در بعضی موارد که درباره انقراض گونه‌های ایران مطالعه کردیم، وضعمان بهتر از آمارهای جهانی نبوده است. مثلا در مورد دوزیستان کشور، حدود 36 درصد در معرض خطر انقراض هستند. بنابراین، وضعیت تنوع گونه‌ای ما هم مطلوب نیست
پایگاه خبری جماران: عضو شورای عالی حفاظت محیط زیست با اشاره به اهمیت تنوع زیستی و تهدیدهای موجود در این حوزه گفت: مطالعات نشان می‌دهد که 32 درصد پستانداران، 11 درصد پرندگان، 14 درصد خزندگان و 36 درصد دوزیستان در فهرست سرخ انقراض(در معرض خطر تهدید انقراض) قرار دارند.
اسکندر زند شورای عالی حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار جماران، درباره وضعیت تنوع زیستی در ایران و آمارهای موجود در این حوزه بیان کرد: مشکلی که در حال حاضر در رابطه با تنوع زیستی وجود دارد، تعریف خود تنوع زیستی است.
وی افزود: وقتی فی البداهه بحث تنوع زیستی مطرح می‌شود، اسم چند گونه‌ای که در معرض انقراض است، به میان می‌آید. در حالی که تنوع زیستی کل شبکه حیات موجود در کره زمین را شامل می‌شود.
زند ادامه داد: همه اجزاء شبکه حیات به هم مرتبط هستند و جای خالی یکی از اجزاء، می‌تواند یک وقفه‌ای در اندام شبکه ایجاد کند و سبب شود خدمات اکوسیستم ناقص شود.
وی با بیان اینکه نتیجه تنوع زیستی ارائه خدمات اکوسیستمی است، یادآور شد: تنوع زیستی، اساس خدمات بوم نظام است. خدمات بوم نظام، مواهب و مزایای مستقیم و غیر مستقیمی است که انسان‌ها از طبیعت به‌دست می‌آورند و شامل غذا، پوشاک، خاک سالم، تصفیه آب، هوای پاک، ترسیب کربن، تثبیت خاک، تفریح، زیبایی شناسی، لذت بردن از مناظر، ارزش‌های فرهنگی و غیره است.
به گفته این عضو شورای عالی حفاظت محیط زیست، هر جزئی از تنوع زیستی آسیب ببیند، خدمات اکوسیستم ناقص می‌شود. ما اکنون دچار مشکل آب، خاک، هوا و ... هستیم. مشکل ریزگرد از این بر می‌آید که بشر به بستر زمین، گیاهان مرتعی، کویر و تالاب‌ها آسیب وارد کرده است و نمودش در قالب ریزگردها نمایان شده است.
وی افزود: اگر جنگل‌ها آسیب ببینند، بخشی از تولید آب ما که مرتبط با جنگل‌ها است، دچار مشکل می‌شود. خاک اگر فرسایش یابد و کم رمق شود، تولید کم می‌شود و مواد غذایی و امنیت غذایی به خطر می‌افتد.
برداشت نادرست، یکی از چالش ها در تنوع زیستی
زند گفت: اولین مشکلی که در زمینه تنوع زیستی داریم، آن است که این تعریف را خلاصه می‌کنند؛ مثلا تعریفشان از تنوع زیستی به انقراض چند گونه مهم محدود می‌شود. در حالی که تنوع زیستی مفهومی کلی‌تر و شامل کل شبکه حیات است.
وی ادامه داد: حتی در مورد انقراض همان چند گونه مهم نیز دلایل انقراض و پیامدهای آن را به خوبی تبیین نکرده‌ایم که مثلا اگر یوزپلنگ از بین رفته است، به خاطر آن است که موجوداتی که غذای یوزپلنگ بوده‌اند از بین رفته‌اند. غذای یوزپلنگ شامل خرگوش و غیره است که به دلیل از بین رفتن مرتع نابود شده‌اند. مرتع هم به خاطر دخالت انسان از دست رفته است.
این مقام مسئول ادامه داد: با این توضیح باید توجه داشت که اگر یوزپلنگ از بین برود، زنجیره غذایی او نابود شده و خدمات اکوسیستمی آن زنجیره از بین رفته است. ضمن اینکه اگر یک گونه‌ای که بومی ما است از بین برود، این به آن معنی است که این گونه در دنیا منقرض شده است.
از دست رفتن روزانه ۲۷۰ هکتار جنگل
این عضو شورای عالی محیط زیست درباره وضعیت تنوع زیستی ایران در مقایسه با یک دهه قبل توضیح داد: تنوع زیستی را در سطح اکوسیستم، گونه و تنوع ژنی می‌توان بررسی کرد.
زند اضافه کرد: در سطح اکوسیستم، وضعیت تالاب‌ها، جنگل‌ها، مراتع و مناطق حفاظت شده نسبت به یک دهه قبل چگونه است؟ وضعیت ما اصلا در سطح اکوسیستم خوب نیست.
وی گفت: مطالعه‌ای که بر اساس آمار رسمی منتشر شده از سوی سازمان منابع‌طبیعی کشور، در حد فاصل بین سال‌های 1383 تا 1399 انجام شده، روزانه 270 هکتار از سطح جنگل‌های انبوه (تاج پوشش بیش از 50 درصد)، نیمه انبوه (تاج پوشش بین 25 تا 50 درصد) و تنک (تاج پوشش بین 5 الی 25) کاسته شده است.
این مقام مسئول بیان کرد: این یعنی در طی این 15 سال، سالانه حدود 100 هزار هکتار جنگل از سطح جنگل‌های کشور کم شده است.
وی با تأکید بر اینکه وضعیت تالاب‌ها هم مشابه جنگل‌ها و مراتع است، افزود: موضوع اکوسیستم‌های آبی و تنوع زیستی آنها نیز بسیار حائز اهمیت است و جا دارد در فرصت مناسبی مورد بررسی قرار گیرد.
خطر انقراض در کمین یک چهارم گیاهان و جانوران جهان
این عضو شورای عالی حفاظت محیط زیست درباره وضعیت انقراض گونه‌های گیاهی، جانوری و... گفت: ایران حدودا یک درصد وسعت جهان را دارد، اما سه درصد گونه‌های جهان در کشورمان وجود دارد. تاکنون حدود 53 هزار گونه گیاهی، جانوری، قارچ و ... در کشور شناسایی شده است.
وی ادامه داد: بنابراین، سه درصد از گونه‌های جهان را در ایران داریم. آمار دقیقی از در معرض خطر بودن گونه‌های کشور نداریم، زیرا روی این موضوع کم کار کرده‌ایم. اما بر اساس آمارهای جهانی 25 درصد گیاهان، 25 درصد جانوران و 10 درصد حشرات در معرض خطر انقراض هستند و وضعیت ایران هم بهتر از جهان نیست.
زند بیان کرد: در بعضی موارد که درباره انقراض گونه‌های ایران مطالعه کردیم، وضعمان بهتر از آمارهای جهانی نبوده است. مثلا در مورد دوزیستان کشور، حدود 36 درصد در معرض خطر انقراض هستند. بنابراین، وضعیت تنوع گونه‌ای ما هم مطلوب نیست.
وی اضافه کرد: ایران مهد تنوع ژنتیکی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری در دنیا است و در کنار کشورهای با تنوع زیستی بالای(مگادایورس) دنیا در گروه کشورهای همفکر دارای تنوع زیستی بالا طبقه‌بندی شده است. ایران را به‌عنوان یکی از مراکز اصلی تنوع گیاهان زارعی در جهان معرفی کرده‌اند و کشورمان حداقل منشاء 83 گونه زراعی و باغی اصلی است.
وی اضافه کرد: این گیاهان شامل 8 گونه اولیه کشاورزی است که برای اولین بار به‌وسیله بشر اهلی شدند و عبارتند از 3 گونه غلات( جو، گندم و یولاف)، 4 گونه حبوبات( نخود، عدس، ماشک، نخود فرنگی)، کتان و همچنین بسیاری از دیگر گیاهان زراعی مانند کنجد، چاودار، یونجه و شبدر است. علاوه بر آن با توجه به اقلیم متنوع ایران، اغلب گیاهان زراعی و باغی دنیا در ایران کشت و کار می‌شوند.
این مقام مسئول گفت: همچنین در حال حاضر حداقل 6 توده گاو بومی، 3 تیپ گاومیش، 28 توده نژاد گوسفند، 12 توده نژاد بز، 10 نژاد اسب و 17 توده مرغ بومی و 6 نژاد شتر در ایران شناسایی شده است. در محیط‌های آبی نیز تنوع وسیعی از آبزیان وجود دارند؛ از جمله حدود2077 گونه آبزیان در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر شناسایی شده است که حداقل شامل 19 گونه بومی(اندمیک) است.
وی تأکید کرد: برای حفاظت از این تنوع وسیع در مقابل فرسایش ژنتیکی بیش از 90 مجموعه بزرگ در خارج از عرصه‌های طبیعی احداث شده است که در آنها مجموعه‌هایی شامل بیش از 150 هزار نمونه گیاهان زراعی، باغی، جنگلی و مرتعی، 35 هزار نمونه جانوری شامل دام و طیور، آبزیان، 2500 نمونه از میکروارگانیسم‌ها و بیش از چهار میلیون نمونه غیرزنده حشرات و بی مهره‌گان و حدود 350 هزار نمونه هرباریومی جمع‌آوری، مطالعه و نگهداری می‌شود.
این عضو شورای عالی محیط زیست افزود: متأسفانه اکثر این مجموعه‌ها فاقد نسخه امنیتی بوده و در شرایط زیاد مطلوبی نیستند.
وی ادامه داد: به باغ‌های گیاهشناسی ما توجه نمی‌شود و شاهد هستیم که در مجاورت باغ گیاهشناسی ملی ایران واقع در منطقه 22 تهران، ساخت و سازهای آنچنانی انجام می‌شود.
زند توضیح داد: همه این موارد به این باز می‌گردد که باید درک ما از تنوع زیستی درک کاملی باشد، به نحوی که باید بدانیم حیات و تمدن ما به تنوع زیستی بستگی دارد. اساسا فرق کره زمین با بقیه کرات، وجود حیات است. ارزش هر سرزمین و کشوری به شدت حیاتی است که در آن وجود دارد.
این عضو شورای عالی حفاظت محیط زیست گفت: انسان به‌عنوان یکی از بقیه گونه‌ها، زمانی می‌تواند خوب زندگی کند که سایر گونه‌ها هم روی کره زمین موجود باشند، زیرا زندگی انسان به این گونه‌ها وصل است.
وی تاکید کرد: تنوع زیستی، هم از نگاه منفعت برای انسان مهم است و باید مورد توجه قرار گیرد و هم از نظر اینکه حیات آیندگان به آن وابسته است، باید مورد توجه باشد. وجود حیات باعث توسعه و ماندگاری کل اکوسیستم می‌شود.
بهره‌برداری بیش از حد مهمترین تهدید
زند در بخش دیگری از سخنان خود به تشریح تهدیدهای اصلی برای حفاظت از تنوع زیستی پرداخت و گفت: عوامل از بین برنده تنوع زیستی را به دو گروه تقسیم می‌کنند. عواملی که به‌طور مستقیم باعث از بین رفتن تنوع زیستی می‌شوند و عواملی که به‌طور غیر مستقیم تنوع زیستی را از بین می‌برند.
وی اضافه کرد: از بین عواملی که به‌طور مستقیم باعث از بین رفتن تنوع زیستی می‌شود، نقش بهره‌برداری بی‌رویه و تخریب و تغییر زیستگاه و نابودی زیستگاه‌ها بیش از همه بوده و گاهی تا 80 درصد عمل از بین رفتن تنوع زیستی را به این عوامل ربط می‌دهند.
