پایگاه خبری جماران: آموزش و پرورش در هر نظام سیاسی و اجتماعی و حتی اعتقادی اصلی ترین مساله آن نظام است هم چنان که مهم ترین و اصلی ترین مساله هر خانواده ی علاقه مند به پیشرفت و تعالی اهتمام همه جانبه به تعلیم تربیت فرزندان خویش است . نکته مهم آن است که هر میزان توسعه یافتگی نظام های سیاسی ،اجتماعی و اعتقادی جامعه وخانواده ها بیشتر باشد اهمیت و جایگاه و موقعیت امر آموزش وپرورش آینده سازان درآن مجموعه اصلی تر، مهم تر و از اولویت بیشتری برخوردار خواهد بود . آن چه محل پرسش است این است که چگونه آموزش وپرورش در ایران به ویژه ازحیث مدیریت و رهبری آموزشی تاکنون سیر قهقرائی داشته و علی رغم برخورداری از پشتوانه های ایدئولوژیک و رهبران دینی در راس امور که مهم ترین رسالت آن ها توسعه تعلیم و تربیت بوده تاکنون درکسب جایگاه ممتاز ناکام مانده اند؟
دوست دیرینه ما جناب آقای رئیسی رئیس جمهور محترم که برای ایشان از صمیم قلب آرزوی موفقیت داریم متاسفانه در قدم اول درآموزش وپرورش نمره قبولی دریافت نکردند ایشان با نگاه آزمون و خطا به مدیریت آموزش و پرورش به گزینش فردی برای تصدی مسئولیت وزارت آموزش وپرورش اقدام نمودند که نه تنها موجب بلاتکلیفی آموزش و پرورش درحساس ترین زمان یعنی شهریور و مهرماه (بهار تعلیم وتربیت) شده اند بلکه این نگرانی را مضاعف ساخته است که اصولا نگاه ایشان به مقوله آموزش وپرورش نگاه مبتنی بر کسب تجربه وانجام آزمون و خطا برای تحول می باشد این نگاه درطول برخی از دوره ها لطمات بزرگی به کیان آموزش وپرورش وارد ساخته و جایگاه آموزش وپرورش را به شدت تنزل داده تا آن جا که این تصور به وجود آمده که هرکس می تواند آموزش وپرورش را مدیریت وتصدی گری نماید.
اما چرا چنین شده است؟ ابتدا این آمارها را ملاحظه نمایید:
سنگاپور سکاندار رتبه اول در بین مدارس کشورهای جهان است. در این کشور ۲۸ الی ۳۰ درصد از بودجه عمومی صرف مخارج آموزش می‌شود. نرخ باسوادی در این کشور ۹۶ درصد است و سرانه آموزشی هر دانش آموز، ١١هزار دلار است. یعنی دولت سنگاپور سالانه ۱۱ هزار دلار برای هر دانش آموز هزینه میکند. لازم به ذکر است که بر اساس آمار سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی میانگین سرانه دانش آموزان کشورهای دنیا ۹۳۱۳ دلار آمریکا است. حقوق پایه‌ی معلمان نیز سالانه ۳۴۸۰۰ دلار است.
سنگاپور در سال ۲۰۱۳ بعد از سوئیس دومین اقتصاد برتر جهان را داشت و اکنون نیز یکی از ببر‌های اقتصادی اسیا به شمار میرود و بی‌شک مهمترین دلیلش این است که سیاستمداران آن به آموزش به‌عنوان سرمایه‌ای مینگرند که اصلی‌ترین زیرساخت رشد اقتصادی است؛ زیرا سنگاپور در ابتدا جزیره‌ای فقیر و با آمار بالای بی‌سوادی بود. در سال ۱۹۶۵ (لی کوان یو) نخست وزیر این کشور به اهمیت آموزش‌وپرورش پی برد وعملا به ایجاد نظام آموزش شایسته‌سالار پرداخت. نظام آموزش‌و پرورش مطلوب، نظام اقتصادی مطلوب را تشکیل داد و رفته‌رفته، در کمتر از ۵۰ سال، آن جزیره‌ی فقیرنشین، تبدیل به یک قدرت اقتصادی در کل جهان شد.
مدارس کره جنوبی در جهان رتبه سوم را دارد. نرخ سواد در این کشور تقریبا ۱۰۰ درصد است و می‌توان گفت یکی از دلایل آن، این است که آموزش ابتدایی برای مردم کره جنوبی اجباری است و تا ۹۹% رایگان است. مهمترین وزارتخانه در کره جنوبی آموزش و پرورش است و درصد بالایی از درآمد ناخالص ملی در این کشور به سیستم آموزش و پرورش اختصاص می‌یابد. سرانه سالانه هر دانش آموز ۱۲ هزار و ۳۷۰ دلار است و میانگین حقوق سالانه معلمان نیز ۵۶ هزار و ۸۶۷ دلار می‌باشد. کره‌جنوبی یازدهمین اقتصاد برتر دنیا را دارد..
ژاپن چهارمین کشور برتر دنیا در زمینه مسائل آموزشی است. در این کشور هیچ فرد بی سوادی وجود ندارد و مدت دوره تحصیلات اجباری، نه سال است. در ژاپن امکان تحصیل در مدارس غیر دولتی فراهم است. اما حدود ۸۷/۶ درصد از دانش آموزان در مدارس دولتی تحصیل می‌کنند. سرانه هر دانش آموز ده هزار دلار و میانگین سالانه حقوق معلمان هم ۵۱ هزار دلار است. ژاپن پس از ایالات متحده امریکا و چین، مقام سوم اقتصاد برتر جهان را کسب کرده است.
در کانادا، رتبه دهم جهان در اموزش، تحصیل در پایه‌های اول تا دوازدهم از بودجه عمومی دولت تامین می‌شود و دانش‌آموزان شهریه پرداخت نمی‌کنند. البته در این کشور، مدرسه خصوصی هم وجود دارد. در کانادا درحدی به مسائل آموزشی اهمیت داده می‌شود که ۱۷/۶ درصد از سرانه تولید ناخالص داخلیِ این کشور به دانش آموزان اختصاص یافته است و سرانه هر دانش آموز ۱۱هزار و ۲۰۷ دلار است. میانگین حقوق سالانه معلمان هم ۶۷ هزار دلار است.
کانادا هم مانند بقیه‌ی کشورهای صدرنشین در رتبه‌بندی مدارس جهان، جزو قدرت‌های برتر اقتصادی به‌شمار می‌آید و دهمین اقتصاد برتر جهان است. اکنون همه دانشمندان جهان معتقدند بین آموزش و رشد اقتصادی کشور‌ها رابطه وجود دارد و تجربه‌ی کشور‌هایی مانند سنگاپور که با اصلاح نظام آموزش خود، به رشد اقتصادی مطلوبی رسیدند نیز این واقعیت را اشکارتر میکند. حتی برخی از سیاستمداران کشورهای توسعه نیافته هم اذعان کرده‌اند که هزینه کردن برای عدالت اموزشی، هزینه نیست و سرمایه گذاری برای توسعه‌ی کشور است .
و اما کشور ما، در بین ۷۶ کشور جهان، رتبه ۵۱ را کسب کرده است؛ با اینکه یکی از بند‌های برنامه ششم توسعه، ارتقای جایگاه آموزش و پرورش به مثابه مهمترین نهاد تربیت نیروی انسانی است و در قانون اساسی کشورمان آموزش وپرورش رایگان است، اما در سال نودوهشت، ۱۳/۹ درصد از بودجه عمومی کشور، به وزارت آموزش و پرورش تعلق گرفت؛ در حالی که این بودجه در بسیاری از کشور‌ها حداقل بین ۲۰ تا ۲۵ درصد از اعتبارات کشور را شامل می‌شود. بنا به نظر مسئولین، همین بودجه اندک هم همیشه با یک سوم کسری بسته می‌شود؛ به طور مثال در سال ۹۸، با کسری ۱۵ هزار میلیارد تومانی روبرو بود.
1- شاید برخی همچنان تصورنمایند که فقدان منابع کافی و تامین اعتبارات مناسب موجب گردیده که آموزش و پرورش به نهاد هزینه ای تبدیل شود و از هرگونه سرمایه گذاری و نگاه توسعه ای محروم شود
گرچه این رویکرد ازمعضلات دیرینه آموزش وپرورش درایران بعد از انقلاب است اما این مهم ترین مساله آموزش وپرورش نیست چه بسا بسیاری ازدوره های مدیریت با بودن منابع محدود کارکردهای مفید ی درآموزش وپرورش اتفاق افتاده است .
- برخی بیان می دارند که معضل اصلی آموزش وپرورش فقدان نیروهای متخصص وحرفه ای برای تدریس و تعمیق تعلیم وتربیت است و به فرآیند جذب ، نگه داشت وارتقاء شغلی معلمان ایرادات اساسی وارد می دانند . گرچه این موضوع از نارسایی های آموزش وپرورش ایران است اما در حقیقت باید اعتراف کرد که علی رغم همه کاستی ها معلمان همیشه فداکارترین متولیان تعلیم وتربیت درآموزش وپرورش ایران است که همیشه تلاش فراوان برای دانش افزایی و روزآمدی و انجام مسولیت های حرفه ای خود بوده اند گرچه اقتضای مسئولیت آن ها نیازمند به تلاش مضاعف دارد.
- گروهی ازدست اندرکاران آموزش وپرورش موضوع نگاه بخشی به آموزش وپرورش درکشور و به حاشیه راندن آموزش وپرورش دربرنامه های بین بخشی وعدم امکان استفاده ازظرفیت ملی برای حل چالش های اساسی آموزش وپرورش را مساله اصلی آموزش وپرورش بیا ن می کنند گرچه این معضل از مسائل آموزش وپرورش است اما تجربه های گذشته نشان داده است که صرف ارتقاء تشکیلات و یا تعامل بین بخشی وحتی تشکیل عالی ترین نهاد بین بخشی با ریاست رییس جمهور هم چون شورای عالی آموزش وپرورش و برخورداری تقنینی این شورا بازهم بحران های اصلی آموزش وپرورش طی سال های گذشته لاینحل مانده است ؟
- بسیاری ازدست اندرکاران امر مدیریتی درکشور مساله اصلی آموزش وپرورش را عدم برخورداری نهاد تعلیم وتربیت کشور ازمدیریت قوی ،کارآمد واثربخش معرفی می کنند ومعتقدند چنان چه مدیران قوی تصدی آموزش وپرورش را عهده دارشوند مسائل آموزش وپرورش حل وفصل خواهد شد. هرچند باید اعتراف نمود یک از ضعف های اساسی عدم حل چالش های اساسی آموزش وپرورش طی چهل سال گذشته ضعف درمدیریت وراهبری آموزش وپرورش بوده است اما همه می دانیم گرچه مدیران قوی درمقاطعی تصدی آموزش وپرورش را عهده داربوده اند اما میزان توفیق آن ها محدود و معضلات اساسی دربسیاری اززمینه ها همچنان به قوت خود باقی است.
- برخی ازصاحب نظران واندیشمندان تعلیم وتربیت به ویژه دوست داران تربیت اسلامی هم چون وزیر پیشنهادی ناکام فعلی، معضل اساسی آموزش وپرورش را فقدان توجه به تعلیم وتربیت اسلامی ودینی می دانند ومعتقدند نظام آموزش وپرورش فعلی محصول تفکر غرب است وتناسبی با نیازهای تعلیم وتربیت اسلامی ندارد. برای همین امر باید تحول درآموزش وپرورش را با رویکرد تعلیم وتربیت اسلامی آغاز نمود تا آموزش وپرورش به جایگاه حقیقی خود بازگردد.
- اینجانب براساس دانش تعلیم وتربیت ( مدیریت آموزشی ) وتجربه تدریس در بیش از پنجاه سال ومسئولیت دررده های مختلف آموزش وپرورش ( ازدبیری تا سمت معاونت وزارت آموزش وپرورش) ضمن احترام به همه دغدغه ها ورویکردهای متفاوت ومختلف باید اعلام نمایم که طی سال های گذشته مساله اصلی آموزش وپرورش را فراتر ازموارد مذکور وگمشده آن را درفقدان" رهبری آموزشی" می دانم . منظور ازرهبری آموزشی یا Educational Leadership فراتر از امر مدیریت آموزشی است مشخصه آن برخورداری از اندیشه و دانش رهبری فکری وتاثیرگذاری برانسان ها به جای سازمان ها و برخورداری از قدرت کاریزماتیک برای راهبری و هدایت آموزش وپرورش واصلی نمودن تعلیم وتربیت درفضای ملی کشوراست .آموزش وپرورش درطول این چهل سال دردو نوبت از چنین امتیازی برخورداربوده است مقطع اول زمان مدیریت شهید رجایی و مقطع دوم زمان تصدی آموزش وپرورش توسط دکتر نجفی است شاهد ادعای اینجانب ارزیابی منصفانه شرایط بعد از انقلاب همه دست اندرکاران وکارشناسان آموزش وپرورش و نظام مدیریتی کشوراست که این دو دوره را موفق ترین دوره های آموزش وپرورش می دانند.
- توصیه دوستانه و خیرخواهانه ما به جناب رئیس جمهور محترم آن است که درانتخاب ومعرفی وزیر آموزش وپرورش این موضوع را مورد توجه قرار دهند ایشان بدانند که مساله آموزش وپرورش فقدان یک نگاه راهبردی و ملی و همه جانبه درسطح کشور درمیان صاحبان قدرت ومسئولان و مقامات عالی کشور است و برای تحقق این مهم باید دانا ترین ، باتجربه ترین ، مطلع ترین ، مقبول ترین و مقتدرترین مدیرعالی را که توانایی رهبری آموزشی داشته باشد برای حل گمشده آموزش وپرورش جستجو ومعرفی نمود.
جناب آقای رئیسی اگر امروز کشور مشکلات اقتصادی دارد، اگر در کشور فساد موضوع اول شده است، اگر بیکاری، همه خانواده ها و مسئولان را نگران کرده است ، اگر همه خیرخواهان جامعه دغدغه فرهنگی و تربیتی دارند، اگر دروغ گویی، چاپلوسی، بداخلاقی درجامعه ما رواج پیدا کرده است و... این معلول سالیان سال بی توجهی نسبت به موضوع آموزش وپرورش و تعلیم وتربیت فرزندان ایران زمین بوده است .آموزش وپرورش اصیل وناب نه فقط درمان کننده این ناملایمات است بلکه رشد وتعالی وخیرخواهی را درجامعه نهادینه خواهدساخت .
جناب اقای رئیسی تجربه دنیا وکشورهای توسعه یافته پیش روی ماست لطفا بررسی فرمایید میان توسعه یافتگی ملت ها ودولت ها درسراسر جهان و اهتمام به نهاد آموزش وپرورشوتوسعه یافتگی نسبت مستقیم و معنی داری وجود دارد، از هم فکران خود بپرسید که ملت و دولت ژاپن چرا درهمه زمینه های موصوف موفق وسربلند بوده است آیا جز سرمایه گذاری واهتمام به مدیریت ورهبری آموزشی درکشور ژاپن است ؟ امروز در خبرها امده بود که نخست وزیر ژاپن بدلیل عملکرد ضعیف خود در مقابله با کرونا استعفاء داده است؟ چرا مشکلات اساسی در کشور ژاپن به صورت ریشه ای حل شده است؟ جناب آقای رئیسی بفرمایید گزارش وضعیت شاخص های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و..کشورهای اسکاندیناوی را برای شما ارائه نمایند حتی در رعایت ارزشهای اسلامی از ما و بسیاری از کشورهای اسلامی موفق تر عمل نموده است.
جناب آقای رئیسی اگر می خواهید نام نیک به یادگار بگذارید و بارقه امید را دردل مردم شکوفا کنید بگردید بهترین افراد و شخصیت ها و کسی که ازهمه داناتر ، بزرگ تر ، فرهیخته تر، با اخلاق تر و متعهد تر وکارآمدتر ودانش وتجربه بین المللی دارد را برای تصدی وزارت آموزش وپرورش انتخاب کنید. این انتخاب کار سختی نیست قدری زحمت دارد، وسعت نظر طلب می کند ،نگاه ملی وفراجناحی می طلبد .خانه تحول ومبدا تحول اینجاست نه سفرهای استانی پرهزینه و کم منفعت ، مبارزه با فساد رابایددرآموزش و پرورش و در برنامه ای درسی و آموزشی به فرزندان ما بیاموزیم نه با تشکیل دادگاههای پر سر و صدای رسانه ای که عاقبت آن جز ناامیدی و دلسردی نوجوانان و جوانان این کشور نخواهد بود خواهش می کنم گمشده آموزش وپرورش را پیدا نمایید که خیر دنیا و آخرت شما و ملت ایران تضمین خواهد شد. شهید رجایی می گفت وقتی وزیر آموزش و پرورش بودم همیشه فکر می کردم در روز قیامت 12 میلیون دانش آموز و خانواده ها از من می پرسند که برای ما چه کردید و امروز که رئیس جمهور شدم خودم را در روز قیامت مقابل 36 میلیون جمعیت ایرانی (سال 60) می بینم، آقای رئیس جمهور خود را برای پاسخگویی در روز حساب برای 85 میلیون نفر آماده کنید – موفق باشید.
*عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان
