وقتی تلاطمات سیاسی دیوار «گفتگوی تمدن ها» را تخریب می کند!

جماران-سعیدگیتی آرا: اوایل دی ماه سال 77 بود و در حالی که نزدیک به 19 ماه از دولت «سیدمحمد خاتمی» می گذشت؛ سازمان ملل متحد، سال 2001 را سال «گفت و گوی تمدن ها» نام نهاد. دلیل این نامگذاری نیز استقبال از نظریه آکادمیکی بود که از سوی رئیس جمهور وقت، طی چندین سخنرانی در یونسکو، سازمان ملل متحد، همچنین در کتابی با همین عنوان مطرح شده بود. کتابی که خاتمی در آن نوشت: «گفت و گوی تمدن ها می خواهد پایان زندگی سرشار از تبعیض، دورویی، جنگ و ویرانی را اعلام کند و راه تازه ای در زندگی بشر آغاز کند. راهی که باید با همت و تلاش نسل نو پا به صلح و آشتی بیانجامد. زندگی مطلوب، زندگی خالی از دروغ، تزویر، زور و تبعیض است و این خواسته فطرت آدمی است. گفتگوی تمدنها در واقع آغاز راه شکوفایی فطرت انسانی است، انسان ذاتاً عدالت‌خواه و زیبا پسند است»

تاسیس مرکزی با نام «گفت و گوی تمدن ها» در ایران

در همین راستا، بهمن ماه همان سال، نهادی با عنوان«مرکز بین المللی گفت و گوی تمدن ها» در ایران به ریاست رئیس جمهور وقت تاسیس شد که هدف از ایجاد آن «هماهنگی میان فعالیت‌های سازمان‌ها، مراکز دولتی و غیردولتی برای توسعه نظریه «گفت‌وگوی تمدن‌ها» اعلام شد و «محمد جواد فریدزاده»به عنوان نخستین رئیس آن مرکز منصوب شد. اما وی پس از مدتی، جای خود را به عطاءالله مهاجرانی داد. مهاجرانی نیز که بعد کناره گیری از وزارت فرهنگ و ارشاد از سوی «سیدمحمدخاتمی» به این سمت منصوب شده بود پس از حاشیه های ایجاد شده برایش، از سمت خود استعفا داد و بدین ترتیب پس از او، محمود بروجردی سرپرست این مرکز شد.

اما بالاخره سرنوشت این مرکز، در دوره ریاست جمهوری «محمود احمدی نژاد» مختومه اعلام شد زیرا 9دی 1386، مرکز گفت و گوی تمدن‌ها با همه امکانات و نیروی انسانی در «مرکز ملی مطالعات جهانی شدن»" به ریاست اسفندیار رحیم مشایی،«رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری» ادغام گردید؛ ادغامی که به انحلال تعبیر شد.

تصمیمی برای ایجاد بنای یادبود شهری گفت و گوی تمدن ها

سال 1381 بود که سازمان زیباسازی شهرتهران تصمیم گرفت طرح اجرای یک «نقاشی دیواری» را با ویژگی های منطبق بر فرهنگ ایرانی-اسلامی، به عنوان الگویی هنری و ماندگار در مقابل درب شمالی نمایشگاه بین المللی تهران، به دلیل نزدیکی به سالن اجلاس سران و مکان دائمی نمایشگاه، همچنین حضور دائمی و سالیانه میهمانان داخلی و خارجی برعهده گیرد.

در همین راستا، از پرویز حیدرزاده «فارغ التحصیل دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران» در رشته نقاشی و مدرس دانشکده های هنری جهت مطالعه و طراحی موضوع دعوت به عمل آمد. پس از یکسال  مطالعه و تحقیق، طرح اولیه چنین پروژه ای به یادبود سال «گفت و گوی تمدن ها» شکل گرفت که پس از تایید کلیات طرح در سازمان زیباسازی، پروژه وارد مراحل دقیق فنی و ارائه طرح نهایی شد.

بر اساس آن مقرر شد این طرح در یکی از دیوارهای شهر تهران، با تکنیک نقش برجسته سفالین اجرا گردد. اواسط سال 80 برای اولین بار، با تشکیل اداره آثار نقاشی در سازمان زیباسازی شهر تهران، شورای تخصصی نقاشی دیواری در جلسات متعدد با حضور هنرمند، کلیات و جزئیات پروژه را به دقت مورد بررسی قرار داد و پس از پیشنهاد اصلاحاتی در آن و استقبال هنرمند از اعمال اصلاحات مزبور، طرح با غنای تصویری بیشتر و مدرن تر با تکنیک اجرایی موزائیک به تصویب رسید.

پس از آن، اداره آثار نقاشی با یاری اداره امور طرح های معاونت طرح و برنامه سازمان، «سیدحامد مهدوی» را به عنوان طراح و معمار مسئول قرار داد که نقاشی آن توسط استاد «پرویز حیدرزاده» و به سفارش سازمان زیباسازی شهر تهران طی مدت 9ماه انجام شد.

بنای یادمان گفت و گوی تمدن ها، شامل یک اثر نقاشی دیواری به ابعاد(8*1)متر از جنس سرامیک، نصب شده بر روی دیواری اختصاصی جهت این طرح، واقع بر یک صفحه سنگی به مساحت 200متر مربع برگرفته از معماری ایرانی است.

در این نقاشی که موضوع آن گفت و گوی تمدن هاست به مفاهیم عمیق و جهان شمول گفتمان رجوع شده است و بیان کننده تعامل و گفتمان دو جهان بینی و بینش است که مکمل هم برای رسیدن به حقیقتند. جهانی محسوس، زمینی و خردگرای انسانی غربی و جهانی مثلی، آسمانی و شهودی که نمایانگر انسان شرقی است.

این دو جهان، شامل فرهنگ ها، تمدن های متنوع و متفاوتی هستند که توسط عنصر خورشیدگونه ای که نماد حقیقت است به وحدت رسیده اند. در پایین این خورشید، درختی انتزاعی تصویر شده است که نمادی از رشد و تعالی و اتصال آسمان و زمین و محور رسیدن به حقیقت است. فرم های انتزاعی، برای رسیدن به نقطه وحدت دهنده مرکزی، در حرکتی مارپیچ، در تعامل با یکدیگرند. فرم ها و رنگ های انتزاعی که نماد عناصر فرهنگی هستند در پس زمینه و فیگورهای ساده شده انسانی که نماد اقوام و ملل مختلف هستند سمفونی ای از رنگ و فرم را به وجود آورده اند. استفاده نقاش از خطوط ساختاری مارپیچ، سیال و نامحدود در ترکیب کار، عمق نمایی با رنگ های سرد و گرم و تاریک رنسانسی و سایه، شناخت و بهره گیری موفق نقاش را از نقاشی غنی ایرانی نشان می دهد.

بوستان گفت و گوی تمدن ها از طرح تا اجرا

همچنین قرار شد به دلیل مکان مناسب پروژه یادمان گفت و گوی تمدن ها، در مرحله دوم، طرح بوستان گفت و گوی تمدن ها، در زمینی به مساحت 2000 متر مربع، در موقعیت همان طرح، از سوی «سازمان زیباسازی شهر تهران» در دست طراحی قرار گیرد.

این پارک قرار بود بنابر اظهارات مدیرعامل سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران در 11 اسفند 81، تا 24 اردیبهشت سال بعد در بزگراه چمران افتتاح شود.

گفتنی است برخلاف چنین اظهاراتی، این بوستان هیچ گاه ساخته نشد بلکه بعدها تبدیل به پارکینگی طبقاتی برای خودروها شد!

پیام تقدیر خاتمی خطاب به دست اندرکاران طرح بنای یادبود

پس از اجرای این پروژه، «سیدمحمد خاتمی» در متنی تقدیرآمیز نوشت:

«از اقدام درخور تقدیر جناب آقای توسل و هنرمندان عزیزی که تلاش ارجمند داشته اید قدردانی می کنیم.

امروزه با فضایی که ابتدا ترور و بعد جنگ افروزی در جهان را پدید آورده است و خوشبختانه وجدان بشری و افکار عمومی جهانی نیز علیه آن برانگیخته شده است بیش از گذشته، نیاز به طرحی چون گفت و گوی تمدن ها داریم که انشاءالله با تدبیر باید آنها را مطرح کرد؛ به هر حال از لطف همه عزیزان سپاسگزارم.»

شهرداری احمدی نژاد و مخدوش شدن این طرح به طرق گوناگون

محمود احمدی نژاد، که نامش بیشتر از آنکه با شهرداری تهران گره خورده باشد با هشت سال دوران ریاست جمهوری پیوند می خورد و کمتر کسی این روزها، عملکرد او را در شهرداری تهران زیر ذره بین قرار می دهد. وی سال 77 با آنکه در انتخابات «شورای شهر تهران» ثبت نام کرد ولی موفق به کسب صندلی در آن شورا نشد. این شکست اما سالها بعد، پیروزی های شیرینی برایش به ارمغان آورد چرا که پس از پیروزی «ائتلاف آبادگران» در انتخابات شورای شهر سال 82، او توانست در 13 اردیبهشت همان سال، با کسب 12 رای مثبت از شورای شهر 15نفره، پنجاه و سومین شهردار تهران شود.

او که مورد حمایت طیف موسوم به آبادگران در آن هنگام به ریاست مهدی چمران«رئیس وقت شورای اسلامی شهر تهران» قرار داشت بسیار زودتر از آنچه تصور می شد به رویارویی و مقابله با دولت اصلاحات در حوزه شهری پرداخت که می توان به عنوان اولین قربانی این رویارویی، از  مخدوش نمودن بنای یادبود گفت و گوی تمدن ها نام برد.

محمود احمدی نژاد شهردار وقت تهران که حالا تنها خود را متولی اداره شهر می دید ضمن داشتن انگیزه، به دولت خاتمی به چشم یک رقیب سیاسی نگاه می کرد و از آنجا که سودای ریاست جمهوری در سر داشت تلاشی را برای جلب اعتماد جریان اصولگرا و منتقدین آن زمان دولت آغاز کرد.

متاسفانه، بنای یادبود گفت و گوی تمدن ها در دولت بانی این نظریه، محصور شد و از آنجا که احمدی نژاد به دلیل برخی ملاحظات و حساسیت ها، قادر به محو این اثر نبود با قرار دادن اجرام و سازه های دیگر در اطراف آن، مانع رخ نمایی و جلوه های بصری این بنای ارزشمند شد. در دوره شهرداری «محمدباقر قالیباف» نیز توجه خاصی به این بنا نشان داده نشد و باید گفت که امروز از این اثر هنری زیبا، نقشی فرسوده در کنار سایر وسایل نازیبا باقی مانده است.

سرنوشت مختوم روز گفت و گوی تمدن ها در تقویم

اما گفته می شود در حالی که سرنوشت بنای یادبود و مرکز گفت و گوی تمدن ها در کشور مختوم و تلخ بود. وضعیت روز «۳۰ شهریور» در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران نیز همچنان در هاله ای از ابهام به سر می برد روزی که به نام «روز گفتگوی تمدن‌ها» نامگذاری شده بود اما 12 سال بعد، به دلیل آنچه منقضی شدن زمان این مناسبت و متولی خاص نداشتن آن اعلام شد از تقویم رسمی کشور حذف شد تا آخرین نماد این نظریه نیز پاک شود.

باید پرسید؛ امروز که پس از حدود 14 سال شورای اسلامی شهر تهران به دست نیروهای اصلاح طلب است، چرا اقدامی در راستای احیای این روز در تقویم، یا ترمیم و بازسازی این بنای یادبود در تهران از سوی دولت روحانی و شورای شهر تهران صورت نمی گیرد؟ آیا تفکری که منجر به حذف گفت و گوی تمدن ها در کشور شد، همچنان وجود دارد؟

در تمامی کشورها، از طرح هایی که زمینه سربلندی نام کشور را ایجاد می کنند و موجب واکنش های مثبت بین المللی می شوند فارغ از هر نوع نگرش و عقیده سیاسی حمایت های گسترده ای به عمل می آید. اما در کشور ما برخلاف آنچه که در دین اسلام مورد توصیه و تاکید قرار گرفته که حتی پذیرش حرف خوب را از دشمن، امری مباح و پسندیده می داند. اقدامات و تلاش های دلسوزانه مدیران کشور، به دلیل عقده ها و تندروی های برخی افراد، ناچیز و درخور ملامت قرار می گیرند و در برهه هایی نیز سعی بر تخریب دستاوردهایی می شود که شاید برای بدست آوردن دوباره آنها، نیاز به وقت و هزینه ای گزاف باشد.