تحلیل فنی و مهندسی زلزله کرمانشاه

یک مهندس راه و ساختمان و کارشناس رسمی دادگستری در یادداشتی به تحلیل فنی و مهندسی زلزله کرمانشاه پرداخته است.

به گزارش جماران ، در یادداشت حسین احمدی آمده است:

با توجه به اظهارات مقامات مسئول در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، براساس یافته ها و مشاهدات عینی تیم های اعزامی کارشناسان در محل شهرها و روستاهای آسیب دیده در زلزله کرمانشاه، نسبت به شرایط ژئوتکنیکی، ابنیه و مستحدثات در معرض آسیب پذیری زمین لرزه ی با مرکزیت سر پل ذهاب، تاکنون نتایج ذیل حاصل و اعلام شده است.¹

1.  فرسودگی شبکه لرزه نگاری استاندارد : شایان ذکر است با توجه به ابراز فرسودگی قریب باتفاق دستگاههای شتابنگاشت لرزه نگاری منصوبه در اقصی نقاط کشور و عمدتاً سپری شدن 3 الی 4 دهه از عمر مفید آنها ، علی رغم کارایی که تا به امروز داشته اند ولیکن ضرورت بازسازی و نوسازی این دستگاهها و بهره برداری از مدلهای با تکنیکهای به روز شده، امری اجتناب ناپذیر اعلام شده است. حسب الاظهار ¹، در حین وقوع زلزله دسترسی به دیتاهای تخمین شدت زلزله، بصورت اتصال شبکه ای، آنلاین نبوده و اقدامات پردازشی لازم در هنگام عملیات بحران با اختلال مواجه بوده و این مهم از نقطه نظر کیفیت کارایی آنها در ثبت و حفظ رکوردهای لرزه نگاری و در نتیجه تهیه نقشه لرزش محدوده گسلهای کشور و ارائه تحلیل درست و بهنگام، میتواند با تردیدهایی همراه باشد.
2. به لحاظ مسائل ژئوتکنیکی و مکانیک خاک، بر پایه نظریه کارشناسی تیم شناسایی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، اعزامی به محل؛ "نکته بسیار حایز اهمیت در خرابی های مشاهده شده در محلات مختلف سرپل ذهاب بروز اثرات ساختگاهی ناشی از زلزله کاملا بارز بوده و تفاوت خرابی های در نواحی مختلف شهر را می توان به اثرات ساختگاهی خصوصا در نواحی پایین دست بلوار ساحلی شهر سرپل ذهاب و از جمله در محله ترابی در نزدیک مرکز شهر (چهار راه احمد ابن اسحاق) مرتبط دانست. به عنوان نمونه در انتهای غربی شهر سر پل ذهاب به سمت قصر شیرین در حدفاصل پای دامنه کوه تا کناره رودخانه که اتفاقا دو مجموعه ساختمان های مسکن مهر که یکی در مجاورت دامنه کوه ساخته شده است و دیگری در مجاورت حریم رودخانه ساخته شده است؛ بروز اثرات ساختگاهی به سبب زمین لرزه کاملا محسوس است. در مجاورت نواحی پای کوه حجم خرابی ها به طور قابل ملاحظه ای کمتر از نواحی مجاور رودخانه است و با نزدیک شدن به رودخانه و افزایش ضخامت آبرفت بزرگنمایی امواج زمین لرزه و خرابی های متاثر از آن افزایش چشمگیری می یابد." ²

 از طرفی بی مبالاتی در قبال خطرات ناشی از حرکت خاک دستی و غیر طبیعی و خاکهای آبرفتی، باتلاقی و خاک ریزدانه، در اثر زمین لغزش و پدیده روانگرایی، یا به عنوان نمونه رعایت نکردن حداقل فاصله از لبه شیب در مورد مسکن مهر دالاهو، نقاط آسیب دیده شناسایی شده در رومرکز زلزله اخیر می باشند.

بنابراین یافته های این زمین لرزه، حاکی از آنست که عدم توجه به برخی نکات ساده در مطالعات ساختگاهی و انتخاب محل با شرایط مکانیک خاک تحت الارضی مناسب و ایجاد تراکم برای بارگذاری و در نتیجه احداث ساختمان بدون ملاحظات فنی و تخصصی درباره مکان یابی بستر مساعد؛ یکی از نقاط آسیب پذیر این زمین لرزه در مورد ساختمانهای جدیدالاحداث از جمله مسکن مهر بوده است.

1. تحلیل مهندسی از آسیب های ساختمانی : براساس اطلاعات و گزارشهای فنی مصور نشأت گرفته از مشاهدات  بعمل آمده توسط هیأتهای مختلف شناسایی ¹ ، اینگونه نتیجه گیری می شود که :

خرابی ها از جزئی ترین المانها و اجزای تشکیل دهنده ساختمانی گرفته تا خرابی های عمده مربوط به اجزای اصلی و اسکلت ساختمانها را شامل می شده؛ به گونه ایکه هریک منجر به بروز خطرات و خسارات جزئی و کلی جانی و مالی شده اند. اما بروز خرابی های جزئی در بنای ساختمانها، سبب آسیبهای قابل توجهی شده اند. مثلاً آسیب وارده به کابل اصلی حامل جریان برق ورودی به داخل ساختمان یک از بیمارستانها و قطع برق در لحظه بروز سانحه زلزله، موجب گشته است در دو روز اول حادثه، امکان بهره برداری از این بیمارستان و ارائه خدمات درمانی در آنجا فراهم نباشد.

بطور کلی ساختمانها در دو دسته روستایی و شهری و هر کدام نیز به دو بخش عمده ساختمانهای دارای اسکلت (و یا نیمه اسکلت) و ساختمانهای بدون اسکلت تقسیم بندی می شوند. براساس گزارش مقدماتی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، تعداد ساختمانهای اسکلت دار و بدون اسکلت در استان کرمانشاه، نزدیک به مرکز زلزله؛ مشتمل بر : حدوداً 320 هزار واحد مسکونی بدون اسکلت یا به عبارتی ساخته شده با استفاده از مصالح بنایی (82%) و در حدود 70 هزار واحد مسکونی دارای اسکلت وجود دارد.

طبق نظر تیم شناسایی پژوهشگاه مهندسی زلزله، شایان توجه است که بیشتر خرابی ها در نواحی روستایی از نوع خرابی در ساختمان های بومی ساخت (خشتی و گلی و ...) و بعضا بنایی بوده است؛ اما در شهر سرپل ذهاب گستره خرابی های با تلفات انسانی قابل توجه، بیشتر مشتمل بر ساختمان های مهندسی ساز با ضعف های قابل توجه در طراحی و اجرا میباشد.

در مورد ساختمانهای مسکونی جدیدالاحداث اعم از مسکن مهر و شخصی ساز، از تخریب های جزئی تا نیمه واژگونی و واژگونی کامل گزارش ارسال شده که خود حاکی از پائین بودن سطح دانش فنی بومی و منطقه ای می باشد. شرایط ساختمانهایی که اجزای اصلی آنها دچار تخریب شده و به عبارتی به اساس بنای آنها آسیب جدی وارد آمده؛ ولیکن با وجود این قابلیت مستهلک نمودن انرژی زلزله را داشته و جان سکنه نیز به خطر عمده نیافتاده است و در عین حال کارایی و امکان بهره برداری آتی خود را نیز از دست داده اند، کم نبوده است. البته همین واقعیت نشانگر کارآمدی مقررات ملی ساختمان کشور ما و آئین نامه های مربوطه می باشد. علی رغم ایرادات فنی موجود در احداث مثلا ساختمان های فولادی ولی وجود مهاربندها موجب ایستایی و پایداری کلی و هر چند موقت سازه شده است.

بعنوان مثال در مورد مسکن مهر اسلام آباد غرب گزارش تخریب کامل نداشته ایم، ولیکن تخریب اساسی ستونها و تیرها، بریده شدن و بیرون زدگی ستون، وجود طبقه نرم و فروریختن کامل طبقه همکف، خرابی در اتصالات اتکایی تیر به ستون، ضعف ساختاری بتن و کیفیت نازل مصالح شن و ماسه بکار رفته در ملات بتن و مواردی از این قبیل گزارش شده است.

علاوه بر این، یافته ها در این زلزله گویای اهمیت توجه به خسارات ناشی از خرابی های غیر سازه ای و جزئی نظیر فروریختن سنگ نمای ساختمان، گسیختگی سقف کاذب و آسیبهای جزئی تأسیساتی و نازک کاری و همچنین تخریب المانهای میان قابی، شکسته شدن دیوارها در جدار بیرونی ساختمانها بدلیل عدم کارگذاری تقویت کننده های اتصالی به اسکلت ساختمان را میتوان بر شمرد.

به هر روی گوشزد این تذکار ضروریست که در مورد مسائل ملی و سوانح و حوادث دهشتناک فاجعه بار، مسئولین امر میبایست فارغ از احساسات و تعلقات خاطر سیاسی، جناحی و قومی صرفاً به نظریات تخصصی و کارشناسی روی آورده و ملاک تصمیم و عمل آتی خود را بر پایه آن اتخاذ نمایند.

مأخذ :

1. با توجه به ارائه یافته های تیم اعزامی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص زلزله کرمانشاه سر پل ذهاب که در روز 01/09/96 در محل سالن پاکدامن مرکز تحقیقات برگزار گردید.
2. گزارش اجمالی از بازدید از مناطق زلزله زده استان کرمانشاه

تیم شناسایی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ( دکتر مرتضی بسطامی، دکتر سید مجتبی موسوی، دکتر هومن معتمد، مهندس عرفان فیروزی) - دانشگاه رازی کرمانشاه (دکتر ایمان عشایری)- دانشگاه کردستان ( دکتر آرش سیاری، دکتر جمیل بهرامی) درج در کانال اختصاصی انجمن مهندسی زلزله ایران