در این مطلب می خوانیم: 'تکم گردانی و تکم خوانی دیرینه آئینی است که از دیرباز از ارزش و جایگاه ویژه ای در خطه پر نقش و نگار آذربایجان برخوردار بوده است. تکم و تکم چی ها پیام آوران بهار و دوستی و نشاط هستند. واژه تکم /Takam/ از 2 بخش'تکه' و 'م' تشکیل شده است. تکه در زبان ترکی به معنی بز نر قوی هیکل که همیشه در راس گله حرکت می کند و گله را به چراگاه و محل های معین هدایت می کند و 'م' ضمیر ملکی دوم شخص مفرد بوده و تکم در واقع به معنی بز نراست.'
در این مطلب همچنین آمده است: 'به کسی که تکم را می گرداند و با آن اشعار نغز و شیرن را می خواند 'تکم چی' می گویند. تکه به معنی بز نر پیش قراول است. اگر غیر از این باشد به آن 'کچی' می گویند که به معنی بز است. تکم یک عروسک چوبی است که به قطر حدود چهار، طول 22 و عرض 12 تا 15 سانتیمتر ساخته و آذین می شود. این عروسک خاص مراسم نوروز است. آئین تکم (تکم خوانی و تکم گردانی) عمری دراز در خطه آذربایجان دارد و متاسفانه مثل اکثر آئین های اصیل در حال فراموشی است. منشا، محل پیدایش و روند تکاملی آن در هزارتوی تاریخ گم شده و تلاش ما بر این است که شواهدی را پیدا کنیم و در کنار هم بچینیم تا به این فرهنگ و سنت قدیمی هویت بدهیم. تکم به خودی خود شاید فاقد ارزش باشد ولی افرادی که به آنان تکم خوان و یا تکم گردان می گویند با خواندن اشعار متناسب با عید و زندگی روزمره مردم به آن هویت خاصی داده اند. تکم خوان ها معمولا از کوهستان ها می آیند و اشعاری را درباره نوروز، زایش و نوزایش می خوانند و علامت مشخصه آنان نیز همین بز تزیین شده و تکم است. بز درتاریخ خاورمیانه و در تاریخ ایران زمین در اکثر داستان ها آمده و یکی از اساسی ترین مولفه های اسطوره ای و به معنی برکت و زایش است و بر اساس تصاویر به دست آمده از دل غارها، در دوران قبل از شهرنشینی هم اهمیت آن شناسایی شده بود.'
این هفته نامه در ادامه آورده است: 'انسان عهد باستان برای رسیدن به پاسخ ها و غلبه بر ترس خود همیشه در ارتباط با اسطوره ها آئین هایی را انجام می داده است که آئین تکم خوانی نیز یکی از اشکال نمایشی آن در منطقه آذربایجان محسوب می شود. تکم خوانی یک نمایش عروسکی و یکی از شاخه های فرهنگ شفاهی ماست که اگر نادیده گرفته شود به معنی نادیده گرفتن و پشت سر گذاشتن میراث فرهنگی خود ماست و نخستین نتیجه آن این خواهد بود که نسل آینده جایی پای محکمی برای گذاشتن نخواهد داشت. معمولا آئین های نمایشی از جامعه های کشاورزی نشات می گیرد و به همین علت بسیار با طبیعت همگون بوده و با صفا است. آئین تکم خوانی هم که از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته، متاسفانه با پیشرفت علم و تکنولوژی، صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و در نهایت به علت فراهم نبودن بستر ارایه آن عقب نشینی کرده و در حال فراموشی است.'
در ادامه این مطلب می خوانیم: ' تکم گردانان مثل کسانی هستند که در دوره هخامنشیان دعا می کردند و از پادشاه هدایایی می گرفتند. تکم گردانان مژده بهار را می دهند و مژدگانی می گیرند و به این مژدگانی ”پای“ یا سهم می گویند و گرفتن آن را حق خودشان می دانند. آیین تکم گردانی با ارزش گذاری مجدد، بازشناسی و کاربردی کردن آن قابل احیا و گسترش است ولی لازمه این امر آن است که متصدیان امر فرهنگ احیای آن را برای خود وظیفه بدانند و فقط در روزهای نوروز به فکر احیا و استفاده از این آیین نیفتند. این عروسک شادی بخش می تواند همراه با شادی ها و غصه هایمان و با نگاهمان به جامعه همراه شود و ما را یاری کند. وقتی فرزندان ما تکم را نبینند و صدای پای چوبی آن و آن متلک هایی را که تکم گردانان می گویند، نشنوند، گنجینه خاطراتشان پر نخواهد شد و انتظار ما از فرزندانمان برای مقابله با سایر فرهنگ ها به دور از واقعیت های موجود خواهد بود.'
در ادامه این مطلب با عنوان 'آذین بندی تکم' آمده است: ' تکم عروسکی است چوبین که روی آن را با مخمل یا پارچه هایی به رنگ قرمز می پوشانند و روی این پارچه را با پولک، زنگوله، سکه و نیز پارچه های رنگی و حتی آیینه تزیین می کنند. تکم با قطعه های پارچه ای رنگی آذین بندی شده است که هر رنگ و گل آن معنای خاص خود را دارد. رنگ سرخ به معنی شادی و نشاط است؛ این رنگ در فرهنگ آذربایجان خیلی مورد استفاده قرار می گیرد و به طوری که حتی لباس عروس های این خطه در سال های نه چندان دور سرخ رنگ بوده است. گاهی تکم برخی از تکم چی ها به جای بز، شتر است و شعرهایشان نیز با همین تغییر شکل تکم عوض می شود. شعر ' آق دوه نون گوزلری / یره گیرمز دیزلری/ بو ایامین قیزلاری/ کبین کسر اوزلری' که به ' چشم های شتر سفید است، زانوهایش به زمین نمی رسد، دختران امروزی خودشان صیغه عقد را جاری می کنند.' معنی می شود. پس تکمچی ها گاهی به جای بز ، از شتر نیز استفاده می کردند؛ اینها همه از نشانه های زندگی در طبیعت است و هر کدام از این حیوانات نیز به عنوان سمبلی از زندگی محسوب می شوند.'
هفته نامه امانت در ادامه مطلب خود 'اشعار تکم خوانی' را ارائه کرده است:
'مهمترین بخش آئین تکم گردانی خواندن اشعار آن است. نمایش های آیینی ساختار نمایشی محکمی ندارد و ساختار نمایشی آنها بسیار ساده، صمیمی و روان بوده و بیشتر بیانگر مفاهیم انسانی عصر خودشان است. این نمایش ها به احتمال زیاد ادامه همان سرودهای ایران باستان بوده که مربوط به دوره هخامنشیان و قبل از آن است که به مرور زمان با تغییر شکل به ما رسیده است. اشعار تکم خوانی از نظر ساختاری جزو ترانه های عامیانه محسوب می شود. وزن ها و هارمونی آن با توجه به نیاز و مقتضیات زمان جابجا و عوض می شود و هر تکم چی یا تکم گردان با آزادی کامل اشعار این آئین را عوض می کند. در اشعار تکم خوانی گاهی اشعار مذهبی نیز به چشم می خورد. این اشعار بر اساس مستندات موجود از زمان صفویه که بنیانگذار شیعه در ایران هستند وارد این آئین شده و اغلب در سال هایی که ایام نوروز با مناسبت های مذهبی همزمان می شود از این اشعار مذهبی استفاده می شود.
تکم‌گردان‌ها این گونه آواز سرمی‌دهند:
بو تکه آختا تکه/ بویونوندا وار نوختا تکه/ گاه قول اولار ساتئلار/ گاهدا چئخار تاختا تکه/ که به' این بز نر، اخته است، طنابی بر گردنش بسته شده است، گاه غلام و برده می‌شود و به فروش می‌رسد و گاه پادشاه می‌شود و بر تخت سلطنت تکیه می‌دهد' معنی می شود.
بیزیم یرده قوهون قارپوز اکرلر/ اونی تامام شهرلره توکرلر/ تزه ایلین چوخ حسرتین چکرلر/ سیزون بوتازه بایراموز مبارک/ آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک' که به 'در محل ما خربزه و هندوانه می کارند، آنها را به تمام شهرها می فرستند، حسرت فرا رسیدن سال نو را می کشند، این عید تازه تان مبارک باشد، ماهتان، سالتان، هفته تان، روزتان مبارک باد' معنی می شود.
تکمچی به در هر خانه ای که می رود و شعر می خواند، صاحب خانه به تناسب وضعیت مالی و امکانات خود چیزی به عنوان شاباش، خلعت و انعام به او می دهد. البته تکم چی نیز لزوم دادن انعام را همراه با شعر یاد آور می شود.
این هفته نامه با بخش 'زمان اجرای آئین تکم خوانی' مطلب خود را به اتمام رسانده است:
'تکم آئینی است که چند روز مانده به چهارشنبه سوری اجرا می شود. بر اساس رسمی دیرین در خطه آذربایجان در اسفند ماه هر هفته جشنی برای استقبال از بهار بر پا می شود و معمولا مردم این جشن ها را از اولین چهارشنبه اسفند معروف به ”یالانچی چرشنبه“ (چهارشنبه دروغکی) شروع می کنند. دومین چهارشنبه که به ”خبرچی“ است، سومین چهارشنبه نیز ”کول چرشنبه“ (چهارشنبه خاکستری) و چهارمین چهارشنبه نیز ”گول چرشنبه“ (چهارشنبه گل) گفته می شود. تکم چی ها و تکم گردانان در بین 2 چهارشنبه آخر یعنی کول چرشنبه و گول چرشنبه می آیند و اشعارشان را خوانده و مژدگانی آمدن عید و فرا رسیدن نوروز را می گیرند.'
منبع: هفته نامه امانت آذربایجان غربی
7129/2093 ** خبرنگار: توحید محمودپور** انتشار دهنده: صابر چهرقانی
انتهای پیام در این مطلب همچنین آمده است: 'به کسی که تکم را می گرداند و با آن اشعار نغز و شیرن را می خواند 'تکم چی' می گویند. تکه به معنی بز نر پیش قراول است. اگر غیر از این باشد به آن 'کچی' می گویند که به معنی بز است. تکم یک عروسک چوبی است که به قطر حدود چهار، طول 22 و عرض 12 تا 15 سانتیمتر ساخته و آذین می شود. این عروسک خاص مراسم نوروز است. آئین تکم (تکم خوانی و تکم گردانی) عمری دراز در خطه آذربایجان دارد و متاسفانه مثل اکثر آئین های اصیل در حال فراموشی است. منشا، محل پیدایش و روند تکاملی آن در هزارتوی تاریخ گم شده و تلاش ما بر این است که شواهدی را پیدا کنیم و در کنار هم بچینیم تا به این فرهنگ و سنت قدیمی هویت بدهیم. تکم به خودی خود شاید فاقد ارزش باشد ولی افرادی که به آنان تکم خوان و یا تکم گردان می گویند با خواندن اشعار متناسب با عید و زندگی روزمره مردم به آن هویت خاصی داده اند. تکم خوان ها معمولا از کوهستان ها می آیند و اشعاری را درباره نوروز، زایش و نوزایش می خوانند و علامت مشخصه آنان نیز همین بز تزیین شده و تکم است. بز درتاریخ خاورمیانه و در تاریخ ایران زمین در اکثر داستان ها آمده و یکی از اساسی ترین مولفه های اسطوره ای و به معنی برکت و زایش است و بر اساس تصاویر به دست آمده از دل غارها، در دوران قبل از شهرنشینی هم اهمیت آن شناسایی شده بود.'
این هفته نامه در ادامه آورده است: 'انسان عهد باستان برای رسیدن به پاسخ ها و غلبه بر ترس خود همیشه در ارتباط با اسطوره ها آئین هایی را انجام می داده است که آئین تکم خوانی نیز یکی از اشکال نمایشی آن در منطقه آذربایجان محسوب می شود. تکم خوانی یک نمایش عروسکی و یکی از شاخه های فرهنگ شفاهی ماست که اگر نادیده گرفته شود به معنی نادیده گرفتن و پشت سر گذاشتن میراث فرهنگی خود ماست و نخستین نتیجه آن این خواهد بود که نسل آینده جایی پای محکمی برای گذاشتن نخواهد داشت. معمولا آئین های نمایشی از جامعه های کشاورزی نشات می گیرد و به همین علت بسیار با طبیعت همگون بوده و با صفا است. آئین تکم خوانی هم که از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته، متاسفانه با پیشرفت علم و تکنولوژی، صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و در نهایت به علت فراهم نبودن بستر ارایه آن عقب نشینی کرده و در حال فراموشی است.'
در ادامه این مطلب می خوانیم: ' تکم گردانان مثل کسانی هستند که در دوره هخامنشیان دعا می کردند و از پادشاه هدایایی می گرفتند. تکم گردانان مژده بهار را می دهند و مژدگانی می گیرند و به این مژدگانی ”پای“ یا سهم می گویند و گرفتن آن را حق خودشان می دانند. آیین تکم گردانی با ارزش گذاری مجدد، بازشناسی و کاربردی کردن آن قابل احیا و گسترش است ولی لازمه این امر آن است که متصدیان امر فرهنگ احیای آن را برای خود وظیفه بدانند و فقط در روزهای نوروز به فکر احیا و استفاده از این آیین نیفتند. این عروسک شادی بخش می تواند همراه با شادی ها و غصه هایمان و با نگاهمان به جامعه همراه شود و ما را یاری کند. وقتی فرزندان ما تکم را نبینند و صدای پای چوبی آن و آن متلک هایی را که تکم گردانان می گویند، نشنوند، گنجینه خاطراتشان پر نخواهد شد و انتظار ما از فرزندانمان برای مقابله با سایر فرهنگ ها به دور از واقعیت های موجود خواهد بود.'
در ادامه این مطلب با عنوان 'آذین بندی تکم' آمده است: ' تکم عروسکی است چوبین که روی آن را با مخمل یا پارچه هایی به رنگ قرمز می پوشانند و روی این پارچه را با پولک، زنگوله، سکه و نیز پارچه های رنگی و حتی آیینه تزیین می کنند. تکم با قطعه های پارچه ای رنگی آذین بندی شده است که هر رنگ و گل آن معنای خاص خود را دارد. رنگ سرخ به معنی شادی و نشاط است؛ این رنگ در فرهنگ آذربایجان خیلی مورد استفاده قرار می گیرد و به طوری که حتی لباس عروس های این خطه در سال های نه چندان دور سرخ رنگ بوده است. گاهی تکم برخی از تکم چی ها به جای بز، شتر است و شعرهایشان نیز با همین تغییر شکل تکم عوض می شود. شعر ' آق دوه نون گوزلری / یره گیرمز دیزلری/ بو ایامین قیزلاری/ کبین کسر اوزلری' که به ' چشم های شتر سفید است، زانوهایش به زمین نمی رسد، دختران امروزی خودشان صیغه عقد را جاری می کنند.' معنی می شود. پس تکمچی ها گاهی به جای بز ، از شتر نیز استفاده می کردند؛ اینها همه از نشانه های زندگی در طبیعت است و هر کدام از این حیوانات نیز به عنوان سمبلی از زندگی محسوب می شوند.'
هفته نامه امانت در ادامه مطلب خود 'اشعار تکم خوانی' را ارائه کرده است:
'مهمترین بخش آئین تکم گردانی خواندن اشعار آن است. نمایش های آیینی ساختار نمایشی محکمی ندارد و ساختار نمایشی آنها بسیار ساده، صمیمی و روان بوده و بیشتر بیانگر مفاهیم انسانی عصر خودشان است. این نمایش ها به احتمال زیاد ادامه همان سرودهای ایران باستان بوده که مربوط به دوره هخامنشیان و قبل از آن است که به مرور زمان با تغییر شکل به ما رسیده است. اشعار تکم خوانی از نظر ساختاری جزو ترانه های عامیانه محسوب می شود. وزن ها و هارمونی آن با توجه به نیاز و مقتضیات زمان جابجا و عوض می شود و هر تکم چی یا تکم گردان با آزادی کامل اشعار این آئین را عوض می کند. در اشعار تکم خوانی گاهی اشعار مذهبی نیز به چشم می خورد. این اشعار بر اساس مستندات موجود از زمان صفویه که بنیانگذار شیعه در ایران هستند وارد این آئین شده و اغلب در سال هایی که ایام نوروز با مناسبت های مذهبی همزمان می شود از این اشعار مذهبی استفاده می شود.
تکم‌گردان‌ها این گونه آواز سرمی‌دهند:
بو تکه آختا تکه/ بویونوندا وار نوختا تکه/ گاه قول اولار ساتئلار/ گاهدا چئخار تاختا تکه/ که به' این بز نر، اخته است، طنابی بر گردنش بسته شده است، گاه غلام و برده می‌شود و به فروش می‌رسد و گاه پادشاه می‌شود و بر تخت سلطنت تکیه می‌دهد' معنی می شود.
بیزیم یرده قوهون قارپوز اکرلر/ اونی تامام شهرلره توکرلر/ تزه ایلین چوخ حسرتین چکرلر/ سیزون بوتازه بایراموز مبارک/ آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک' که به 'در محل ما خربزه و هندوانه می کارند، آنها را به تمام شهرها می فرستند، حسرت فرا رسیدن سال نو را می کشند، این عید تازه تان مبارک باشد، ماهتان، سالتان، هفته تان، روزتان مبارک باد' معنی می شود.
تکمچی به در هر خانه ای که می رود و شعر می خواند، صاحب خانه به تناسب وضعیت مالی و امکانات خود چیزی به عنوان شاباش، خلعت و انعام به او می دهد. البته تکم چی نیز لزوم دادن انعام را همراه با شعر یاد آور می شود.
این هفته نامه با بخش 'زمان اجرای آئین تکم خوانی' مطلب خود را به اتمام رسانده است:
'تکم آئینی است که چند روز مانده به چهارشنبه سوری اجرا می شود. بر اساس رسمی دیرین در خطه آذربایجان در اسفند ماه هر هفته جشنی برای استقبال از بهار بر پا می شود و معمولا مردم این جشن ها را از اولین چهارشنبه اسفند معروف به ”یالانچی چرشنبه“ (چهارشنبه دروغکی) شروع می کنند. دومین چهارشنبه که به ”خبرچی“ است، سومین چهارشنبه نیز ”کول چرشنبه“ (چهارشنبه خاکستری) و چهارمین چهارشنبه نیز ”گول چرشنبه“ (چهارشنبه گل) گفته می شود. تکم چی ها و تکم گردانان در بین 2 چهارشنبه آخر یعنی کول چرشنبه و گول چرشنبه می آیند و اشعارشان را خوانده و مژدگانی آمدن عید و فرا رسیدن نوروز را می گیرند.'
منبع: هفته نامه امانت آذربایجان غربی
7129/2093 ** خبرنگار: توحید محمودپور** انتشار دهنده: صابر چهرقانی
کپی شد
