میدان انقلابی که دیگر انقلابی نیست

چه اهل تهران باشی یا نه، احتمالا گذرت به میدان انقلاب افتاده است. دانشگاه بزرگ تهران، کتابفروشی ها و انتشاراتی ها، کافه ها و سینماهای متعدد که رنگ و بویی فرهنگی به این میدان تاریخی داده است. شاید نوجوانان امروز، نام میدان انقلاب را بیشتر با کتاب و کتابفروشی عجین بدانند اما برای نسل ما «انقلاب» نماد انقلابی گری است. با تمامی این اوصاف این میدان نقطه تلاقی برهه های مختلفی از انقلاب اسلامی ایران به شمار می رود و در راهپیمایی‌های قبل و بعد از انقلاب نقش مهم و کلیدی ایفا کرده است. می توان میدان انقلاب را همچون میدان آزادی نماد و برند ایران انقلابی دانست که در حافظه تاریخی تهرانی‌ها و حتی مردم ایران و جهان دارای هویتی ویژه است.

این میدان که پیش از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران در سال 1357 با نام «24 اسفند» شناخته می شد و تندیسی از رضا شاه در آن برپا بود در جریان انقلاب، نام آن از ۲۴ اسفند به میدان انقلاب تغییر و مجسمه آن نیز به پایین کشیده شد.

سال 13۶۱ نمادی که «ایرج اسکندری» برای طرحی نقش برجسته و دیواری یک صدمتری ارائه داده بود از سوی معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تبدیل به طرحی مدور و پس از اجرا توسط «فریدون صدیقی» در میدان انقلاب نصب شد. این طرح به صورت نقش برجسته و یادآور روزهای انقلاب و جنگ و شامل تصاویری از حضرت امام خمینی(س)، رزمندگان و انقلابیون است که امروزه در قسمت غربی میدان انقلاب و به صورت نمادی از گذشته این میدان تاریخ ساز وجود دارد.

اما این میدان از سال ۱۳۸۶ و پس از بیرون زدن ایستگاه مترو آغازی دیگر داشت و نماد حجمی اولیه میدان انقلاب به کناری نهاده شد. این اتفاق با واکنش‌های بسیاری روبه رو شد و شرکت مترو در همان ایام وعده داد که تا پایان کار ساخت مترو، این اثر به جایگاه اولیه خود بازگردد، وعده ای که متاسفانه هیچگاه به صورت کامل عملی نشد.

پس از آن مسئولان به این فکر افتادند که اثر حجمی تازه ای را برای میدان انقلاب بسازند که درخور شأن این میدان و نام آن باشد. سرانجام بعد از بحث و بررسی های بسیار و گذشت حدود 10 سال، امروز صبح چشممان به میدان انقلابی تازه روشن شد. سازه گنبدی شکل و جدید این میدان از ترکیب سه رنگ اصلی سبز فیروزه ای، لاجوردی و اخرایی تشکیل شده و وام گرفته از معماری ایرانی اسلامی است که به واقع تصویر زیبایی را پدید آورده است.

این میدان به عنوان بخشی از محیط بصری، جزیی از زندگی ما محسوب می‌شود، پس معماری و کیفیت آن حتما تأثیر مستقیم و به‌سزایی بر تجربه افراد از محیط دارد. مطالعات نشان داده‌اند المان های بصری مطلوب در شهرها باعث احساس رضایت، آرامش، تعلق خاطر و غرور در شهروندان می‌شوند.

منظور از کیفیت محیط بصری شهرها، استعدادی است که می‌تواند احساس رضایت و یا نارضایتی شهروندان را برانگیزد. احساسی که آن را ادراک ویژگی‌های محیط شهر و تصویر ذهنی ایجادشده، شکل می‌دهد. پس به این ترتیب، محیط بصری مطلوب، یک پدیده زیبایی‌شناسی مستقل و انتزاعی نیست، بل وابسته به ارزیابی افرادی است که دایم آن را تجربه می‌کنند.

میدان «انقلاب» جدید، با این گنبد سبز فیروزه ای حداقل در نگاه اول تصویر زیبا و مستقلی را به وجود آورده است اما محیط بصری مطلوبی نیست و نشانی از میدانی با نام و هویت «انقلاب» ندارد.