در آستانه برگزاری "کنفرانس بین‌المللی مقابله با گرد و غبار؛ چالش‌ها و راه حل‌ها" توقف سدسازی‌های ترکیه روی رودخانه‌های استراتژیک دجله و فرات در رسانه‌های داخلی پرنگ‌تر شده و فعالان مدنی خواستار رایزنی مسئولان دستگاه امور خارجه و محیط زیست کشور با مسئولان دولت ترکیه در این مورد هستند و امیدوارند که تفاهم و توافق مشترک بین ترکیه، ایران، عراق و سوریه رقم بخورد تا بین‌النهرین محل بقای همه این کشور و اقوام حفظ و حراست شود.
بین‌النهرین یا میان‌رودان؛ منطقه جغرافیایی میان دو رود دجله و فرات در سال‌های اخیر با مشکلات زیست محیطی دست و پنجه نرم می‌کند. بین‌النهرینی که سابقه تاریخی شگفت‌انگیز آن بر هیچ کس پوشیده نیست و آوازه تمدن‌های کهن و باستانی آن در تمام دوره‌های تاریخ شنیدنی است. میان‌رودان از بی‌توجهی کشورهای منطقه به ضرورت مدیرت صحیح منابع آب و رعایت حق‌آبه طبیعت رنج می‌برد.
به گزارش پایگاه خبری جماران، دولت ترکیه و اقدامات سازه‌ای و سدسازی‌های این کشور در رأس ماجرا قرار دارد. ترکیه طرح سدسازی‌های خود را با احداث سد آتاتورک در سال 1983 آغاز کرد؛ سدی که به تنهایی ۴۸ میلیارد متر مکعب آب رودخانه فرات را ذخیره می‌کند که این میزان از ظرفیت کل ۶۵۰ سد ایران که ۴۷٫۶ میلیاردمترمکعب آب را ذخیره می کنند، بیشتر است.
به طور کلی مجموع سدهایی که دولت ترکیه روی رودخانه فرات بسته است حجم ذخیره آب این کشور را به ۱۰۰ میلیاردمترمکعب می‌رساند که ۱۲ میلیارد مترمکعب بیشتر از کل آب قابل استحصال یک ساله ایران است و اگر سدهایی را که در سوریه و عراق روی فرات بسته شده، به این رقم اضافه کنیم می‌بینیم دیگر آبی که بخواهد به هورالعظیم و سپس شط العرب، اروندرود و خلیج فارس برسد وجود ندارد، این درحالیست که کل آورد طبیعی رودخانه فرات ۳۰ میلیارد متر مکعب است و به عبارتی چهار برابر آورد طبیعی در پشت سدها ذخیره می‌شود.
ترکیه 100 درصد آب دجله و فرات را ذخیره می‌کند
اما در شرایط حاضر نگرانی‌های اصلی در مورد تکمیل سد ایلی‌سو توسط ترکیه است؛ سدی که روی رود دجله زده می‌شود. محمد درویش مدیر کل مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست و کارشناس حوزه بیان‌زدایی در این باره می‌گوید: سد ایلی‌سو 10/4 میلیاردمترمکعب گنجایش دارد و سه برابر بزرگترین سد ایران یعنی سد کرخه است. در صورت ساخت و تکمیل این پروژه دیگر ظرفیت ذخیره و تنطیم آب در رودخانه دجله در ترکیه به ۲۲ میلیارد مترمکعب می رسد که ۵ میلیارد مترمکعب بیشتر از کل آورد طبیعی رودخانه دجله است. رودخانه دجله عملاً با ساخت این سد خشک شده و هیچ آبی باقی نمی ماند که به سمت عراق، هورالعظیم و خلیج فارس جاری شود. بنابراین در شرایط حاضر صد در صد آب دجله و فرات توسط دولت ترکیه مهار شده و آبی به سوریه و عراق نمی رسد.
درویش همچنین در گفت و گو با ایسنا وضعیت کنونی محیط زیست منطقه را عواقب زیاده خواهی‌ها، بلندپروازی‌ها و آزمندی‌های دولت اردوغان دانسته و می‌گوید: اردوغان باید به‌خاطر این رفتارها به دنیا جوابگو باشد. دولت ترکیه با وجود اینکه عضو کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی سازمان ملل متحد است، طی ۱۵ سال با احداث سدهای متعدد از دجله و فرات دزدیده و متاسفانه دولت ایران نیز هیچ واکنشی نشان نداده است.
تاثیر فقر کشاورزان عراق و سوریه در تقویت گروه‌های تروریستی
درویش در مورد اثرات مخرب ناشی از سدسازی‌های ترکیه اظهار می‌کند: خشکی تالاب‌های عراق در اثر سدسازی‌های گسترده ترکیه علاوه بر مشکلات زیست محیطی مشکلات امنیتی نیز برای منطقه ایجاد می‌کند واقعیت آنست که با تداوم این روند در ترکیه و حذف حق‌آبه سایر کشورها، وضعیت میان‌رودان بحرانی و بحرانی‌تر خواهد شد و در نتیجه تداوم این بی‌آبی ها اراضی کشاورزی خشک‌تر می شوند، کشاورزان در سوریه و عراق فقیرتر می‌شوند و طبیعتا فقر باعث تشدید عضوگیری و فربه شدن جریان‌های تروریستی مثل داعش والقاعده می شود که همین موضوع می تواند مشکلات را در منطقه چندبرابر کند.
افزایش کانون‌های گرد و غبار منطقه در اثر سدسازی‌های ترکیه
افزون بر اینها، سدسازی‌ها و خشک شدن تالاب‌ها و سایر اکوسیستم‌های آبی باعث افزایش چشمه‌های گرد و خاک و ناپایداری اکولوژی منطقه و در نتیجه تشدید پدیده گرد و خاک در خوزستان و استا‌ن‌های غربی کشور ما می‌شود.
اگرچه تعداد محدودی از کارشناسان محیط زیست کشور در سال‌های گذشته نسبت به بروز خسارت‌های زیست محیطی ناشی از طرح سدسازی‌های ترکیه موسوم به گاپ هشدار دادند و در سال جاری برخی از نمایندگان مجلس و مدیران محیط زیست کشور خواستار ورود جدی وزارت امور خارجه کشور به این موضوع شدند اما سکاندار اصلی اعتراضات به سیاست‌های دولت ترکیه در این موضوع فعالان مدنی کشور بوده‌اند.
آنچه اعتراضات را برانگیخته این است که دولت ترکیه با ایجاد سدهای متعدد روی رودهای دجله و فرات، حق‌آبه کشورهای پایین دست این رودخانه‌ها یعنی عراق و سوریه را رعایت نکرده و منجر به خشکی اکوسیستم‌های آبی این کشورها شده است و از آنجا که تاثیرات خشکی تالاب‌ها در این مناطق دامان ایران را نیز در قالب وقوع طوفان‌های گرد و غبار می‌گیرد، مسئولان داخلی خواستار پیگیری این مسئله از سوی دستگاه خارجه کشور هستند.
تشکل‌های محیط زیستی ایران در سال 95 کمپینی با عنوان "کمپین میان‌رودان" راه‌اندازی کردند تا صدای اعتراض و مطالبه‌گری خود را نه تنها به گوش مسئولین داخلی بلکه به گوش سیاستمداران، تصمیم‌گیران و حتی فعالان مدنی کشورهای منطقه به ویژه ترکیه برسانند.
نامه ایرانیان به دبیر کل سازمان ملل
کمپین میان‌رودان اگرچه از سال گذشته فعالیت آگاه‌سازی خود را کلید زد اما سه ماه پیش با تدوین نامه‌ای تحت عنوان نجات هورالعظیم یا نجات میان‌رودان خطاب به دبیر کل سازمان ملل به حرکت خود جامه عمل پوشاندند. در این نامه که به امضای شهروندان ایرانی رسیده از سازمان ملل خواسته می‌شود؛ نسبت به فعالیت‌های دولت ترکیه در زمینه سدسازی‌ها روی دو رودخانه استراتژیک دجله و فرات ورود کند.
هومن خاکپور - فعال حوزه محیط زیست و ایده‌پرداز کمپین میان‌رودان- در مورد این نامه این طور توضیح می دهد که ما خواستار ایجاد یک قاعده بین‌المللی هستیم تا ترکیه را ملزم به رعایت حق‌آبه پایین دست کند بنابراین قصد داریم در جریان کنفرانس مقابله با پدیده گرد و غبار - که روز دوشنبه تا چهارشنبه (12 تا 14 تیرماه) با حضور عالی‌ترین مقام سازمان ملل و وزرای کشورهای مختلف در تهران برگزار می‌شود- نامه را به دبیر کل سازمان ملل برسانیم؛ نامه‌ای که حاوی مطالبات ما برای مقابله با زیاده‌خواهی‌های دولت ترکیه است.
محمد درویش در گفت‌وگو با جماران؛ از امضای 110 هزار نفر خبر داده و می‌گوید: یک نسخه از نامه به همراه لیست امضاکنندگان به دبیر کل سازمان ملل داده می‌شود اما کمپین میان‌رودان همچنان ادامه خواهد داشت تا به مرز یک میلیون امضا برسد تا بتوانیم آن را در دادگاه لاهه ثبت کنیم و با کمک NGOهایی که مقام مشورتی درسازمان ملل دارند در صحن علنی این نهاد بین‌المللی به عنوان یک سند اصلی ثبت کنیم.
معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در نشست خبری کنفرانس بین المللی گرد و غبار در مورد سدسازی‌های دولت ترکیه روی دجله و فرات و حذف حق‌آبه کشورهای پایین‌دست، با تاکید بر اینکه ترکیه یا هر کشور دیگری باید ارزیابی زیست‌محیطی را در ساخت سدسازی لحاظ کند، می‌گوید: باید روشن شود که سدسازی‌ها در بالادست رود چه اثراتی در پایین‌دست دارند. فعالان محیط زیست ایران از تاثیرات سدسازی ترکیه در منطقه نگران هستند. آنان توقع دارند این مسئله مورد توجه دولت ترکیه قرار بگیرد و حق‌آبه رودخانه‌ها و تالاب‌ها را لحاظ کند تا از اثرات سوء و منفی سدسازی‌ها بر منابع پایین دست جلوگیری شود.
ابتکار تاکید می‌کند که این سدسازی‌ها و عدم رعایت حق‌آبه رودخانه‌های اصلی و تالاب‌ها کشور، ایران را تحت تاثیر کانون‌های گرد و غبار عراق قرار داده است. با کشور ترکیه مذاکراتی در این زمینه داشتیم و انتظار خود را در این زمینه مطرح کردیم. امیدواریم از طریق مذاکره و رایزنی به راهکارهای عملی و موثر برای حل این مشکل دست یابیم.
اجلاس بین‌المللی گرد و غبار با حضور وزرا و کارشناسان 30 کشور دنیا روز آینده (دوشنبه 12 تیرماه)، در تهران آغاز می‌شود که رسانه‌ها و فعالان محیط زیت کشور چشم امید بسیاری به این کنفرانس جهانی دارند. کنفرانسی که به گفته معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به قصد تبادل تجربیات و تدوین راهکارهای فنی، حقوقی و مالی مقابله با گرد وغبار برگزار می‌شود.
از آنجا که بر اساس گفته گری لوئیس نماینده مقیم سازمان ملل در ایران؛ دولت ترکیه هیئت بلندپایه برای شرکت در کنفرانس بین‌المللی مقابله با گرد و غبار به ایران اعزام می‌کند. او درباره موضوع سدسازی‌های ترکیه با بیان اینکه گرد و غبار در مقابل هیچ مرزی نمی‌ایستد و به هیچ پرچمی احترام نمی‌گذارد، می‌گوید: گرد و غبار یک موضوع جهانی است که دامن همه انسان‌های کره زمین را می‌گیرد و هیچ کسی از این امر استثنا نیست. سازمان ملل و ایران به عنوان برگزار کننده‌های اجلاس بین‌المللی گرد و غبار هیچ ابزار و اداواتی برای ایجاد الزام بین‌المللی ندارند، بلکه ما از دلیل و منطق استفاده می‌کنیم تا کشورها را به اجرای امور مجاب کنیم. اموری که هم به نفع کشور خودشان و هم به نفع سایر کشورهاست.
با برگزاری "کنفرانس بین‌المللی مقابله با گرد و غبار؛ چالش‌ها و راه حل‌ها" توقف سدسازی‌های ترکیه روی رودخانه‌های استراتژیک دجله و فرات در رسانه‌های داخلی پرنگ‌تر شده و فعالان مدنی خواستار رایزنی مسئولان دستگاه امور خارجه و محیط زیست کشور با مسئولان دولت ترکیه در این مورد هستند و امیدوارند که تفاهم و توافق مشترک بین ترکیه، ایران، عراق و سوریه رقم بخورد تا بین‌النهرین محل بقای همه این کشور و اقوام حفظ و حراست شود.
