دامنه کوها، کوهپایه‌ها، دیم‌زارها و دشت‌های سرسبز ارومیه به ویژه گندم‌زارها در اولین روزهای بهاری پذیرای خانواده‌هایی است که هم در طبیعت به پیاده‌روی می‌پردازند و هم انواع گیاهان کوهی را برای طبخ غذا و تهیه انواع داروها جمع‌آوری می‌کنند.
گویا امسال جمع‌آوری گیاهانی چون «پونه وحشی» و «بولاغ اوتی» بیشتر مورد توجه است زیرا به عقیده مردم محلی عرق آنها در کنترل عفونت‌های ریوی و تسکین سرفه و ذات‌الریه موثر می‌باشد.
«دوه دابانی»، «غاز آیاغی»، «یلمیک»، «گندله»، «تره کوهی»، «گلین بارماغی»، «قجی»، «ارمنی قجسی»، «کنگر»، «مندی»، «اوشگون یا ریواس»، «چریش»، «داغ مرزه سسی» و «اولییک» هم تنها بخشی از این گیاهان کوهی است که در این فصل سال سفره‌های مردم استان را معطر می‌کند.
علاوه بر جمع‌آوری فردی یا خانوادگی این گیاهان برای مصارف خانگی، عده‌ای نیز برای فروش آنها از قرار هر کیلوگرم بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار ریال اقدام می‌کنند زیرا تنوع این گیاهان که مصارف مختلفی اعم از خوراکی، دارویی و آرایشی دارد، زمینه لازم را برای درآمدزایی فراهم کرده‌است.
فروش این گیاهان به صورت تازه‌خوری در این روزها و فروش به صورت خشک شده در فصول زمستان کسب‌وکار محلی و مناسبی را چه برای بازاریان و چه بانوان در روستاها فراهم کرده‌است.
یکی از بانوان اهالی روستاهای اطراف سیلوانا در این باره می‌گوید: این روزها از ساعت ۶ صبح برای جمع‌آوری گیاهان می‌رویم و این کار تا حدود یک ماه ادامه خواهد داشت چون هر کیلوگرم گیاه کوهی بین ۵۰ هزار ریال تا ۱۰۰ هزار ریال فروخته می‌شود و بخشی از هزینه‌های سنگین زندگی را تامین می‌کند.
نرمین خانم ۶۰ ساله گیاهان کوهی را جزو لاینفک سفره غذایی این روزهایشان می‌داند و می گوید: روزانه هر نفر می‌تواند حداقل ۱۰ کیلوگرم سبزی کوهی جمع‌آوری کند و این روزی خدادای خوبی برای ما روستانشینان این منطقه مرزی است.
وی با اشاره به بیماری کرونا و کسادی کسب و کار امسال، اظهار داشت: این روزها به خاطر اینکه مردم زیاد در شهر تردد نمی‌کنند، بازار گیاهان کوهی هم کساد شده و تقاضا برای این گیاهان بسیار کم شده است.
به گفته وی از یک طرف شیوع این بیماری موجب کاهش تردد روستاییان در دامنه کوه‌ها شده و از طرف دیگر هم بارندگی‌های مطلوب روزهای بهاری فرصت خوبی برای رشد سبزیجات کوهی و دارویی فراهم کرده است.
علی فخیمی از عمده‌فروشان گیاهان کوهی در بازار ارومیه نیز اظهار داشت: هفته اول فروردین که فرا می‌رسید از ساعت ۶ صبح ما گیاهان کوهی استان را از مردم محلی می‌خریدیم و مشتری خوبی هم داشتیم اما امسال به علت تعطیلی مراکز فروش و کاهش حضور مردم در سطح شهر، هم فروشنده و هم خریدار نصف شده است.
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان‌غربی نیز با اشاره به در حال انقراض بودن برخی از گونه‌های گیاهان کوهی پرمصرف مردم، اظهار کرد: مطالعه بر روی ۱۲۰ گونه برای تعیین نوع پراکنش و مقدار موجود از آن در طبیعت انجام شده که ۷۵ مورد از آنها به اتمام رسیده‌است.
محمد رضایی افزود: بیش از یکهزار و ۴۰۰ گونه از گیاهان موجود کشور در این استان می‌روید که ظرفیت مناسبی برای انجام مطالعات تحقیقاتی در زمینه گیاهان به شمار می‌رود.
وی ادامه داد: هر چند آمار دقیقی از میزان برداشت گیاهان خوراکی در این استان وجود ندارد اما هر ساله به هنگام فصل بهار هزاران کیلوگرم از انواع گیاهان خوراکی استان به بازارهای محلی و استان‌های همجوار عرضه می‌شود؛ این گیاهان اغلب نیاز کمتری به آب و مراقبت دارد ولی باید فرهنگ استفاده از آنها در جامعه نهادینه شود.
رضایی با تاکید بر اینکه رویشگاه برخی از گیاهان به طور خاص شناسایی شده است، ادامه داد: کشت گیاهان دارویی در فضاهای سبز شهری را می‌توان برای فرهنگ‌سازی در استفاده صحیح از این گونه‌ها در دستور کار قرار داد؛ رزماری، اسطوخودوس، انواع زنبق، انواع آویشن و نسترن از جمله گیاهانی است که قابلیت کشت دارد.
کارشناس و محقق مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی نیز گفت: مردم سالیانه بیش از ۶۰ گونه از گیاهان این منطقه را بی‌رویه برداشت می‌کنند که باید مسوولان در خصوص جلوگیری از این اقدام چاره‌اندیشی کنند.
محسن نورمحمدی اظهار کرد: کاهش بارندگی‌های سالانه، برداشت‌های هدایت‌نشده، گسترده بودن عرصه و نبود امکان برای هدایت مردم در برداشت از گیاهان کوهی از مهمترین مشکلاتی است که این گونه گیاهان را در معرض نابودی قرار داده است.
وی اظهار کرد: بسیج همگانی در بالا بردن فرهنگ عمومی در استفاده از این گیاهان، اطلاع‌رسانی به مردم در زمینه ارزش طبیعی این گیاهان، تشویق به کاشت در منازل و آموزش صحیح درباره چگونگی رویش و نیز زمان چیدن این گیاهان، مؤثرترین راه جلوگیری از انقراض این گیاهان خوراکی کوهی است.
نورمحمدی گفت: تاکنون بیش از ۵۰۰ گونه گیاهی دارویی از جمله کاسنی، شب بو و نعناع، بولاغ اوتی، ختمی، چوبان کبریتی، بادرنجبویه، شیرین بیان، ثعلب، مرزه، اله گز، نسترن، موسیر، گندله، داغ جعفری سی، داغ قارپیزی، دوه دابانی، مندی، قوش اوزومی، داغ سقزی، یمیشان، چریش، هویچ وحشی، غازیاغی، یارپیز، کنگر، شوید، کهلیک اوتی و اوشقون در آذربایجان‌غربی شناسایی شده است.
به گزارش ایرنا تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی‌های سالانه، برداشت‌های هدایت نشده، گسترده بودن عرصه و ناتوانی در هدایت مردم در برداشت از گیاهان کوهی از مهمترین مشکلاتی است که این گونه های گیاهی را تهدید می‌کند.
آذربایجان‌غربی یکی از مهمترین رویشگاه‌های گیاهان دارویی در کشور بوده و از نظر تنوع گیاهان دارویی رتبه نخست کشور را به خود اختصاص داده‌است.
برخی از گونه‌های این گیاهان از جمله پیازکوهی، کنگر، مندی، گل آقا، ریزک، تره کوهی و موسیر به دلیل چیدن گیاهان خوراکی قبل از گل‌دهی توسط مردم منطقه در معرض انقراض قرار دارد.
