طرح چنین ادعاهایی چه پیامدهایی بر انگاره‌ی نهاد رسانه و نهاد اطلاعاتی به صورت مجزا دارد؟ آیا بیان این سخنان، نوعی اتهام‌زنی به صنف خبرنگاران نیست؟
به گزارش جماران، حجت‌الاسلام علی فلاحیان، وزیر اطلاعات دولت‌های پنجم و ششم است که این روزها بخش‌هایی از گفت‌وگوی او با یک برنامه ویدیویی اینترنتی بین کاربران شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. او در این بخش از مصاحبه خود درباره‌ی شیوه‌ی جمع‌آوری اطلاعات در داخل و خارج از ایران برای وزارت اطلاعات می‌گوید این کار پوشش لازم دارد و در بخشی از توضیحات ادعا می‌کند از پوشش خبرنگاری هم در این کار استفاده می‌شود. فلاحیان در توضیح این ادعا تأکید می‌کند چون خبرنگاری درآمد پایینی دارد، با یک سرویسی همکاری می‌کنند. طرح چنین ادعاهایی چه پیامدهایی بر انگاره‌ی نهاد رسانه و نهاد اطلاعاتی به صورت مجزا دارد؟ آیا بیان این سخنان، نوعی اتهام‌زنی به صنف خبرنگاران نیست؟
حجت الاسلام محمدعلی ابطحی، فعال سیاسی و معاون امور بین‌الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال‌های ۷۱-۱۳۶۷ می‌گوید: من بیشتر تصورم این است که یک نوع انتقام‌گیری از خبرنگاران است. چون این اتفاق اگر صورت بگیرد خبرنگارانی نبودند که منبع کار اطلاعاتی شده‌اند. در حقیقت اطلاعاتی‌هایی بودند که خواسته‌اند از عنوان خبرنگاری سوءاستفاده کنند و این در حوزه‌های دیگر هم همیشه وجود داشته است و به عنوان پوششی می‌رفتند. ممکن است از عنوان خبرنگار استفاده کرده باشند ولی این پوشش از طرف اطلاعات نسبت به مطبوعات بوده است نه با همدلی و همکاری مطبوعات نسبت به آنها.
او تأکید می‌کند: کسانی که با پوشش یک صنف می‌روند، در حقیقت آن کار را انجام نمی‌دهند. همچنان که در صحبت‌های ایشان هم بود. وقتی افراد در پوشش بازرگانی یا اقتصادی معرفی می‌شوند، به این معنا نیست که کار اقتصادی می‌دانند و انجام می‌دهند. بلکه به این معنا است که کار اطلاعاتی می‌کنند و از عنوانی استفاده می‌کنند که صاحبان آن عنوان هیچ کدام در جریان نیستند.
محمدحسین خوشوقت، مدیر مسئول پایگاه خبری فرارو نظر دیگری دارد: اتهام زمانی معنا پیدا می کند که پای یک کار خلاف در میان باشد. من معتقد نیستم اطلاعاتی بودن و یا وصل بودن خبرنگاران به دستگاه‌های اطلاعاتی کار خلافی باشد. در همه جای دنیا خبرنگارانی وجود دارند که به دستگاه‌های اطلاعاتی وابسته هستند و این مسئله فقط منحصر به رسانه و خبرنگاران نیست بلکه در میان دیپلمات‌ها و صنوف دیگر از جمله تاکسی‌ران‌ها، پژوهشگران و… هم کسانی وجود دارند که اطلاعاتی یا به دستگاه‌های اطلاعاتی وصل هستند. اضافه بر آن مؤسسات پژوهشی و علمی در همه جای دنیا وجود دارند که نتیجه‌ی تحقیقات خود را در اختیار دستگاه‌های اطلاعاتی می‌گذارند و این طبیعی است چون دستگاه‌های اطلاعاتی نیاز به پوشش دارند. اما مسئله مهم این است که باید در جهت منافع ملی و مردم عمل کنند و از چارچوب شرع، اخلاق و قانون خارج نشوند.
می‌خواهند صنف خبرنگار یا رسانه را تخریب کنند
اما آیا طرح چنین پیش‌فرض‌هایی نشان دهنده‌ی شناخت ضعیف برخی مسئولان از صنف رسانه نیست و اساساً چرا چنین مسئله‌ای مطرح شده است؟ خوشوقت که در اوایل دهه ۸۰ مدیرکل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است، بیان می‌کند: بعضی‌ها با طرح این که خیلی از خبرنگارها اطلاعاتی یا در خدمت دستگاه‌های اطلاعاتی هستند می خواهند صنف خبرنگار یا رسانه را تخریب کنند. او این تخریب را ناشی از دو نکته می‌داند و توضیح می‌دهد: به عقیده من این تخریب صرف‌نظر از این که چه کسی آن را انجام می‌دهد یا ناشی از جهل به اهمیت جایگاه رسانه و خبرنگاران در حفظ سلامت جامعه و نظام است یا علت آن جهل نیست و می‌دانند رسانه چه نقش مهمی دارد ولی به خاطر این که اهل فساد یا دیکتاتور مآب هستند، از ایفای نقش مهم رسانهها ناراحت می‌شوند. بنابراین تلاش می کنند تا رسانهها را تخریب و آنها را به عقب‌نشینی وادار و ساکت کنند تا بتوانند در غیاب رسانه‌های مستقلِ با کفایت کار خود را انجام دهند.
از رسانه‌های آزاد و مستقل می‌ترسند
او ادامه می‌دهد: طبیعی است یک جریان فاسد در درون دستگاه‌های دولتی زمانی می‌تواند به فساد خود ادامه دهد که رسانهها آزاد نباشند تا به موقع افشاگری کنند و مانع از ادامه فساد شوند. طبیعی است بخواهند با انگ‌های مختلف رسانه‌های آزاد و مستقل را محدود، مرعوب و تهدید کنند تا مبادا وارد تاریکخانه آنها شوند. بنابراین یا اهل فساد یا اقتدارگرایان از رسانه‌های آزاد و مستقل می‌ترسند که رسانه‌های آزاد را باعث دردسر می‌دانند.
با این حال ابطحی معتقد است این مسئولان صنف رسانه را خوب می‌شناسند و مطرح کردن این مسئله نشان دهنده شناخت ضعیف آنها از رسانه نیست. او می‌گوید: این مسئولان می‌دانند این اتفاقات صرفا اتفاقاتی است در حوزه اطلاعات سازماندهی می‌شود. یعنی دستگاه‌های اطلاعاتی هستند که از این پوشش‌ها استفاده می‌کنند نه این که واقعا خبرنگاران چنین کارهایی را انجام دهند. این افراد می‌دانند عمده خبرنگاران وضع مالی خوبی ندارند. پس یعنی این رسانهها در کارهای قلمی و نوشته‌هایشان به عنوان نماینده وزارت اطلاعات نبوده‌اند، بلکه به این معنا است که اطلاعات از عنوان خبرنگار استفاده کرده است.
خبرنگاران می‌دانند چنین مسئله‌ای حقیقت ندارد
پیامد مطرح کردن این چنینی مسائل برای خبرنگارها و جامعه چیست؟ خوشوقت پاسخ می‌دهد: به عقیده من این مطالب و ادعاها اگر ۳۰ سال پیش مطرح می‌شد باعث می‌شد تا حوزه عمل خبرنگاران و رسانهها مقداری محدود شود و مردم یا دستگاه‌ها با نگاه بدبینانه به این صنف بنگرند و همکاری نکنند ولی در حال حاضر به برکت سیستم‌های پیشرفته و گسترده ارتباطات جمعی و فضای مجازی مسئولان و دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی در سراسر دنیا در اتاق شیشه‌ای عمل می‌کنند. بنابراین مطرح کردن این ادعاها برای رسانهها تأثیر منفی ندارد بلکه به نظر من تأثیر برای کسانی دارد که می‌خواهند رسانهها و صنف خبرنگار را تخریب کنند. کما اینکه شما هم شاهد واکنش ها بودید آنچه می‌گویم برآیندی از نظر قشر آگاه جامعه است. به عبارتی مردم متوجه می‌شوند کسی که این بحث ها را مطرح می‌کند یا ریگی در کفش دارد که می‌خواهد رسانهها تضعیف و غایب از صحنه باشند. یا این که اگر ریگی در کفششان نباشد، افرادی ناآگاه هستند. بنابراین برای رسانه و اعتماد مردم تاثیری ندارد. چون اعتماد مردم از کسی سلب می شود که می‌خواهد رسانهها را بکوبد و آنها را محکوم و وادار به عقب‌نشینی و سکوت کند.
ابطحی هم معتقد است این مسئله نمی‌تواند پیامد منفی برای خبرنگارها داشته باشد. او می‌گوید: خبرنگارها فضا را می‌شناسند و می‌دانند چنین مسئله‌ای حقیقت ندارد چون یک نوع اهانت به کل سیستم خبری است که این‌ها به جای خبرنگاری به کار دیگری بپردازند و خبرنگاری پوشش کارشان باشد. ولی این نوع برخورد یا جنگ روانی ایجاد کردن در بین خبرنگارها نباید اثری داشته باشد تا بتوانند کار خبرنگاری خودشان را خوب ادامه دهند.
مدیرمسئول سایت فرارو درباره‌ی این که آیا با مطرح کردن این مسئله در بین خبرنگارها احساس بی‌اعتمادی ایجاد نمی‌شود؟ می‌گوید: من زمانی از همکار خودم می‌ترسم و از او اجتناب می‌کنم که مبادا چیزی از من بداند و به دستگاه‌های اطلاعاتی بگوید کار خلاف انجام می‌دهم. کسی که مشکلی ندارد، از چه چیزی باید بترسد؟ اما مسئلی اصلی این است اگر افرادی با دستگاه‌های اطلاعاتی ارتباط دارند، باید بدانند این ارتباط باید اخلاقی، شرعی و قانونی معطوف به حفظ منافع ملی باشد، نه راهی برای زیراب زدن، تخریب و ایجاد مشکل کردن برای یک فرد یا یک رسانه. اگر چنین کاری صورت بگیرد خود دستگاه اطلاعاتی اعتبار و مقبولیتش را در میان مردم از دست می‌دهد.
آیا برخی برخوردهای منفی با صنف رسانه نتیجه‌ی چنین نگاهی به اصحاب رسانه نیست؟ ابطحی پاسخ می‌دهد: برخورد منفی عمدتا از طرف سیستم قضایی صورت می‌گیرد و آنها هم با این سیستم اطلاعاتی که آقای فلاحیان گفتند، مشکلی ندارند. آنها بحث متفاوتی دارند و می‌گویند بعضی از این‌ها به سیستم‌ها و دستگاه‌های خارجی مربوط هستند نه به عنوان پوشش داخلی وزارت اطلاعات ایران. این بحث متفاوتی است و برخوردهایی که با رسانهها می‌شود به آن دلیل است. مواردی اعلام شده و واقعا چنین فرضیه‌ای برای طرف درست نبوده است. البته بحث ارتباط با خارجی ممکن است در هر صنفی صورت بگیرد و در هر مجموعه‌ای باشد و طبیعتاً حق حاکمیت است که با آن برخورد کند.
رسانه‌های مستقل به نفع مردم و مسئولان است
خوشوقت هم برخوردهای منفی با صنف خبرنگار را ناشی از دو عامل می‌داند و می‌گوید: این برخوردها یا ناشی از جهل نسبت به اهمیت رسانه است یا نشان می‌دهد این جریان –جریانی که با رسانه برخورد منفی می‌کند- اقتدارگرا یا اهل فساد است. منظورم از رسانه، رسانه مستقل ِ باکفایت است نه رسانهای که ارگان یک حزب یا تشکلات سیاسی است. نوع دوم اصلا رسانه نیست بلکه کاغذ پاره‌ای است که نظر جناح خود را اعلام می‌کند و بوق تبلیغاتی برای جناح خودش است. رسانه مستقلِ باکفایت، رسانهای است که ارتباط دوسویه بین مسئولان و مردم برقرار می‌کند و واقعیت‌ها را آن گونه که هستند، می‌بیند و منتقل می‌کند نه آن گونه که مسئولان یا خود رسانهها دوست دارند و این انتقال دو سویه است. به عبارتی تصمیمات و برنامه‌های آینده مسئولان و دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی را آن گونه که هستند به اطلاع مردم می‌رساند و از سوی دیگر نیازها، خواسته‌ها، مطالبات و برداشت مردم را از تصمیمات و برنامه‌های در حال اجرا را به اطلاع مسئولان می‌رساند.
او ادامه می‌دهد: مسئولان در صورت وقوع این حرکت می‌توانند خود را به موقع تصحیح کنند و تصحیح به موقع عملکرد می‌تواند به افزایش مقبولیت کمک کند و اگر دستگاه‌های دولتی یا مسئولان اقدام نادرست و خلافی انجام دهند، جلوگیری شود. فعالیت و عملکرد درست و آزادانه رسانه در نهایت منجر به افزایش کارامدی نظام می‌شود. طبیعتا پیوند میان مردم و نظام مستحکم‌تر می‌شود. اما اگر رسانه نتواند کار خود را درست انجام دهد و ارتباط بین مسئولان و مردم کمرنگ شود؛ حاکمیت یکدفعه با احساسات منفیِ سرشار و انباشته مردم مواجهه می‌شود که گاهی اوقات این احساسات قابل کنترل نیستند. بنابراین اگر رسانه ضعیف باشد، یکی از پیامدهای آن انباشت تردیدها و نارضایتی‌ها در میان مردم نسبت به مسئولان و دستگاه‌های حاکمیتی است. کسانی که با آزادی عمل رسانهها مخالفت می‌کنند و مخالف آزادی بیان هستند، جاهلانه یا عامدانه رسانهها را تضعیف می‌کنند. بنابراین به نفع مردم و مسئولان است که رسانه‌های مستقل آزادی بیان و پس از بیان داشته باشند تا واقعیت‌ها را آن گونه که هست، منتقل کنند و سبب بقا و پویایی نظام شوند.
