تالاب انزلی؛ زنگ خطر تالاب های کشور

معصومه ابتکار، رییس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست، در یادداشتی اختصاصی برای جماران نوشت:

تالاب انزلی زنگ خطر تالاب های کشور را یک بار دیگر به صدا در آورده است. این تالاب یکی از دهها تالاب ارزشمند کشور است که به عنوان تالاب ساحلی دریای خزر و فعالیت های مهم معیشتی در کنار خود مانند وجود شهر انزلی، اقدامات صیادی، کانون آبزیان و دیگر گونه های تنوع زیستی، همیشه جایگاه ویژه ای داشته و همچنین آن را دچار بحران های جدی کرده است. 

به طور کلی، توسعه شهرنشینی در مناطق مختلف شمال کشور، رشد نامتوازن جمعیت و عدم توجه به مسایل محیط زیست، به خصوص شبکه های جمع آوری و تصفیه فاضلاب و مدیریت پسماند به رغم تاکیدات و پیگیری ها، در استان های شمالی تاخیر زیادی دارد و باعث شده مناطق ساحلی و رودخانه های منتهی به دریا، جنگل ها و تالاب ها آسیب جدی ببینند. فشار از این ناحیه بر تالاب انزلی خارج از ظرفیت آن بوده، چناچه هم فاضلاب، هم پسماند و زباله و هم فرسایش فزاینده خاک به دلیل نوع فعالیت ها در اطراف تالاب، رسوبات زیادی را وارد آن کرده و لطمات زیادی زده است. 

براساس مطالعات متعدد درباره تالاب انزلی، پروژه های احیای آن تهیه و آماده اجرا بوده که متاسفانه اغلب با عدم تامین اعتبار در سال های متوالی مواجه شده است. متاسفانه کشوری که درگیر مشکلات حاد اقتصادی و منازعات منطقه ای و بین المللی باشد، در مواقع و مقاطعی نمی تواند محیط زیست و طبیعت را در بودجه بندی ها در اولویت های ملی قرار دهد، اگر چه ضروری و حیاتی باشد. به ویژه آنکه همواره فشارهایی از ناحیه منافع افراد محلی وجود دارد. 

البته ابر بحران تغییر اقلیم را نیز نباید از یاد ببریم که به همه تالاب ها از جمله تالاب انزلی لطمه زیادی وارد کرده و حالا هم که با آتش سوزی ها در تالاب ها مواجه هستیم. به طور قطع، یکی از دلایل آتش سوزی ها در همه کشور از جمله تالاب انزلی سواستفاده افرادی است که با آتش افکندن به جان جنگل ها یا تالاب ها و مناطقی از طبیعت سعی دارند استحصال زمین کنند. آنها طمع کارانه می خواهند زمین جدیدی را برای بهره برداری، ساخت ساز و تصرف به دست بیاورند و برای اینکار به آتش زدن محل های مورد نظر خود اقدام می کنند.

اخیرا مسئله آتش سوزی در تالاب هورالعظیم را هم داشتیم، اگر چه بیشتر آن در بخش عراقی هور بود ولی به هر حال بخش ایرانی را هم متاثر می کند. در جاهای دیگری نیز گزارش هایی از آتش سوزی ها بوده است.

برای حفاظت از تالاب ها و مقابله با چنین جریان هایی، قانون حفاظت و احیای تالاب های کشور در سال 1396 ابلاغ شد. این قانون بسیار جامع، پیشرو و واقع بینانه بوده و آیین اجرایی آن نیز به تصویب رسیده و از افتخارات دولت یازدهم و دوازدهم و مجلس دهم به شمار می رود که سعی شان بر آینده نگری بوده است. 

اکنون انتظار می رود با توجه به بحران شدید آب در کشور و جایگاه ویژه تالاب ها در این بحران، قانون حفاظت از تالاب ها به خصوص برای آنها که در شرایط حساسی مانند تالاب انزلی قرار دارند، اعمال شود. از نظر کنوانسیون رامسر نیز این تالاب ها وضعیت بسیار حساس و خطیری را تجربه می کنند و تالاب انزلی علاوه بر طرح های احیا، پشتوانه همکاری های بین المللی را نیز داشت. اما کار وسیع تر و نیازمند اعتبارات ملی بود که باید حتما تامین شود. 

با وجود همه این مسایل،  بحث جلب مشارکت مردم بسیار مهم است. مشارکت مردم برای احیای تالاب انزلی مخصوصا جوامع محلی که از این تالاب ارتزاق و در کنار آن زندگی می کنند، نیازمند اعتماد و میدان دادن به نهادهای مدنی برای افزایش آگاهی و شراکت مردم در حفظ سرمایه اصلی زندگی خودشان یعنی تالاب است. با ورود مردم به عرصه حمایت از سرمایه طبیعی، می توان به کاهش بحران ها و آلودگی ها و دست اندازی ها و تخریب ها امیدوار بود. 

موضوع پایش مستمر مناطق حفاظت شده نیز بسیار مهم است. مسئله آتش سوزی از این جهت که از نظر  فناوری با تصاویر هوایی و ماهواره ای و حتی استفاده از پهبادها قابل رویت بوده و از نظر فصول قابل پیش بینی و ریسک آن قابل ارزیابی است، ظرفیت برنامه ریزی لازم را دارد. 

ما به رغم مشکلات زیادی که در کشور مانند مشکلات اقتصادی حاد داریم، نباید اجازه دهیم از اهمیت مشکلات محیط زیست مانند وضعیت تالاب ها کاسته شود.

در دولت یازدهم ستادی با همکاری وزارت دفاع و سازمان جنگل ها و منابع طبیعی تشکیل شد که در سازمان حفاظت محیط زیست به صورت ادواری و به خصوص در آستانه فصولی که تهدید آتش سوزی بیشتر بود، مانورهای بین استانی و بین بخشی برگزار می کردیم. این مانورها  برای آمادگی دستگاهها در نقاط مختلف مانند دامنه زاگرس و نیز در خطه شمال و جنگل های هیرکانی مانند مرز بین استان گلستان و سمنان برگزار شد و به آمادگی محیط بانان، جنگل بانان، جوامع محلی و همکاری بین بخشی و  بین دستگاهی و تهیه تجهیزات برای کمک می کرد. اخیرا البته ندیدیم و نشنیدم که این مانورها برگزارشود. 

انتظار می رود دولت و دستگاههای ذی ربط با هماهنگی و اتکا به قوانین مادر که در این زمینه وجود دارد اقدام لازم را انجام دهند. توجهی که در این زمینه در قانون حفاظت از تالاب ها شده، فرصتی است که بتوانیم تالاب های کشور احیا کنیم و نجات دهیم.

از قوه قضائیه نیز انتظار می رود در برابر آتش سوزی های عمدی و متصرفان منابع طبیعی با قاطعیت عمل کند.