة ایشان مینوشت یا مسئول دفترشان. اما اجازة اجتهاد مرحوم ابوی را به خط خودش نوشت و سند آن را در دست داریم. آیت‌الله بجنوردی، آیت‌الله رفیعی قزوینی و... از جمله بزرگان نجف بودند که به مرحوم ابوی اجازة اجتهاد دادند.
مرحوم ابوی در سال 1335 به ایران برگشت. در آن زمان اوایل سن سی سالگیشان بود که به درجة اجتهاد رسید. بعد از مدتی به مشهد مقدس رفت و حدود یک سال در محضر آیت‌الله میلانی تلمذ کرد. وقتی میخواست به قم برگردد، آیت‌الله میلانی اصرار داشت که در مشهد باقی بماند؛ اما به خاطر فعالیتهایی که در قم داشت، ترجیح داد که به قم بازگردد. ظاهراً در مشهد با پدر آیت‌الله خامنهای مراوده و رفت و آمد داشت. این قضیه را هم شنیدهام که آیت‌الله خامنهای رهبر انقلاب، درس رجال در مشهد را نزد مرحوم ابوی خوانده بود.
وقتی به قم برمیگردد، درس و بحث خود را ادامه میدهد.
ایشان چندین مسجد و مؤسسه را در شهرهای دیگر با کمک خیرین تأسیس کرد.
انگیزة مرحوم پدرتان برای تأسیس این درمانگاه در آن زمان چه بود؟
در سال 1343 اخوی من کسالتی پیدا کرد و مرحوم پدرم به پزشکی در قم مراجعه میکند. همزمان با ایشان، روحانی دیگری هم به آن پزشک مراجعه کرده بود. در آن زمان اینطور نبود که منشی در درمانگاهها و مطبها وجود داشته باشد و پزشک خودش ویزیت میکند. وقتی پزشک اخویام را ویزیت میکند و نسخه را مینویسد و میگوید که هزینة آن را دو تومان میشود. مرحوم پدرم یک تومان بیشتر نداشت. پزشک ناراحت میشود و نسخه را پاره میکند. مرحوم پدرم از این قضیه خیلی ناراحت میشود؛ به هر حال در آن زمان روحانیون واقعاً در مضیقه بودند. وقتی از نزد آن پزشک به منزل برمیگردد، تصمیم میگیرد که با کمک خیرین مرکز درمانی را در قم تأسیس کند؛ بهخصوص برای طلبهها که توان پرداخت هزینههای درمان را ندارند؛ همچنین اقشار بیبضاعت که تخفیفهای خاصی برای آنها در نظر گرفته بشود.
به نظر شما این قبیل اقدامات اجتماعی، مثل تأسیس مراکز درمان از سوی مراجع تقلید و علمای تا چه حد در روحیة مردم و جذب آنان به دین و شریعت نقش و تأثیر دارد؟
آنچه مهم به نظر میرسد و در متون دینی ما هم به وفور یافت میشود این است که باید بزرگان با عملشان مردم را جذب کنند. در روایات از زبان معصومین علیهمالسلام آمده است: «إنّ النّاسَ لَو عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لَاتَّبَعُونا؛ اگر مردم محاسن ِ کلام ِ ما را بدانند از ما تبعیت میکنند.» به نظرم علما و مراجع علاوه بر سطوح عالی اخلاقی و دینی که دارند، باید به فعالیتهای اجتماعی خود بیشتر اهمیت بدهند و این موضوع در جذب مردم به دین و مذهب تشیع بسیار کارساز خواهد بود. وقتی مردم ببیند که بزرگان ما نسبت به مشکلات بیماریها، مسکن، ازدواج و در مجموع اقتصادشان اهمیت میدهند و خودشان پیشگام حل معضلات زندگی مردم میشوند، جذب دین و مذهب تشیع میشوند و این قضیه در روحیة آنها تأثیر بسزایی دارد.
مرحوم ابوی در سال 1379 به رحمت خدا رفت. با این حال همچنان افرادی را میبینم که به درمانگاه میآیند و یادی از ایشان میکنند و اظهار میکنند که بسیاری از مشکلات ما با اقدامات خیرخواهانة مرحوم آیت‌الله فقیهی حل شد. به نظرم وقتی مردم وارد درمانگاه یا بیمارستانی یا هر مؤسسة خیریة میشوند که به دست علما و بزرگان دینی ما ساخته شده است، این ارتباط و نزدیکی را بیشتر با آنان احساس میکنند. در این صورت است که علما را از خودشان جدا نمیدانند و متوجه میشوند که علما در کنار آنها هستند. بنابراین هیچ پیوندی از این محکمتر نیست که مردم بزرگان و علمای ما را در کنار خودشان احساس کنند.
روند ساخت و ساز و توسعة درمانگاه قرآن و عترت را بیان کنید.
سنگ بنای تأسیس درمانگاه به هر نحوی که بود شروع میشود. در ابتدا در خیابان ارم، دارالکتاب را اجاره میکنند و با یک پزشک عمومی و بخش کوچک تزریقات کار را آغاز میکنند و بعد ساختمان فعلی قرآن و عترت را میخرند.
این ساختمان را از حضرت امام خریداری میکنند. در اسناد قدیمی هم نام ایشان ذکر شده است. وقتی امام مطلع میشود که این ساختمان قرار است به مرکز درمانی، بهویژه برای طلاب اختصاص یابد، تخفیف خوبی نسبت به قیمت تعیین شده میدهند. حتی شنیدهام که مراسم ازدواج حاج احمد آقا در همین ساختمان قرآن و عترت در آن موقع برگزار شده بود. همچنین برای مدتی مرحوم علامه طباطبایی در آن سکونت داشت. به هر ترتیبی که بود این درمانگاه با در نظر گرفتن بخش درمان طلاب و اقشار کمدرآمد تأسیس شد. طبقة پایین به بخش درمان و طبقة بالا به بخش تدریس و تبلیغ مذهب تشیع اختصاص داشت. کلاسهای زیادی در طبقة فوقانی درمانگاه برگزار میشد. خود مرحوم پدرم درس خارج خودش را در همین ساختمان برگزار میکرد. همچنین شنیدهام که حاج آقای قرائتی هم اولین بار درس خودش را در طبقة فوقانی درمانگاه شروع کرد. به هر حال این ساختمان پایگاه شناخته شدهای برای مباحث دین و ترویج و تبلیغ مذهب تشیع بود.
طبقة پایین هم با کارهای مختلف آغاز به کار میکند و رفته رفته توسعه پیدا میکند.
چه شد که این ساختمان را برای تأسیس درمانگاه اختیار کردید؟
با توجه به موقعیت مناسبی که این ساختمان در آن موقع داشت، برای تأسیس درمانگاه شناسایی شد. وقتی برای خرید آن اقدام میکنند، متوجه میشوند که ملک حضرت امام خمینی(ره) است. گویا داماد امام مسئول فروش آن را بر عهده داشت؛ اما امضای ایشان در پای سند فروش موجود است.
این درمانگاه وقف است و در سند آن قید شده که مالک آن حضرت بقیه الله اعظم است. اینجا جزو معدود مکانهایی است که این ویژگی را دارد. در زمان شاه مرحوم پدرم را متقاعد کردند که اسم حضرت بقیه الله اعظم در سند مالکیت آن قید بشود. این یکی از ویژگیهای خاص درمانگاه قرآن و عترت است.
تیم پزشکی درمانگاه از زمان تأسیس تاکنون را چگونه ارزیابی میکنید؟ همچنین بفرمایید که این درمانگاه متشکل از چه بخشهایی است؟
در طول این مدت پزشکان زیادی در این درمانگاه مشغول طبابت بودهاند. بخش دندانپزشکی این درمانگاه را از همان ابتدا فعال بود. پزشکهای عمومی مختلفی به این درمانگاه آمدند و مشغول به کار شدند. همچنین داروخانه که سالها فعال است. حتی از کشورهای مختلف، از جمله پاکستان، عراق، سوئیس و... هم پزشکانی به این درمانگاه آمدند و مشغول شدند. بعضی از پزشکان عراقی که در این درمانگاه مشغول به کار بودند، بعد از فروپاشی رژیم صدام به کشور خودشان بازگشتند و جزء هیئت وزیران عراق شدند.
بسیاری از مراجعین طلبه به صورت رایگان در این درمانگاه درمان شدهاند. کتابچهای مربوط به سال 1346 در دست داریم که آمار کسانی که بهطور رایگان در این درمانگاه درمان شدهاند را ذکر کرده است. در این کتابچه هیئت مؤسس درمانگاه هم ذکر شده است؛ از جمله مرحوم فلسفی.
درمانگاه قرآن و عترت در سال 1363 بازسازی شد و به صورت وضعیت فعلی درآمد. خوشبختانه در حال حاضر در زمینة خدمات درمان سرپایی از مراکز کامل و جامع در سطح قم به شمار میآید. بسیاری از خدمات عمومی، تخصصی از جمله آزمایشگاه، دندانپزشکی، بخش قلب، رادیولوژی، سونوگرافی، فیزیوتراپی در این درمانگاه ارائه میشود. تا کنون سعی کردهایم که تا آنجایی که امکان دارد، تعرفههای درمان را پایین نگه بداریم. در این درمانگاه بخش مددکاری فعالی داریم و کسانی که توانایی مالی ندارند، در این بخش به آنها کمکهایی ارائه میشود. انشاءالله بتوانیم در بخش درمان و سلامت به خوبی اداره کنیم.
درمانگاه قران و عترت در حوزههای مختلفی کار انجام میدهد. درمان یکی از بخشها است که به چشم میآید و دیده میشود. ما در حوزة درمان تلاش کردهایم تمام خدمات سرپایی را که بیماران درمانگاهی لازم دارند، ارائه بدهیم. به موازات آن از دستگاهها و تجهیزات به روزی استفاده کنیم و ساعت فعالیت را افزایش بدهیم. در حال حاضر این درمانگاه به صورت شبانهروزی فعالیت میکند و این کار به خاطر مجاورت درمانگاه با حرم حضرت معصومه(س) بسیار حائز اهمیت است. بسیاری از زائران و مسافران که دچار مشکل سلامت میشوند، در هر ساعتی از شبانهروزی میتوانند بلافاصله به درمانگاه مراجعه کنند. این مسئله برای ما بسیار اهمیت دارد. خاطرات شیرین زیادی در این باب داریم. بعضی از زائران هندی یا پاکستانی که به خاطر مشکل سلامت داشتند از دنیا میرفتند؛ اما خوشبختانه در همین درمانگاه و در بخش احیاء به لطف خدای متعال به زندگی برگشتند. این قضایا از جمله خاطرات خوب ما در درمانگاه قرآن و عترت هستند.
بخش درمانی همچنان با استاندارهای دانشگاه علوم پزشکی و استاندارهای درمان در سطح کشور به خوبی و به لطف خدا پیش میرود.
بخش دیگر فعالیت ما در زمینة آموزش و پیشگیری است. ما با خیلی از مراکز قرارداد داریم و وارد مذاکره شدهایم و مسائل آموزش و پیشگیری را به طور جدی دنبال میکنیم تا بتوانیم در این حوزه کاری انجام بدهیم که افراد اصلاً بیمار نشوند یا اگر خدای نکرده بیماری دارند، سریعتر شناسایی کنند تا از وخامت آن جلوگیری بشود. این یکی از کارهایی است که ما بهطور جدی آن را پیگیری میکنیم و بحمدالله تاکنون اتفاقات خوبی در این مسیر برای ما رخ داده و تجربیات مفیدی هم کسب کردهایم.
ضمن آنچه عرض کردم، خدمات خوبی برای علما و اساتید حوزة علمیه در نظر گرفتهایم؛ از جمله در بخش آزمایشگاه و چکاب. تا اگر خدای نکرده مشکلی برایشان وجود داشته باشد، بتوانیم سریعتر آن مشکل را شناسایی و پیشگیری کنیم.
در حال حاضر تولیت درمانگاه بر عهدة چه کسی است؟
یکی از ویژگیهای خاص این درمانگاه تولیت آن است. وقتی مرحوم ابوی در قید حیات بود، تولیت درمانگاه با ایشان بود. اما بر اساس وقفنامه بعد از ایشان تولیت باید با مراجع تقلید قم باشد. به همین خاطر همواره این درمانگاه زیر نظر مراجع تقلید اداره میشد و اداره میشود. بعد از مرحوم ابوی، حضرت آیت‌الله العظمی بهجت تولیت درمانگاه را بر عهده داشت و بعد از ارتحال ایشان، حضرت آیت‌الله صافی گلپایگانی این مسئولیت را بر عهده گرفتهاند. هیئت امنای درمانگاه به طور مرتب خدمت ایشان میرسند و گزارشهای ادارة درمانگاه را خدمت ایشان ارائه میدهند. ایشان با دقت گزارشها را مطالعه میکند و ما را از نظرات شریف خودشان آگاه مینماید. دستورات لازم را ابلاغ میکند و ما سعی میکنیم تمام مسائل را رعایت کنیم.
تاکنون کدام یک از بزرگان برای درمان به این درمانگاه مراجعه کردهاند؟
بسیاری از بزرگان، از جمله مراجع تقلید قم، اساتید و فضلای حوزه به این درمانگاه برای طبابت خود و خانوادهشان مراجعه میکنند. برای مثال حضرت آیت‌الله العظمی سبحانی یک شب کسالتی پیدا کرد و به این درمانگاه مراجعه کرد. ایشان بسیار تقید دارد که هیچ گونه تشریفاتی برایشان در نظر گرفته نشود. مثل سایر مراجعین در صف ایستاد تا خدماتی درمانی درمانگاه به ایشان ارائه بشود. همچنین بسیاری از اعضای مجلس خبرگان رهبری به این درمانگاه مراجعه کردهاند. خود حضرت آیت‌الله العظمی صافی که تولیت این درمانگاه در حال حاضر با ایشان است، به اینجا مراجعه کرده است. به هر حال این مکان نسبت به جاهای دیگر مرکزیت دارد و در جوار حرم مطهر قرار دارد. یکی از اولین مراکز درمانی در قم است که مراجع تقلید بزرگوار و علمای فاضل از قدیم الایام به اینجا مراجعه داشتهاند و این برای ما مایة افتخار است که در خدمت بزرگان باشیم.
متراژ و بخش‌های کلی ساختمان قرآن و عترت را بیان بفرمایید.
این ساختمان حدود سه هزار متر زیربنا دارد. بخشی از آن مربوط به مرکز درمانی و بخش دیگر آن مربوط به تبلیغ و ترویج مذهب تشیع است. دو طبقة آن به بخش درمان و دو طبقة دیگر به بخش تبلیغ و ترویج مذهب تشیع اختصاص دارد.
فعالیت فرهنگی این ساختمان بعد از فوت ابوی مقداری افت پیدا کرد. در سالهای اخیر تلاش کردیم که بخشی از فعالیتهای فرهنگی را احیا کنیم و امیدواریم بخش‌های دیگر آن هم در همین ساختمان فعال بشوند.
درمانگاه از نظر تجهیزات و امکانات تا چه اندازه بهروز است؟
خوشبختانه این درمانگاه از نظر تجهیزات از جدیدترین و بهروزترین امکانات برخوردار است. بخش دندانپزشکی درمانگاه یکی از بخش‌های بسیار خوب است و طرح توسعهای دارد که در آیندة نزدیک به فضای جدیدی منتقل میشود. این بخش از جدیدترین یونیتها و تجهیزات دندانپزشکی و تیم پزشکی حرفهای برخوردار است. بخش رادیولوژی در سالهای اخیر خودش را به تجهیزات دیجیتال مجهز کرده است. همچنین آزمایشگاه که با دستگاههای بهروز مجهز است. سعی ما بر این است که بتوانیم خدماتمان را با کیفیت خوب ارائه بدهیم.
در پایان اگر نکتة خاصی باقی مانده بیان بفرمایید.
امیدوارم روزی برسد که در شهر و کشور ما مردم با رعایت اصول بهداشت و اصول درمان و آنچه در کتب دینی و مذهبی ما به آن اشاره شده است، اهمیت بدهند. انشاءالله در کشور به جایی برسیم که بیماری نداشته باشیم با اینکه بیماران ما به حداقل ممکن برسند و مراکز درمانی بیشتر روی کارهای تحقیقاتی متمرکز و از بخش درمان فارغ بشوند.
