رضاقلی گفت: مجموعه ای از عوامل در شکل گیری اخلاق در جامعه موثرند که از طریق نهاد ها وارد مبادله می شوند. نهادها و قیود معمول در اقتصاد، فرصت هایی را در اختیار افراد می گذارند که می تواند تولید را گسترش دهند و یا بالعکس دلالی را ترویج کنند.
به گزارش پایگاه خبری و اطلاع رسانی جماران، علی رضاقلی که با محور «نقش اخلاق در اقتصاد ملی» به مناسبت بزرگداشت میر مصطفی عالی نسب، در موسسه مطالعات دین و اقتصادسخن می گفت، اظهار داشت: علوم انسانی برای شناسایی مشکلات و معضلات جامعه ایجاد شده اند و به مسائل اجتماعی جهت می دهند. برخی از این مسائل در علم اقتصاد، بخشی در جامعه شناسی و بخش دیگری نیز در علوم سیاسی مورد بررسی قرار می گیرند.
وی با اشاره به وارداتی بودن این علوم گفت: اقتصاد، علوم سیاسی و علوم اجتماعی در کشورهایی بوجود آورنده، مسائل را کم و بیش حل می کنند. اما در کشور ما در کنار رهنمودهایی که می دهند، مسبب ایجاد مشکلاتی هم می شوند.
نویسنده کتاب «جامعه شناسی نخبه کشی» با اشاره به اینکه ساختار اجتماعی مورد نیاز این علوم در کشور ما وجود ندارد، گفت: این آموزه ها به طور ضمنی مجموعه ای از مفروضات و ساختارهای اجتماعی را می خواهند که در کشور ما مهیا نیست و بنابراین قادر نیستند اهرم های اصلی را به ما بدهند.
وی در ادامه با ذکر مثالی گفت: در آمریکا که سیستم اقتصاد نئوکلاسیکی برقرار است، تقریبا دولت بی طرف است. به این معنی که دولت، ناظر بر قراردادهاست نه بخشی از اقتصاد. دولت در آنجا ، محور اصلی تعریف حقوق مالکیت - که ساختار متفاوت انگیزشی برای جامعه ایجاد می کند- نیست.
رضا قلی ادامه داد: در آنجا حقوق مالکیت در مجلس تعیین می شود، و افراد با منافع مختلف کنار هم قرار می گیرند. این گروه های متعدد اجازه نمی دهند، یک فرد یا گروه، حقوق مالکیت را به شکل انحصاری و به نفع خود تعریف کند.
این پژوهشگر جامعه شناسی گفت: در آنجا برای دفاع از حقوق مالکیت، یک نظام اقتصادی، یک نظام حقوقی و یک نظام دادگستری مستقل شکل گرفته است. این مفروضات پنهان با مجموعه ای از مفروضات دیگر دست به دست هم دادند تا شرایطی را ایجاد کنند که اقتصاد نئوکلاسیکی بتواند در آن کشور کارآمد عمل کند.
رضا قلی با توضیح اینکه هر نظریه ی اقتصادی ساختار اجتماعی متفاوتی دارد، گفت: اگر این نظریه ها به جای دیگر منتقل شوند، آن کارکرد را نخواهند داشت و مشکلاتی را ایجاد می کنند که جبران ناپذیر است.
این پژوهشگر در حوزه جامعه شناسی با تاکید بر بومی نبودن برخی ابزارهای این علوم در ایران، گفت: بومی سازی نشدن این ابزارها، در شناخت و فهم ما از آنها، مشکلات عدیده ای به وجود آورده، و ما نیازمند نگرش جدیدی هستیم و این نگرش تا زمانی که تاریخ گذشته امان را خوب درک نکرده ایم، حاصل نخواهد شد.
وی با اشاره به اینکه تاریخ ایران عملکرد ضعیفی در اقتصاد و سیاست داشته است، گفت: اگر چندین هزار دکترا در زمینه اقتصاد نئوکلاسیک داشته باشیم ولی مدل بومی نداشته باشیم، تا زمانی که با ابزارهای لازم تاریخ ایران را روشن نکنیم و مستندات خود را پیدا نکنیم، نمی توانیم شرایط را بهبود دهیم.
رضا قلی در ادامه به تقید میر مصطفی عالی نسب اشاره کرد و گفت: شنیده ام که در زمان کودکی ایشان، کارخانه کبریت سازی توکل در تبریز افتتاح شده بود. مادر ایشان یک تابلو و یک کبریت به فرزندانشان می دادند تا در مسیر رفت وآمد از مدرسه به خانه در دستشان بگیرند؛ در این تابلو عبارت «حب الوطن من الایمان» نوشته شده بود! این آموزش های دینی و ملی در خانواده باعث شده بود که ایشان به مسائل ملی علاقه بسیاری پیدا کنند. بعد ها که ایشان با رجال دینی همانند آقای طالقانی نشست و برخاست پیدا کردند، کارهایی را انجام دادند که کسی حاضر به انجامش نمی شد.
وی افزود: پس نهضت ملی شدن صنعت نفت، نفت در داخل به علت نبود وسایل نفت سوز، فروش نمی رفت. دکتر مصدق از مرحوم عالی نسب در خواست کرد تا تعدادی وسایل نفت سوز بسازد. ایشان با سختی بسیار زیاد در نبود وسایل پرس، سماور نفتی ساخت.
این پژوهشگر با توضیح اینکه ساختن سماور نفتی در داخل، در آن دوره تاریخی یک افتخاربود، گفت: مصدق این سماور را در دفتر خود گذاشته بود و در مهمانی ها خودش برای مهمانانش چای می ریخت و این سماور آنقدر مهم بود که دکتر مصدق دستور داده بود در کاخ گلستان نمونه ای از آن بگذارند تا تمام وقت کار کند و مردم از نزدیک آن را ببینند.
او با اشاره به تفاوت مفهوم دلالی با تجارت، گفت: تجارت و دلالی با یکدیگر متفاوت اند. دلالی به معنای زد و بند و تجارت به معنای مبادله کالا و خدمات به منظور دستیابی به تولید است. مرحوم عالی نسب وارد دلالی و معاملات پولی و بانکی نشد. او حتی پولش را به طریقی به بانک می سپرد که به آن ربا تعلق نگیرد.
رضا قلی با اشاره به بعد اخلاقی شخصیت مرحوم عالی نسب، گفت: ایشان تمام ناملایمات را تحمل کرد تا فرهنگ و اخلاق تولید را در جامعه بسط دهد. چرا الگوهای عالی نسب کمتر در جامعه نشر و بسط پیدا کرد اما در مقابل فرهنگ دلالی اینگونه رشد و بسط یافت؟
وی در ادامه افزود: چگونه ممکن است بازاری داشته باشیم که بیشتر افراد آن متدین هستند، اما در میان همین افراد کسانی هستند که بر سر تاراج اموال ملی و تصاحب رانت با یکدیگر مسابقه می گذارند.
رضاقلی گفت: در اروپا، دو انقلاب اقتصادی رخ داد که هر دو منجر به افزایش بهره وری منابع انسانی و غیر انسانی شد. اولین انقلاب زمانی رخ داد که بشر از شکار به کشاورزی روی آورد و حقوق مالکیت مطرح شد و این ساختار حقوق مالکیتی منجر به تخصیص بهینه منابع شد.
وی افزود: انقلاب اقتصادی دوم نیز در حوزه امنیت و قانون رخ داد. پیش از انقلاب صنعتی مجموعه اتفاقات دیگری در بستر جامعه رخ داده بود که به حقوق مالکیت و امنیت ارتباط پیدا می کرد.
این جامعه شناس با طرح این پرسش که چگونه جوامعی موفق به پیشرفت شدند و عده ای دیگر نتوانستند توفیق بیابند، با ذکر مثالی بیان کرد: زمانی که ایرانی ها توانستند قنات را اختراع کنند، یک تحول در کشاورزی ایران رخ داد.
رضا قلی ادامه داد: قنات به عنوان اولین منبع، به ایرانی ها اجازه بسط و پیشرفت لازم را نداد. چراکه کندن آن و نگهداری آن دارای هزینه های بسیاری بود و اگر این 33 هزار قنات ایران را با هم جمع می کردید به اندازه رودخانه دانوب آب نداشتند.
وی اظهار کرد: سپس نوبت به منبع دوم که همان نفت بود رسید. اما این منبع نیز نتوانست توسعه و پیشرفتی را که اقتصاد ما بدان نیاز داشت، فراهم نماید و ما با پول همین نفت، منابع خود را مانند منابع آب به نابودی کشاندیم.
این جامعه شناس، ضمن ارائه نمونه ای از تبعات منفی پول نفت، گفت: شهرهایی ایجاد کردیم که «شهری گری» در آن به گونه ای شکل گرفته که کنترل آنها دشوار شده است. علاوه بر آن پول نفت، عامل تقویت اقتصاد دلالی شده است.
وی در بخش دیگر سخنان خود با اشاره به اینکه نتیجه ناامن بودن تولید، ناکارآمد بودن حقوق مالکیت است، گفت: در اقتصادی که موانع زیادی مقابل تولید وجود دارد و حقوق مالکیت ناظر بر تولیدات ناکارآمد بوده، افراد نمی توانند از مالکیتشان دفاع کنند و ترجیح می دهند اموالشان را به جایی ببرند که قابلیت گریختن داشته باشد.
رضا قلی در ادامه گفت: در کتاب « مالک و زارع » با دید بلند مدت به تاریخ، مواردی را که به حقوق مالکیت ایران آسیب می زند و باعث جابجایی مالکیت می شود، اشاره شده است. مورد اول اینست که وقتی دولت ها تغییر می کنند، دولت جدید به ملاکان جدید تبدیل می شود. دومین مورد نیز مربوط به دخالت نظامیان در اقتصاد است. وقتی نظامیان وارد اقتصاد می شوند، تخصیص به صورت نظامی صورت می گیرد. در نتیجه اقتصاد رقابتی به اقتصاد نظامی و غارتی تبدیل می شود.
رضا قلی افزود: با بسط دلالی، اخلاق مختص به آن در جامعه نهادینه می شود. بنابراین برای گسترش تولید، ابتدا باید فساد اداری را از بین ببریم تا بتوانیم هزینه مبادله را کاهش دهیم و در ادامه، قراردادها را به سمت خود اجرایی ببریم تا حقوق مالکیت کارآمد شود و به تبع آن بتوانیم نظام تولید را شکل دهیم.
وی در ادامه با ذکر مثالی گفت: در خاطرات سردار اسعد بختیاری ( فرمانده فاتحان تهران در انقلاب مشروطیت) می خواندم که وی زمانی نگران این بود که چرا تولید محصولات کشاورزی در روستاها کم است. وی می گوید: « به همین منظور به بازدید مزارع رفتم. مشاهده کردم که تمام امکانات لازم برای کشت اعم از آب، زمین و کشاورز موجود است اما کشت صورت نمی پذیرد. از کشاورزان علت این کار نکردن را پرسیدم، آنها در پاسخ گفتند: ما اگر بخواهیم کشت کنیم، در ابتدا مباشر تو مزاحم ما خواهد شد، پس از آن مامورین دولت سر می رسند. بنابراین ترجیح می دهیم گوشه ای بنشینیم و درگیر مشکلاتی که شما ایجاد می کنید، نشویم».
رضا قلی توضیح داد: دستگاهایی که حقوق مالکیت را تعریف می کنند، آمرانی دارند که ناظر بر فعالیت افرادند، اما خود این آمران تابع منافع شخصی هستند و اگر کنترل نشوند، مشکلاتی را ایجاد می کنند.
این جامعه شناس با اشاره به عواملی که این تغییر و تحول را در جامعه ما سخت کرده است، گفت: جاده ای که ما در آن قرار داریم بین سازمانها و نهادهایش چسبندگی وجود دارد و بازخوردی که سرمایه گذاران، تولیدکنندگان و مدیران از این موانع می گیرند، عکس العمل منفی آنها را بدنبال دارد.
وی در بخش پایانی سخنان خود گفت: مجموعه ای از عوامل در شکل گیری اخلاق در جامعه موثرند که از طریق نهاد ها وارد مبادله می شوند. این نهادها و قیود معمول در اقتصاد، فرصت هایی را در اختیار افراد می گذارند که می توانند تولید را گسترش دهند و یا بالعکس دلالی را ترویج کنند.
رضا قلی در پایان اظهار کرد: باید به این پرسش پاسخ داده شود که چگونه برخی جوامع سازمانهای تولیدی را در ساختار خود شکل می دهند و برخی دیگر از جوامع، سازمانهای دلالی را بسط می دهند.
