وضعیت حجاب در عصر پیامبر(ص)

یکی دیگر از سلسله نشست های «چالش های فقهی مسأله حجاب» با عنوان «وضعیت حجاب در عصر پیامبر(ص)» به صورت مجازی توسط مؤسسه مفتاح کرامت برگزار شد.

به گزارش خبرنگار جماران، ناهید طیبی، عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم، در این نشست گفت: با رویکردهای مختلف آثاری در رابطه با حجاب نوشته شده اما یکی از رویکردهای مهمی که در  دو دهه اخیر ما شاهد آن هستیم، رویکرد کاملا تاریخی به مسأله حجاب است. در این رویکرد با استفاده از مستندات، روایات و یا گزارش های تاریخی مسأله حجاب حداقلی در صدر اسلام را به عنوان یک ادعا مطرح می کنند و بعد مسأله حجاب امروز را به عنوان بحث غلیظ شده حجاب و مسأله حجاب اجباری را مطرح می کنند و به وسیله مستندات تاریخی این مسائل را زیر سؤال می برند.

وی ادامه داد: ما در بحث با رویکرد تاریخی در مورد حجاب باید روی نظام قبیلگی در عصر نزول قرآن توجه ویژه داشته باشیم. به این معنا که ما به لحاظ تاریخی می دانیم که فرهنگ مردم بر اساس یک نظام قبیلگی شکل گرفته بود. وقتی چنین نظامی در جامعه باشد، نمی توانید به صورت یکپارچه حکمی را برای آنها در نظر بگیرید. یعنی نمی توانیم اثبات کنیم که حجاب حداقلی و یا حداکثری در زمان نزول وجود داشته است. در منطقه با توجه به ویژگی های قبیلگی و اقتضائات فرهنگی خودش مسأله حجاب را مورد توجه قرار می داد.

طیبی افزود: نکته دیگری که عمدتا وقتی با رویکرد تاریخی به حجاب پرداخته می شود روی آن خیلی سرمایه گذاری می کنند، مسأله فقر و بخش اقتصادی شبه جزیره عربستان است. با توجه به اطلاعاتی که ما در زمینه مسأله تجارت در مکه داریم، خیلی نمی توان فقر در آن زمان را عامل بی حجابی و یا بد حجابی دانست و باید به دنبال مسائل فرهنگی و عرفی آن زمان باشد.

وی با اشاره به اینکه در مباحث تاریخی یک مجموعه داده های تاریخی و یک مجموعه شواهد تاریخی داریم، تصریح کرد: داده های تاریخی آن چیزی است که در منابع تاریخی مورد ذکر واقع شده و الآن در دسترس ما هست. اما وقتی که صحبت از شواهد تاریخی می کنیم، این است که شما همان داده های تاریخی را با استفاده از ارزیابی سندی و بررسی زمینه های صدور به مرحله ای برسید که بگویید موثق الصدور هست یا نیست. بنابر این هر داده تاریخی نمی تواند مستندی شود برای ادعایی که من می خواهم ارائه بدهم؛ بلکه باید این داده تاریخی تبدیل به شواهد تاریخی شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم اظهار داشت: وقتی که در مورد وضعیت حجاب در عصر نزول قرآن بحث می شود، معمولا دو نکته اساسی مطرح می کنند. یکی اینکه اصلا حجاب در عصر نزول قرآن مسأله و دغدغه نبوده است. یعنی شما نمی توانید گزارشی پیدا کنید که نشان دهد در آن زمان نسبت به مسأله پوشش زنان توجه و دغدغه بوده و کسی نگران بوده است. مخصوصا بحث برخورد پیامبر(ص) و ائمه(ع) را اینجا مطرح می کنند.

وی تصریح کرد: برای پاسخگویی باید به این مسأله اشاره کنیم که ما گزارش هایی داریم که نشان دهنده مسأله بودن حجاب در آن زمان بوده است. یکی از مسائلی که مطرح می شود این است که ما برخی از اتفاقات مهمی که در طول تاریخ اسلام واقع شده به نحوی مسأله حجاب و پوشش زنان نقش داشته است. مثلا در نبرد بنی قینقاع این نکته را داریم که خانمی از مسلمانان انصاری به بازاری برای خرید طلا می رود و چون پوشش داشته و چند مرد یهودی تلاش می کردند که چهره او را ببینند و مقاومت می کرده برخورد نامناسبی با او داشتند. شاید این می توانسته یکی از انگیزه های وقوع این نبرد باشد.

طیبی تأکید کرد: اگر یک مسلمان انصاری به پوشش غیرت می ورزد و اساسا اگر یک خانم مسلمان انصاری پوشش دارد و به بازار یهودی ها می رود و این پوشش داشتن برای یهودی ها ناراحت کننده است؛ نشان می دهد پوشش در آن زمان وجود داشته و دوم اینکه دغدغه بوده و نسبت به توهین افراد یهودی واکنش نشان می دهند و جنگی در می گیرد. یعنی بر اساس مطالبی که ابن حشام در جلد دو، صفحه 47 «السیرة النبویه» و ظهری در «تاریخ اسلام» و دیگران ذکر می کنند، یکی از عواملی که باعث شده نبرد بنی قینقاع اتفاق بیفتد مسأله حجاب این خانم بوده است.

وی یادآور شد: در مورد صلح حدیبیه نیز گزارش داریم که بعد از این صلح یک خانم عریان بر اساس فکر و فرهنگ جاهلی طواف می کند. چون در فرهنگ جاهلی عده ای می گفتند با لباسی که گناه کرده ای نباید طواف کنی. جالب است که این عریانی زن در زمان طواف به عنوان نقض مفاد صلح نامه مطرح می شود. شأن نزول آیه اول سوره توبه و یا آیات 27 تا 30 سوره اعراف به راحتی نشان می دهد ما گزارش های تاریخی داریم که این موضوع به عنوان نقض مفاد صلح نامه مطرح می شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم گفت: نکته ای که بعدا مطرح می شود این است که ما از تغییر پوشش زنان انصار و مهاجر بعد از نزول آیه 31 سوره نور داریم. این خیلی نکته مهمی است. ادعایی که امروزه مطرح می شود این است که حجاب شرعی نیست و اصلا حجاب شرعی در عصر نبوی وجود نداشته و آنچه وجود داشته یک حجاب عرفی بوده است. حتی حجاب عرفی مسلمانان صدر اسلام را هم یک حجاب وارداتی می دانند. در حالی که در اکثر منابع متقدم اهل سنت ذکر شده و منابع شیعی هم این مسأله را هم از منابع اهل سنت آورده اند و هم در منابع تفسیری این مسأله را داریم که عایشه دعا می کند «خدا رحمت کند زنان انصار را که پس از نزول آیه 31 سوره نور پوششان را تغییر دادند».

وی افزود: بحث بر سر این است که در عصر جاهلی نوعی پوشش وجود داشته و به خاطر همین در قرآن کریم واژه های آشنا به گوش و ذهن مردم اهل نزول را می بینیم. یعنی اگر در قرآن کریم کلمه «خِمار» یا «جلباب» استفاده شده، این دو واژه برای مردم ناآشنا نبوده و از این دو نوع پوشش استفاده داشته اند. اما کاربرد آنها ناتمام و ناقص بوده است و اسلام آن کاربرد را درست می کند. مثلا می فرماید خماری که پشت سر می اندازید را روی گردنتان هم بیاندازید.

طیبی تأکید کرد: زنان شاخص عصر نبوی پوشش داشته اند. باید توجه داشته باشیم تغییری که بعد از نزول آیه 31 سوره نور ایجاد می شود و عایشه و خیلی افراد دیگر به آن تصریح می کنند نشانگر این است که مسأله شرعی بوده است. یعنی حکم قرآنی بوده و وجود مقدس پیامبر اکرم(ص) از این حکم قرآنی دفاع می کنند. اما تفاوتی که متأسفانه در پوشش قابل نامحرم با پوشش در نماز وجود دارد باعث شده که اشتباهاتی صورت بگیرد و در طول زمان هم روایت هایی در تأیید این اشتباه ساخته شود.

وی در خصوص نوع برخورد با حجاب نیز گفت: عده ای ادعا کرده اند که هیچ برخوردی از ناحیه پیامبر اکرم(ص) با مسأله پوشش نداشته ایم. بنابر این امروزه مسأله حجاب اجباری یا حجاب قانونی کاملا منتفی می شود و حکومت اسلامی حق دخالت در این قضیه را ندارد. این در حالی است که چندین گزارش من پیدا کرده ام که پیامبر(ص) امر به پوشش کرده اند. مثلا بعد از جنگ احد زنان طبق یک سنت جاهلی برای عزاداری موهای خود را پریشان کردند. حضرت پیامبر(ص) امر به «تسطر» داشتند.

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم افزود: شاید دلیل اینکه در صدر اسلام مجازاتی برای بی حجابی نداشته ایم این باشد که دغدغه های بسیار مهمی در عصر نزول قرآن وجود داشته است. لذا ما مجازات نداریم ولی برخورد پیامبر(ص) حجت است. این که پیامبر اکرم(ص) امر به تسطر می کنند برای ما یک حجت قوی است. اما ما رفتارهای سلبی هم از پیامبر(ص) می بینیم. مثلا روی گرداندن ایشان از خانمی که حجاب ندارد یک رفتار سلبی است. یعنی چون او ملتزم به یک حکم اسلامی نشده، حضرت نمی خواهد او را ببیند. مجازاتی برای او در نظر نگرفته اند ولی اعراض می کنند. به نظر می رسد همین روی گردانی می تواند دلیل باشد بر اینکه در آن زمان اصل بر پوشش بوده است.

وی در پایان اظهار داشت: وقتی عده ای نزد پیامبر(ص) می روند و در خصوص میزان پوشش سؤال می کنند به این معنا است که پوشش برای افراد آن جامعه مسأله است و اهمیت دارد. واقعا افکار عمومی آن زمان نسبت به ناپوشیدگی بازخورد نشان می دهد. مثلا مصعب بن زیر به یکی از نوادگان ابوبکر اشکال می گیرد که چرا حجاب مناسبی نداری. این اعتراض نشان دهنده این است که نباید این اتفاق بیفتد و اصل بر این است که پوشش داشته باشند.