به گزارش ایرنا طبق یک سنت دیرینه، نغمه خوانان خوش الحان نوروزی در جای جای این سرزمین، آمدن بهار و زنده شدن دوباره طبیعت را در قالب ترانه های ساده بشارت می دادند و در فرهنگ شفاهی آذربایجان، مبشران نوروز و نوروزخوانان، خنیاگرانی تحت عنوان 'تکم چی' بودند.
چند روز مانده به عید، تکم چی به طور نمادین، تکم /بز ساخته شده از قطعات چوب/ را در کوچه‌های روستاها و شهرها می‌چرخاند و در حالی که اشعاری به زبان ترکی و با صدای دلنشین می خواند، نوید آمدن عید را می داد و پاداش خود را از مردم می گرفت.
آئین تکم گردانی در مناطق مختلف آذربایجان غربی از نیمه دوم اسفند آغاز می شد و مردم محلی با شور و شوق به انتظار تکم چی می نشسته اند تا تکم چیان، زن و مرد و کودک و بزرگ را برای استقبال از بهار فرا بخوانند.
یک پژوهشگر و مردم شناس در آذربایجان غربی معتقد است که تکم عروسکی بود به شکل بز که بر سر چوب گردی سوار می شد و این بز روی یک صفحه چهارگوش یا گرد که سوراخی در وسط داشت، قرارمی گرفت.
عیسی عزیز نژاد با اشاره به اینکه چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می گذشت، افزود: تکمچی چوب را به دست می گرفت و تکم را روی صفحه چوبی به حرکت در می آورد و متناسب با حرکت آن اشعاری را به آواز می خواند؛ سر و صدای زنگوله ها و خوردن تکم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تکم چی به وجود می آورد.
وی اضافه کرد: تکم یا تکه در زبان ترکی به معنای 'بز نر بالغ' است و از آنجا که در این آئین عروسکی دست ساز شبیه بز گردانده می شود، این مراسم به تکم گردانی معروف شده است.
این مردم شناس اظهار کرد: در رسم تکم گردانی فردی که عروسک بز را در دست دارد، به عنوان تکم چی و یک نفر دیگر که توبره و کیسه ای دارد به عنوان ' توبره چی ' در کوی و برزن می گردند و با خواندن اشعار بومی مقابل درب منازل توقف می کنند و صاحب منزل نیز آذوقه ای همانند قند، چای، روغن و هدایای دیگری به آنان اهدا می کند.
عزیزنژاد ادامه داد: این رسم معمولا در جوامع روستایی و توسط چوپانان اجرا می شده و زمان آن نیز از نیمه اسفند به بعد بوده است.
به گفته وی مضمون اشعار محلی که در این رسم خوانده می شد، بیشتر در وصف آمدن بهار و نیت خیر و برکت برای دامداران و روستائیان برای سال جدید بود که معروفترین آن عبارت است از: ' بو تکه آختا تکه / بویونوندا وار نوختا تکه / گاه قول اولار ساتئلار / گاهدا چئخار تاختاتکه' که در فارسی به ' این بز نر، آخته است / طنابی بر گردنش بسته شده است / گاه غلام می‌شود و به فروش می‌رسد / و گاه پادشاه می‌شود و بر تخت سلطنت تکیه می‌دهد ' معنی می شود.
وی با یادآوری این موضوع که تکم چی ها با خواندن این اشعار ضمن اجرای این رسم، آذوقه ای را برای سال آینده خویش فراهم می کردند، ادامه داد: آئین تکم گردانی /تکم خوانی/ عمری دراز در خطه آذربایجان دارد در اصل و با توجه به محدوده سنتی این آئین، تکم خوان ها معمولاً از کوهستان ها می آمدند و اشعاری را درباره نوروز، زایش و نوزایی می خوانند و علامت مشخصه آنها نیز همین بز تزئین شده و تکم است.
به گفته وی بز در تاریخ خاورمیانه و در تاریخ ایران زمین در اکثر داستان ها آمده و به معنی برکت و زایش است و بر اساس تصاویر به دست آمده از دل غارها، در دوران پیش از شهرنشینی نیز اهمیت آن برای انسان آشکار شده بود.
وی افزود: انسان عهد باستان برای رسیدن به پاسخ ها و غلبه بر ترس خود همیشه در ارتباط با اسطوره ها متوجه آئین هایی بوده و بر این اساس اموری را انجام می داده است که آئین تکم خوانی یکی از اشکال نمایشی آن در منطقه آذربایجان محسوب می شود.
به گفته وی آئین های نمایشی از جوامع کشاورزی نشأت می گیرد و به همین علت بسیار با طبیعت همگون بوده و با صفا هستند و آئین تکم خوانی هم که از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته، با پیشرفت علم و تکنولوژی، صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و در نهایت به علت فراهم نبودن بستر ارائه آن عقب نشینی کرده و به عنوان یک نشانه منسوخ در حال فراموشی است.
وی با تاکید بر اینکه تکم گردانان مژده بهار را می داده اند و مژدگانی / به زبان محلی پای/ می گرفتند، افزود: در ایام نوروز و حتی چند روز مانده به آن بازی های بومی و محلی در بین جوانان و بزرگسالان چه در شهرها و چه در روستاهای کردنشین و ترک نشین وجود داشته است که از جمله آنها می توان به بادام بازی، گردو بازی، تخم مرغ بازی /یا به زبان ترکی یومورتا ساوشدرما/ و به زبان کردی /شره هیلکه/ و جوراب بازی اشاره کرد.
وی سمنو پزی، خانه تکانی، عارافات آخشامی و میر نوروزی را از دیگر رسوم مردم آذربایجان غربی در نوروز بیان کرد و ادامه داد: خانه تکانی یکی از مهمترین کارهایی است که زنان و دختران منزل از اواسط اسفند و با شور و شوق خاصی انجام می دهند و باور عامه بر این است که با فرا رسیدن نوروز، محل زندگی اعم از فضای درونی منزل، لباس و اثاثیه باید پاک و تمیز شود.
وی معتقد است که در گذشته زنان در برخی روستاها علاوه بر اینکه همه فرش، زیراندازها و اثاثیه ها را می شستند، دیوارهای اتاق ها را با ترکیبی از دوغ آب و خاک سفید سفید کاری می کرده اند و سپس با رنگ های ترکیبی اشکال گل و بوته را بر دیوارها می کشیدند.
طبق گفته این مردم شناس، در آخرین روز سال و بعد از ظهر که به 'عارافات آخشامی ' مشهور است زنان و مردان به زیارت قبور رفته و برای اموات خود طلب آمرزش مر کرده اند و معمولا نیز مقداری نقل، حلوا و خرما را به نیت احسان بین حاضران در آرامستان پخش می کرده اند.
عزیزنژاد 'رسم میر نوروزی' را از دیگر رسم های آئین نوروز در آذربایجان غربی عنوان کرد و گفت: این رسم در شهرهای کردنشین استان و در دهه های قبل در ایام نوروز اجرا می شد و بیشتر در زمان ارباب و رعیتی معمول بود.
به گفته وی میر فردی عامی و از توده مردم خود شهرها یا روستاها بود که او را تحت شرایطی انتخاب و زمام امور محلی را برای مدتی به دست او می سپردند؛ گویا طی این مدت ارباب محل از سمت خود خلع می شد و امورات به دست میر و افرادش می افتاد.
در این نمایش آئینی، گروهی از مردان فردی را از میان خود که از قشرهای پایین بوده، به عنوان میر انتخاب می کردند و میر باید شخصی با اقتدار و قاطع می شد و خنده بر لبان وی نمی نشست.
وی اظهار کرد: جشن نوروز یکی از اصلی ترین اعیاد ملی اقوام ساکن در محدوده جغرافیایی ایران زمین بوده است که پس از گذشت قرن ها همچنان پویا، زنده و گرامی داشته می شود و این عید به علت اهمیت آن و گستردگی که در بین کشورهای مختلف دارد، در سال 1388 شمسی به عنوان سومین اثر معنوی جهان در فهرست آثار میراث معنوی یونسکو به ثبت رسید.
8135/ 3072 ** گزارش : شهین غریب بیدادرس ** انتشار دهنده: علیرضا فولادی
انتهای پیام چند روز مانده به عید، تکم چی به طور نمادین، تکم /بز ساخته شده از قطعات چوب/ را در کوچه‌های روستاها و شهرها می‌چرخاند و در حالی که اشعاری به زبان ترکی و با صدای دلنشین می خواند، نوید آمدن عید را می داد و پاداش خود را از مردم می گرفت.
آئین تکم گردانی در مناطق مختلف آذربایجان غربی از نیمه دوم اسفند آغاز می شد و مردم محلی با شور و شوق به انتظار تکم چی می نشسته اند تا تکم چیان، زن و مرد و کودک و بزرگ را برای استقبال از بهار فرا بخوانند.
یک پژوهشگر و مردم شناس در آذربایجان غربی معتقد است که تکم عروسکی بود به شکل بز که بر سر چوب گردی سوار می شد و این بز روی یک صفحه چهارگوش یا گرد که سوراخی در وسط داشت، قرارمی گرفت.
عیسی عزیز نژاد با اشاره به اینکه چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می گذشت، افزود: تکمچی چوب را به دست می گرفت و تکم را روی صفحه چوبی به حرکت در می آورد و متناسب با حرکت آن اشعاری را به آواز می خواند؛ سر و صدای زنگوله ها و خوردن تکم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تکم چی به وجود می آورد.
وی اضافه کرد: تکم یا تکه در زبان ترکی به معنای 'بز نر بالغ' است و از آنجا که در این آئین عروسکی دست ساز شبیه بز گردانده می شود، این مراسم به تکم گردانی معروف شده است.
این مردم شناس اظهار کرد: در رسم تکم گردانی فردی که عروسک بز را در دست دارد، به عنوان تکم چی و یک نفر دیگر که توبره و کیسه ای دارد به عنوان ' توبره چی ' در کوی و برزن می گردند و با خواندن اشعار بومی مقابل درب منازل توقف می کنند و صاحب منزل نیز آذوقه ای همانند قند، چای، روغن و هدایای دیگری به آنان اهدا می کند.
عزیزنژاد ادامه داد: این رسم معمولا در جوامع روستایی و توسط چوپانان اجرا می شده و زمان آن نیز از نیمه اسفند به بعد بوده است.
به گفته وی مضمون اشعار محلی که در این رسم خوانده می شد، بیشتر در وصف آمدن بهار و نیت خیر و برکت برای دامداران و روستائیان برای سال جدید بود که معروفترین آن عبارت است از: ' بو تکه آختا تکه / بویونوندا وار نوختا تکه / گاه قول اولار ساتئلار / گاهدا چئخار تاختاتکه' که در فارسی به ' این بز نر، آخته است / طنابی بر گردنش بسته شده است / گاه غلام می‌شود و به فروش می‌رسد / و گاه پادشاه می‌شود و بر تخت سلطنت تکیه می‌دهد ' معنی می شود.
وی با یادآوری این موضوع که تکم چی ها با خواندن این اشعار ضمن اجرای این رسم، آذوقه ای را برای سال آینده خویش فراهم می کردند، ادامه داد: آئین تکم گردانی /تکم خوانی/ عمری دراز در خطه آذربایجان دارد در اصل و با توجه به محدوده سنتی این آئین، تکم خوان ها معمولاً از کوهستان ها می آمدند و اشعاری را درباره نوروز، زایش و نوزایی می خوانند و علامت مشخصه آنها نیز همین بز تزئین شده و تکم است.
به گفته وی بز در تاریخ خاورمیانه و در تاریخ ایران زمین در اکثر داستان ها آمده و به معنی برکت و زایش است و بر اساس تصاویر به دست آمده از دل غارها، در دوران پیش از شهرنشینی نیز اهمیت آن برای انسان آشکار شده بود.
وی افزود: انسان عهد باستان برای رسیدن به پاسخ ها و غلبه بر ترس خود همیشه در ارتباط با اسطوره ها متوجه آئین هایی بوده و بر این اساس اموری را انجام می داده است که آئین تکم خوانی یکی از اشکال نمایشی آن در منطقه آذربایجان محسوب می شود.
به گفته وی آئین های نمایشی از جوامع کشاورزی نشأت می گیرد و به همین علت بسیار با طبیعت همگون بوده و با صفا هستند و آئین تکم خوانی هم که از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته، با پیشرفت علم و تکنولوژی، صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و در نهایت به علت فراهم نبودن بستر ارائه آن عقب نشینی کرده و به عنوان یک نشانه منسوخ در حال فراموشی است.
وی با تاکید بر اینکه تکم گردانان مژده بهار را می داده اند و مژدگانی / به زبان محلی پای/ می گرفتند، افزود: در ایام نوروز و حتی چند روز مانده به آن بازی های بومی و محلی در بین جوانان و بزرگسالان چه در شهرها و چه در روستاهای کردنشین و ترک نشین وجود داشته است که از جمله آنها می توان به بادام بازی، گردو بازی، تخم مرغ بازی /یا به زبان ترکی یومورتا ساوشدرما/ و به زبان کردی /شره هیلکه/ و جوراب بازی اشاره کرد.
وی سمنو پزی، خانه تکانی، عارافات آخشامی و میر نوروزی را از دیگر رسوم مردم آذربایجان غربی در نوروز بیان کرد و ادامه داد: خانه تکانی یکی از مهمترین کارهایی است که زنان و دختران منزل از اواسط اسفند و با شور و شوق خاصی انجام می دهند و باور عامه بر این است که با فرا رسیدن نوروز، محل زندگی اعم از فضای درونی منزل، لباس و اثاثیه باید پاک و تمیز شود.
وی معتقد است که در گذشته زنان در برخی روستاها علاوه بر اینکه همه فرش، زیراندازها و اثاثیه ها را می شستند، دیوارهای اتاق ها را با ترکیبی از دوغ آب و خاک سفید سفید کاری می کرده اند و سپس با رنگ های ترکیبی اشکال گل و بوته را بر دیوارها می کشیدند.
طبق گفته این مردم شناس، در آخرین روز سال و بعد از ظهر که به 'عارافات آخشامی ' مشهور است زنان و مردان به زیارت قبور رفته و برای اموات خود طلب آمرزش مر کرده اند و معمولا نیز مقداری نقل، حلوا و خرما را به نیت احسان بین حاضران در آرامستان پخش می کرده اند.
عزیزنژاد 'رسم میر نوروزی' را از دیگر رسم های آئین نوروز در آذربایجان غربی عنوان کرد و گفت: این رسم در شهرهای کردنشین استان و در دهه های قبل در ایام نوروز اجرا می شد و بیشتر در زمان ارباب و رعیتی معمول بود.
به گفته وی میر فردی عامی و از توده مردم خود شهرها یا روستاها بود که او را تحت شرایطی انتخاب و زمام امور محلی را برای مدتی به دست او می سپردند؛ گویا طی این مدت ارباب محل از سمت خود خلع می شد و امورات به دست میر و افرادش می افتاد.
در این نمایش آئینی، گروهی از مردان فردی را از میان خود که از قشرهای پایین بوده، به عنوان میر انتخاب می کردند و میر باید شخصی با اقتدار و قاطع می شد و خنده بر لبان وی نمی نشست.
وی اظهار کرد: جشن نوروز یکی از اصلی ترین اعیاد ملی اقوام ساکن در محدوده جغرافیایی ایران زمین بوده است که پس از گذشت قرن ها همچنان پویا، زنده و گرامی داشته می شود و این عید به علت اهمیت آن و گستردگی که در بین کشورهای مختلف دارد، در سال 1388 شمسی به عنوان سومین اثر معنوی جهان در فهرست آثار میراث معنوی یونسکو به ثبت رسید.
8135/ 3072 ** گزارش : شهین غریب بیدادرس ** انتشار دهنده: علیرضا فولادی
کپی شد
