حمید سبزواری؛از جنگ جهانی دوم تا انقلاب اسلامی /پایان شعر زمانمند انقلاب

به گزارش جماران به نقل از خبرآنلاین، حسین آقاممتحنی مشهور به حمید سبزواری در سال 1304 در سبزوار دیده به جهان گشود. پدرش عبدالوهاب، پیشه ور ساده ای بود که قریحه شاعری داشت و جدش ملا محمد صادق ممتحنی شاعری مردمی بود که ˈمجرمˈ تخلص می کرد و آثارش در سفری به مشهد، در حمله راهزنان به یغما رفت.حمید، قبل از رفتن به مدرسه در خانه نزد مادرش قرآن را آموخت و به همین دلیل وقتی به مدرسه رفت فارسی را خیلی خوب و سلیس می خواند و از بچه های دیگر جلوتر بود.او از 14 سالگی سرودن شعر را آغاز کرد و اشعارش را در دفتری با نام «فریاد نامه» می نوشت که بیشتر اشعارش اجتماعی بود واین بیشتر به علت جریانهای سال 1320 و ورود متفقین به ایران و مشکلات اقتصادی و معشیتی بود.خودش در گفت و گویی در این باره می گوید:« یک دورانی به ما گذشت، اسکتبار و استکبار و غرب به طور کلی، سالیانی با دسایس خود و خریدن برخی از روشنفکر نمایان مملکت ما وجود داشت فرهنگ خود را بر جامعه ما تحمیل کردند تااینکه به اشغال فیزیکی کشور هم در 3 شهریور 1320 کشید. از آنجا مبارزاتی بین ملت ما و دولت اشغالگر پیش آمد. گرچه خوب اینها هم درمقابل اندیشه های اسلامی، عده ای طرفداران و احزاب پیر و طرفدار خود را پیدا کردند.

در این جریان پس از اشغال ایران، آنچه که ما روشنفکرانی را در مملکت ما غرب زده شده بودند و با غرب زدگی مان صنعت را دلیل بر پیشرفت فکری می دانستند. مسلما وجود صنعت نشانگر پیشرفت است ولی مسایل فکری ورای این مسایل است. در آنچه که به روح و اعتقادات انسانی مربوط می شود و با خدا ارتباط برقرار کند و دست انسان دیگری را بگیرد جدای از مسایل فیزیکی است. آنهایی که بر مملکت ما حکم می راندند مردم را در بی خبری گذاشتند و حداقل از دوران صفویه به این طرف فشار غرب برما وارد شد و منتها سلاطین قدرت داشتند هرچند مناطقی را از مملکت ما جدا کردند در عین حال مرکزیتی داشتیم.»

کودتای 28 مرداد 32،روزگار فرار و مخفی شدن

در نوجوانی شاهد فرهنگ‌ستیزی، خشونت و سرکوب احساسات مذهبی مردم توسط رضا شاه پهلوی بود. چهارده‌ساله بود که سرودن شعر را آغاز کرد. حمید جوان در آن سال‌ها به هر حزب و گروهی که فکر می‌کرد حامل حقیقت یا حامی محرومانند سری می‌زد، اما به‌سرعت درمی‌یافت که آن سراب‌ها هیچ‌گاه نمی‌توانند عطش عدالت‌خواهی و شوق استقلال‌جویی او را سیراب کنند، و سرخورده کنار می‌کشید. سبزواری ابتدا به شغل معلمی مشغول بود. بعد از حوادث مرداد ۱۳۳۲ از آموزش و پرورش اخراج و سپس کارمند بانک بازرگانی (بانک تجارت پس از انقلاب) در تهران شد و سپس به شاعری روی آورد.

او بر اثر کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ متواری و مخفی شد وبعداً خود را به شهربانی سبزوار معرفی کرد و چهار سال در وضعیت بلاتکلیفی و تعلیق طی کرد تا سرانجام تبرئه شد.سبزواری این مقطع از تاریخ معاصر را یکی از تاریک ترین مقاطع تاریخی این سرزمین عنوان می کند و می گوید:« ما در دوران پهلوی یک ملت عقب مانده، دور از خودی خود بودیم، یعنی خودمان را باور نداشتیم. پیرمردی پیدا شد و مبارزه را شکل دیگری به آن داد. مردی که پخته بود و در جامعه همه چیز را در خصوص اسلام و ادیان درک کرده بود و شناختی نسبت به مکاتب رنگارنگ غرب داشت. این پیرمرد ما را به سوی حق راهبری کرد یک حرکت اگر از یک فرهنگ بالایی استفاده نکند راه به جایی نمی برد. وقتی امام را شناختیم، من خودم سعی کردم در سه لوحه برنامه خودم داشته باشم که آرمان های امام را در شعرهای خودم مطرح کنم. من با خودم فکر کردم و گفتم که خدا و پیغمبر چه گفته و این پیرمرد نیز چه می گوید. در این پیرمرد حقیقتی رادیدم که شروع کردم به طرفداری از ایشان گرچه اول در پرده افکار ایشان را در اشعارم منعکس می کردم. کم کم در این اواخر که خیلی ها این اندیشه در ذهنشان پیدا شد، از این جهت از روی طبقه برجسته مملکت پیدا شدند.»

دروان مبارزه،شعر و آشنایی با امام(ره)

مهمترین فعالیت سبزواری، شاعری است. شعر حمید، شناسنامهٔ زمانمند انقلاب است، زیرا کمتر حادثه یا رویدادی است که انعکاس آن در شعر او نباشد. شاعر، با حساسیت ویژهٔ خویش، هر رویداد مهم تاریخ معاصر ایران را با گل‌واژه‌های شعرش در حافظهٔ زمانه نقش کرده‌است تا آیندگان از یاد نبرند که نسل گذشته در چه شرایط دشواری از آرمان‌ها و انقلابش دفاع کرده‌است.خودش درباره شیوه شاعری ای که

پیش گرفت اینگونه می گوید:«انسان مبارز از هیچ چیزی نمی ترسد و مبارزه می کند این یک لذتی شیرین دارد. در آن زمان من غالباً شعر می گفتم که این شعرها را کم کم به سمت سرنگونی رژیم کشیدیم. این کار را از آغاز سلطنت شاه انجام دادم و شروع به مبارزه با رژیم کردم. وقتی امام مطرح شدند آن موقع مبارزات من جهت دار شد. در اشعار و سرودها برای ما راهی باز شد که بر خیزش مردم راهی ببریم. امام هم کم کم در این اواخر سال های نزدیک به انقلاب، زمانی که به عراق رفتند اعلامیه هایشان برای ما می آمد و این اعلامیه ها برای ما دستورالعمل بود.

در رابطه با همین اعلامیه ها شعر می گفتیم و راه و روش در اختیار مردم قرار می دادیم. آنچه که از گذشته های تاریخ به مردم گفته می شد در مجموع دستاوردهای علاقه مندان و روشنفکران انقلاب بود که فرهنگ انقلاب ناشی از کارهای اینهاست.

برخی از بیداری که مردم پیدا کرده بودند بیشتر می ترسیدند تا اینکه ما به اسلحه ای مجهز شویم. این بیداری برای آنها خطرناک بود و به مبارزه با طرفداران امام برخاستند. وقتی دیدند این حربه ها کارآمد نیست دست به ترور زدند و طرفداران امام را ترور می کردند. و نتیجه نگرفتند. من مطمئن هستم این حرکت نیز برای ما فایده داشت چرا که باعث شد بیشتر متحد شویم.»

امام(ره) را چگونه باید شناخت؟

یکی از نقاط عطف زندگی حمید سبزواری آشنایی با امام خمینی(ره) بنیانگذار انقلاب اسلامی است.سبزواری در سالهای بعد از رحلت امام(ره) درباره شناخت ایشان در جامعه می گوید:«امروزه متأسفانه در دانشگاه ها نشریات و کارها را دست کسانی داده اند که هیچ شناختی از امام ندارند. کسانی که در جبهه ها جانشان را کف دست خود گذاشتند امام را شناختند و از دور به امام عشق می ورزیدند.مقصود برخی انحراف مردم از آرمان های انقلاب بود و در واقع می کوشیدند مردم را از انقلاب بیزار کنند در حالیکه امام شخصیتی بود در اوج همه این مسایل.

باید برای معرفی امام از روحانیان و شخصیت های هم سطح امام که آشنایی به آرمان های ایشان داشته باشد، استفاده کرد از جمله آیات عظامی که زنده بودند. امروزه افرادی در دانشگاه ها راه یافته اند که مجیز بیشتر می گویند تا شعر، هرکجا که می روند دعاگوی رئیس هایشان هستند.

اما مطمئن هستیم که این راهی را که امام در پیش گرفته بود به جایی می رسد که همه ملت ها از اسارت نجات پیدا کنند و منتها با این کارها، کار را به تاخیر انداختند. فرهنگ انقلاب، فرهنگ پیامبر است. فرهنگ متاثر از علی(ع) و اولاد علی(ع) است و با وجود سرمایه های بزرگی در فلسفه و عرفان و ادبیات دانستیم که سرمایه های عظیم فرهنگ ما به شمار می روند و باید مدارس و دانشگاه ها و حوزه ها را به افرادی واگذار کرد که نه برای نام و نان، عقیده شان را فنای این مسایل می کنند.»

آثار،اشعار و فعالیتها

آثار و سروده های حمید به دو بخش تقسیم می شود ،قسمتی از آن محصول و مولود دوران اختناق است که شاعر با شجاعت و شهامت و ایمان راسخ برحکومت تاخته و اوضاع نابسامان آن را نکوهش کرده است و در میان آن آثار، به حق سخنانی بس بلند و فاخر و شور انگیز یافت می شود که از قدرت طبع و صفای قریحه ومهارت شاعر حکایت دارد.

بخش دوم آثار وی پس از پیروزی انقلاب است که در این زمان تلاش شاعر انتقال هر چه بهتر پیام انقلاب و دفاع از ارزشها و باورهای اصیل اسلامی است.هفت دفتر از حمید سبزواری به چاپ رسیده است که به ترتیب عبارتند از :

1-سرود درد:سرود درد، نخستین دفتر شعر حمید سبزواری است که سروده های سالها 36 تا 57را در بر می گیرد، دوران بیست و یک ساله ای که مشحون از وقایع سیاسی و رنج و دردمندی شاعر است.اشعار آزاد و کلاسیک حمید در این دفتر خبر از وجدان بیدار و آگاهی اجتماعی وی در شرایط دشوار می دهد.در این دفتر حدود 65 غزل،36 قصیده، 5 مثنوی، 34 شعر نو، 19 چهارپاره، 16 ترانه، سه مسمط، دو قطعه و یک ترکیب بند وجود دارد.سرود درد، با مقدمه رهبر معظم انقلاب و همچنین مقدمه ای از استاد شاهرخی و سراینده در سال 1367 توسط انتشارات کیهان منتشر شده است.

2-سرود سپیده:سرود سپیده، دومین دفتر اشعار معاصر حمید سبزواری است که همچون دفتر نخست با مقدمه رهبر معظم انقلاب و استاد صادق آینه وند منتشر شده است.در این دفتر نیز که اشعاری به شیوه نو و کلاسیک آورده شده است حدود 94 غزل،31 قصیده، 16مثنوی، دو قطعه، 138رباعی، سه ترکیب بند، سه مسمط، دو ترجیع بند، 9چهارپاره و 12شعر نو وجود دارد.این دفتر درسال 1368 به وسیله انتشارات کیهان منتشر شده است.

3-کاروان سپیده :این کتاب در برگیرنده 26 قطعه از اشعار حمید سبزواری است که سومین اثر وی می باشد و دارای طلیعه ای از سراینده با عنوان ˈسخنی از سر وظیفهˈ و نیز مقدمه کوتاهی از ناشر است.کاروان سپیده در سال 1373 توسط انتشارات حوزه هنری واحد شعر ادبیات و هنر مقاومت منتشر شده است.

4-یاد یاران:یاد یاران مثنوی نسبتا بلندی است در رثای جهادگر شهید مهندس سید محمد تقی رضوی و جمعی از شهیدان دفاع مقدس.حمید در این اثر به تناسب حال و مقام به شرح دلتنگی های خویش می پردازد و با مروری بر وقایع انقلاب و دفاع مقدس به معرفی شهید رضوی پرداخته و ویژگی های ممتاز وی را برشمرده و به تناسب از دیگر سرداران شهید یاد می کند.«یاد یاران» را کنگره بزرگداشت سرداران شهید سپاه و کمیته انتشارات در سال 1376منتشر کرده است.

5 - گزیده ادبیات معاصر:از کارهای شایسته ای که پس از انقلاب توسط کتاب نیستان صورت گرفت چاپ گزیده آثاری از شاعران معاصر است.سی و پنجمین اثر از این مجموعه، گزیده اشعار حمید سبزواری است که در آن 34 شعر سبزواری را از سالهای دور تاکنون در بر می گیرد.

6- به رنگ آمده دشمن :این کتاب با عنوان اولیه «بار دیگر مسجد ضرار» منظومه ای است کوتاه با 56 بیت در قالب مثنوی که در آن سبزواری شیوه های فرهنگی دشمنان انقلاب و اسلام را پس از پذیرش قطعنامه 598 بیان کرده است.این منظومه که بارنخست درروزنامه کیهان به چاپ رسید، به دلیل اهمیت ویژه به سفارش و تاکید رهبر معظم انقلاب به صورت جزوه ای مستقل با ابیاتی افزوده به چاپ رسید که آن را سازمان تبلیغات اسلامی درسال 1368 چاپ ومنتشر کرده است.

7-سرودی دیگر:این دفتر دربرگیرنده 142 قطعه از تازه ترین اشعار کلاسیک حمید از 1366 تاکنون است.در اردیبهشت ماه 1381 به همت سازمان صدا و سیما و انجمن قلم در آئینی با عنوان ˈآفرین روشنانˈ مراسم نکوداشت شاعر در سالن کوثر سازمان صدا و سیما برگزار شد که رهاورد آن ˈسرودی دیگرˈ است.این کتاب با مقدمه سبزواری و نیز یادداشت ستاد برگزاری آیین ˈآفرین روشنانˈ توسط انتشارات سروش درسال 1381 به چاپ رسیده است.

استاد سبزواری در طول مدت فعالیت ادبی خود به افتخارات زیادی نائل آمد که تعدای از آن‌ها به شرح زیر است:

1- سرایش سرود خاطره انگیز خمینی ای امام که همزمان با ورود حضرت امام (ره) به ایران در فرودگاه مهرآباد اجرا و همه گیر شد. به خاطر اثر بخشی، زیبایی و اثرگذاری فوق العاده ای که دارد، در فهرست آثار معنوی کشور ثبت‌ شده است.

2-سرایش تعداد بسیار زیاد دیگری از اشعار خاطره انگیز و ترانه های پرمعنی برای انقلاب اسلامی ایران ،دفاع مقدس،حرکتهای مردمی وشخصیت ها و چهره های برجسته کشور در دهه های اخیر،که بسیاری از این سرودها به ویژه در سالهای ابتدایی انقلاب ورد زبان همه مردم ایران شده بود.

3- تحسین و تقدیر امام خمینی از برخی سروده های حمید سبزواری . به طوری که امام خمینی با شنیدن ترانه «ای مجاهد شهید مطهر» که در رثای آیت الله مطهری سروده شده بود ، فرمودند: انقلاب ما امروز به چنین سرودها و موسیقی هایی نیازمند است.

4-مقدمه نویسی مقام معظم رهبری بر یکی از کتاب های شعر حمید سبزواری. به طوری که حمید تنها شاعری است که مقام معظم رهبری تا کنون برای کتاب وی مقدمه نوشته است.

5- انتخاب استاد سبزواری به عنوان کارمند نمونه کشور در دهه 70

6- دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر از دست ریاست جمهوری وقت ایران در دهه 70

7- انتخاب یکی از کتاب های شعر استاد به نام سرود سپیده به عنوان کتاب سال

8-برگزیده شدن استاد به عنوان چهره ماندگار شعر و ادبیات کشور در سومین دوره از همایش چهره های ماندگار کشور در سال 1382

***

استاد حمید سبزواری در سحرگاه روز پنجم ماه رمضان مصادف با 22 مرداد 1395 هجری شمسی بر اثر کهولت سن و بیماری در بیمارستان آسیای تهران دار فانی را وداع گفت.روحش شاد.