جماران ـ تاریخ شفاهی دولت معاصر امام خمینی از مهمترین محورهای مغفول واقع شده در تاریخ معاصر است. این در حالی است که اکنون ما فرصت حیات برخی از وزرای این دهه را از دست داده ایم. آنچه که در پی می‌آید دومین بخش از تاریخ شفاهی وزارت آموزش و پرورش دهه 60 در گفت و گو با دکتر سیدکاظم اکرمی، استادیار دانشگاه تربیت معلم، مبارز و زندانی سیاسی سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی مشاور عالی وزیر کنونی آموزش و پرورش است که به عنوان وزیر آموزش و پرورش مسوولیت این وزارت وزارتخانه در دومین دولت مهندس موسوی، عهده دار بوده است. این گفت و گو به دنبال نشست صحیفه خوانی با حضور این شخصیت مبارز انقلاب اسلامی که به تحلیل دیدار ایشان با امام خمینی و متن صحیفه امام در این باره اختصاص داشت؛ انجام می گیرد.
این بخش از گفت و گو با دکتر اکرمی همراه با آنچه که بخش های قبلی آن مطرح شد؛ به خوبی نشان می دهد که چگونه در وزرات آموزش پرورش اقداماتی بی ربط و سلیقه ای که هرگز مطلوب بنیانگذار انقلاب نبوده است؛ به نام انقلاب انجام گرفته و در مقابل اما، سیاست های بنیادین مورد نظر ایشان در آموزش و پرورش همچون «درهم تنیدگی تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش»، «عدالت آموزشی»، «تقدم و اولویت آموزش و پرورش بر آموزش عالی» مغفول واقع شده و تنها در حد و اندازه های شعار و طرح موضوع متوقف مانده است.
در بخش پیشین توضیح دادید که منطق انقلاب، اساسا تعطیل کردن فعالیت هایی همچون پیشاهنگی، مشاوره و راهنمایی یا تغذیه رایگان نبود و این در واقع تحلیل غلط افرادی خاص و نوعی رویکرد سلیقه ای بود. به همین دلیل شما آن ها را بازسازی کردید؛ همچنین توضیح دادید که استدلال که برای تعطیل کردن این نوع فعالیت ها ارائه شده بود؛ بی تعهدی و غیر انقلابی بودن گردانندگان این مجموعه ها یا وقوع سوء استفاده های اقتصادی بود؛ در حالی که از منظر شما با تغییراتی امکان حفظ این برنامه ها وجود داشت. اما آیا به نظر نمی رسد رویکرد افراطی که در تعطیل کردن این نوع فعالیت ها در پیش گرفته شد؛ پاسخی به رویکردهای افراطی قبل از پیروزی انقلاب در حذف مذهب بود؟
می تواند این طور باشد.
گفته می شود کاخ های جوانان وابسته به آموزش و پرورش به شکل علنی ای رویکردی لائیک و غیراخلاقی را در آموزش و پرورش دنبال می کردند.
این کاخ ها رویکردهای لائیک و ضد دین داشتند و به روشنی قصد داشتند فرزندان مردم را از دین و مسائل معنوی دور کنند و اختلاط دختر و پسر به شدت در این کاخ ها وجود داشت.
اختلاط دختر و پسر پیش از جمهوری اسلامی یک استراتژی تعریف شده در آموزش و پرورش بود؟
بله زیرا می خواستند نظامی آمریکایی را در ایران پیاده کنند. اما به طور کلی آموزش و پرورش در این دوره فلسفه ای نداشت. در تابستان ها شاه به رامسر می رفت و در آن جا جلسه های مختص و متعددی داشتند که یکی از این جلسه ها مختص آموزش و پرورش بود و در آن بسیار تاکید شده بود که آموزش و پرورش شما فلسفه ندارد و باید برای آن فلسفه ای تدوین کنند. البته برای تدوین فلسفه ای با عنوان ایران باستان تلاش های بسیاری شد اما آن تلاش ها به جایی نرسید.
شما شناختی از خانم پارسا به عنوان وزیر وقت رژیم شاه داشتید؟ خانم پارسا بر رویکردهای لائیک در آموزش و پرورش تأکید داشت؟
شناخت چندانی از این وزیر نداشتم اما یادم هست در کلاس های دانشسرای راهنمایی همدان به صورت غیر مستقیم و با واسطه گفته بودم که خانم ها نباید سر کلاس من بدون روسری سر کلاس حاضر شود, اما آقای نخعی معاون خانم پارسا پس از بازدیدی از دانشسرای همدان با ملاحظه خانم های روسری دار دستور اخراج مرا از دانشسرا داده بود و استدلال کرده بود فرح می خواهد که زنان آزاد و بدون حجاب باشند و چنین معلمی نباید در دانشسرا تدریس کند. بدین ترتیب می توان گفت که پارسا رویکردی لائیک فرح را دنبال می کرد و در پی اسلام زدایی بود. البته ناگفته نگذارم در زمان وزارت همین زن مرحوم شهید دکتر بهشتی و دیگران کتاب های بسیار خوب تعلیمات دینی آن روز را نوشتند.
آیا هیچ پیامی از سران عالی رتبه نظام اعم از شخص امام (ره), مهندس موسوی یا آقای خامنه ای ولو شفاها یا تلویحا دریافت کردید که نشان دهنده رویکرد منفی آن ها درباره طرح تغذیه رایگان, پیشاهنگی، هلال احمر یا مشاوره و راهنمایی باشد؟
خیر, من در این زمینه نکته ای مثبت یا منفی نشنیدم و سیاست نظام در این راستا منفی و براساس تعطیل کردن این طرح ها, نبود و برخوردهای انجام گرفته کاملا سلیقه ای بود.
با در نظر داشتن تاکید امام خمینی بر ضرورت توامان بودن آمورش و پرورش آیا چنین ضرورتی در زمان حاضر نیز وجود دارد؟
بله اما اینکه این موضوع تا چه حد در مدارس عملی شده و قابلیت اجرایی پیدا کرده جای بحث بسیاری دارد و در این زمینه باید تحقیقات زیادی انجام شود و در کف مدرسه آن را مطالعه و بررسی کرد تا به نتیجه رسید.
دانشگاه فرهنگان نقش کلیدی در تحول و بهسازی آموزش و پرورش دارد. گام اول در کار این دانشگاه گزینش دانشجو معلمان آینده است. این گزینش بیش از توجه به دانش و تحصیلات خوب افراد باید با مصاحبه از شخصیت سالم, خردمند , آرام, معتدل, خوش اخلاق , دور از خشونت و عصبانیت و در بعد الهی و معنوی فرد آگاهی به دست دهد.
به قول شاعر:
ذات نایافته از هستی بخش کی تواند که شود هستی بخش
معلم مهذب نشده , مضطرب , عصبانی و دور از اخلاق کی می تواند نسلی مهذب و سالم و مطلوب امام (ره) تربیت کند.
گام دوم در اثرگذاری دانشگاه فرهنگیان بر تحول در تعلیم و تربیت استفاده از استادان دانشمند و در عین حال مهذب و اخلاقی, با روش تدریس تفکر آفرین و خلاقیت ساز در این دانشگاه است.
گام سوم نگارش کتاب های نو با ایده های تازه است. کتاب هایی که در کنار به کار گیری اصول برنامه درسی از شیوه سازماندهی و روش های سؤال برانگیز قرآن کریم و هنر نگارش اثرگذار آن (که در گذشته در مجله علمی پژوهشی منتشر شده وسیله دانشگاه تربیت معلم قدیم اجمالا آن را معرفی کرده ام) استفاده شود.
گام چهارم آموزش عملی تدریس معلمان آینده در مدارس است. این عمل باید بهتر از گذشته در طول حداقل یک ترم در مدارس کشور انجام گردد.
باید, روش تدریسی متناسب با تکنولوژی روز و هم چنین مناسب با روش تدریس پیامبر(ص) به عامه مردم و به افراد هوشمندی چون علی (ع) و روش پاسخگویی امام صادق(ع) به شاگردانش و پرورش افراد مستعدی چون هشام بن حکم.
از روش های فیلسوفان یونان مانند سقراط و فیلسوفان خودمان چون ابن سینا و خواجه نصیر و ملاصدرا و بعضی فقهای بزرگ هم می توان با پژوهش استفاده کرد.
با توجه به گسترش و به دنبال آن, استقبال از مدارس غیر انتفاعی در تمامی مقاطع تحصیلی و با در نظر گرفتن اینکه بخش زیادی از راه یافتگان ما به دانشگاه ها در چنین مدارسی تحصیل کرده اند, برای جبران بی عدالتی ناشی از گسترش این مدارس, آموزش و پرورش چه راهکاری را ارائه می دهد؟
بحث تنوع مدارس هم اکنون در آموزش و پرورش مطرح است. در بعضی از کشورها مانند ژاپن و انگلستان مدارس خصوصی و به اصطلاح غیر دولتی در حد اندکی وجود دارد. در کشور ما هم قانون اساسی تحصیل رایگان همه دانش اموزان را تا حد دیپلم پیش بینی کرده است و شهید رجایی هم مدارس دولتی را تاسیس کرد اما بعدا به عللی که جای بحث تفصیلی آن اینجا نیست چند مدرسه زیر بار دولت نرفتند و بعضی مدیران وقت آموزش و پرورش تهران برخلاف نظر آقای نخست وزیر که به آن ها ابلاغ کردم سر به سر مدیران آن مدارس گذاشتند و چنین وانمود شد که آموزش و پرورش مخالف شرکت مردم در اداره مدارس است. نتیجه اینکه امام (ره) شزکت مردم در همه امور و از جمله مدارس را با نظارت دولت مطرح فرمودند و به دنبال فرموده ایشان وزارت آموزش و پرورش لایحه مشارکت مردم و تاسیس مدارس غیر انتفاعی را به مجلس ارائه کرد و این مدارس راه افتاد.
در سال های بعد واژه غیر انتفاعی حذف شد و این مدارس غیر دولتی نامیده شدند. آفای زرهانی در سال هایی که با دیگر وزرای آموزش و پرورش کار می کرد برای جبران بی عدالتی طرح " رافع" را ایجاد کرد. این طرح هم به مدارس غیر دولتی کمک می کرد هم بعضی معلمان را موظف می کرد به ان مدارس اعزام شده تدریس نمایندو در عوض آن چنین مدارسی تعدادی دانش آموز مستعد و مستضعف را بپذیرد که متاسفانه این طرح در دوره وزارت آقای دکتر حاجی بابابی لغو شد.
برای جلوگیری از رشد مدارس غیر دولتی, مدارس نمونه مردمی با کمک دولت تاسیس شد و هم اکنون وزارت آموزش و پرورش تلاش می کند این بی نظمی ها و بی عدالتی ها را در حد امکان کم کند.
به نظر شما آیا عدالت آموزشی در مصادیق دیگری مانند حقوق و مزایای معلمان هم معنایی پیدا می کند؟
منظور از عدالت آموزشی استفاده برابر و متناسب با استعداد همه دانش اموزان یک کشور از امکانات آموزشی است. این عدالت اکنون در کشور ما با توجه به پرسش قبلی شما و وجود حدود هشت درصد مدارس غیر دولتی با امکاناتی بسیار بیشتر از مدارس دولتی مخدوش است.
درصد راه یافتگان افراد دانش آموخته مدارس غیر دولتی به دانشگاه ها همان طور که گفتید بسیار بیشتر از مدارس دولتی است. با توجه به حقوق بیشتری که مدارس غیر دولتی به معلمان خود می دهند, عدالت در گرفتن حقوق و مزایای معلمان هم معنی ندارد و احساس این تبعیض یکی از مسائل معلمان است.
اولویت آموزش و پرورش بر آموزش عالی به عنوان یکی از استراتژی های امام خمینی (ره) در چه مواردی می تواند تحقق پیدا کند؟
آموزش و پرورش نه تنها بر آموزش عالی که بر وزارت خانه ها و نهادها و ارگان ها و بازار اولویت دارد زیرا همه باید از مسیر آموزش و پرورش گذر کنند تا دکتر، مهندس، تکنسین سیاست مدار یا بازاری مناسب جمهوری اسلامی باشند.
اولویت یافتن آموزش و پرورش محصول خوبی به آموزش عالی تحویل می دهد و کار در آموزش عالی را آسان تر و سودمندتر خواهد کرد.اما تاکنون تا چه حد در این امر موفق بوده ایم جای بحث و گفتگوی بسیار دارد.
باید تغییرات و تحولات غلط چهار سال اخیر از بین برود زیرا مهم ترین مشکل ما این است که در چهار سال اخیر همه چیز تغییر کرده است که آموزش وپرورش در حال تنظیم طرحی برای از بین بردن این تغییرات است که البته مشکل اصلی این است که در هر نقطه ای که دست می گذاریم مشاهده می کنیم که به جای شایسته سالاری علمی و معرفتی و دینی که باید محور قرار بگیرد مشاهده می کنیم که اغلب کارها حاصل فکر فردی و غیر عملی و بررسی نشده، بوده است.
در دو دولت گذشته بعضی وزرای وی در گوشه و کنار کشور تعداد زیادی از دوستان و آشنایان خود را به کار گرفته و متاسفانه کشور ما هنوز دچار گروه بازی است و این افراد اغلب تحصیلات و تجربه مناسبی ندارند و این تعداد از افرادی که چنینی انتخاب شده اند روی دست دولت مانده اند و این گونه نمی توان مشکلات را حل کرد.
اگر روزی قوانینی تصویب شود که برای به کار گیری نیروهای آموزش و پرورش اعم از مدیر و معلم و مسئولان ضوابطی علمی و دینی و اخلاقی داشته باشیم که کسی نتواند آن ها را جا به جا کند بسیاری از مسائل حل می شود. البته ریشه بسیاری از مشکلات را می دانیم اما قابل مطرح کردن نیست.
اما باز هم تاکید می کنم تا زمانی که سیاست های آموزش و پرورش ثبات پیدا نکند تحولی در این زمینه ایجاد نمی شود.باید با مطالعات علمی و کارشناسی و با حضور استادان جسور و دانشمند در شورای عالی آموزش و پرورش که در مقابل وزیری که رای او ممکن است اشتباه باشد بتوانند بایستند قوانین و مقررات مناسب تهیه شود و ضمن هماهنگی برنامه ها و تربیت علمی و معنوی معلمان و حل مشکلات معیشتی آن ها مدارس ما بتوانند به وضع مناسب و نسبتا مطلوب برسند در غیر اینصورت راه به جایی نخواهیم برد.
با توجه به این که هم اکنون در آموزش و پرورش و پژوهشگاه تعلیم و تربیت خلأهای بسیاری دیده می شود وزارت آموزش و پرورش برای برطرف کردن این مشکلات چه تدابیری اندیشیده است؟ آیا وجود مشکلات مختلف در آموزش و پرورش و پژوهشگاه از جانب وزارتخانه نیز احساس می شود یا خیر؟
بله آقای دکتر فانی نیز در صدد هستند موقعیت پژوهشگاه تعلیم و تربیت را بالا ببرند اما اینکه این اتفاق به چه صورتی رخ دهد نمی دانم و باید شاهد اتفاقاتی که در این زمینه در سال 93 رخ می دهد باشیم.
