مرحوم «ماملی» طی سال ۱۳۰۴ شمسی در یکی از محله‌های قدیمی مهاباد دیده به جهان گشود و در سال ۱۳۱۰ شمسی برای تحصیل و فراگیری علم به مدرسه «سعادت» مهاباد رفت و تا کلاس ششم به تحصیل ادامه داد.
«محمد» که در خانواده‌ای خوش صدا متولد شده بود، در کلاس چهارم مدرسه به سبب صدای زیبا و دلنشین خود مورد توجه همگان قرار گرفت و برای خواندن بیش از پیش تشویق شد.
این هنرمند پدرش را از همان ابتدای زندگی از دست داده بود و از کلاس چهارم به بعد به اشعار «وفایی» که از شاعران معاصر و رفقای پدر مرحومش بود، روی آورد.
در طول بیش از نیم قرن فعالیت هنری استاد «ماملی» ۶۰۰ ترانه ضبط شد که هم‌اکنون نیز گرمابخش محفل‌های مختلف است؛ بیشتر آثار وی بر چهار سبک خاص موسیقی کردی شامل «بیت»، «گورانی»، «قه‌تار» و «حه‌یران» استوار است.
«دایه آمین» همسر «ماملی» که هنوز هم با یاد و ترانه‌های استاد زندگی می‌کند، معتقد است که وی صدای مرد و زن و بزرگ و کوچک کُرد است و تن صدای او برای همیشه د دل و گوش علاقه‌مندانش خواهد ماند.
وی ادامه داد: ترانه‌های «ئاگربارانه» و «لاوه هه‌ی لاوه» اولین سروده رسمی استاد «ماملی» در سال ۱۳۲۱ بود که در منطقه «کانی‌مان قه‌مبران» مهاباد ضبط و ثبت شد.
وی گفت: همزمانی فعالیت هنری استاد «ماملی» با ترانه‌سرایانی چون «حسن ماملی»، «خلیل صدیقی»، «حسین عبدالله‌زاده» و «هاشم فیدایی» در مهاباد باعث ارتقای هنر و موسیقی در این دیار شده بود و این هنرمندان در محله و بازار اشعار کردی را می‌سرودند و دل‌ها را شاد می‌کردند.
وی زندگی مشترک خودش با استاد «ماملی» را این‌گونه توصیف کرد که استاد جدای از صدای دلنشین خدادادی از نظر اخلاقی انسان بسیار متواضع بود و در بین مردم نیز محبوبیت خاصی داشت.
وی عنوان کرد: استاد «ماملی» با همه دوست بود و صدای او همه را به خود جذب می‌کرد؛ محفل شبانه استاد در طول سال نیز پرمخاطب و شلوغ بود.
«آمین» یادآور شد: آن مرحوم با صدای رسا اشعار کردی شاعران نامی کردزبان از جمله «ماموستا هه‌ژار»، «ماموستا هیمن»، «حاج هاشمی نانوازاده» و ... را سرود و روح تازه‌ای به شعرهای آنان بخشید.
وی اضافه کرد: استاد «ماملی» در ۶۵ سالگی به دلیل مفقود شدن یکی از فرزندانش به نام «نجات» دچار غم و افسردگی شدیدی شد و ناراحتی فراق فرزند، وی را به مدت ۶ سال دچار بیماری آلزایمر کرد.
«استاد در طول ۶ سال بیماری توسط خانواده‌اش مراقبت شد اما فراموش کردن سروده‌هایش در این مدت، احساسات علاقه‌مندانش را جریحه‌دار کرد تا جایی‌که دیگر نه توان خواندن داشت و نه سرودهای خود را به بیاد می‌آورد».
همسر استاد که با حالتی گریان خاطره‌ها و ترانه‌هایش را زمزمه می‌کرد، افزود: استاد «ماملی» سرانجام در سن ۷۲ سالگی و روز پنجشنبه سوم بهمن سال ۱۳۷۷ دیده از جهان بست و مراسم تشییع وی از ماندگارترین گردهمایی مردمی در تاریخ شهر مهاباد است؛ به طوریکه شهر را به صورت نیمه‌تعطیلی درآورد.
رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مهاباد نیز گفت: استاد «ماملی» از هنرمندان خوش‌نام و خوش‌صدای موسیقی کردی است که همچنان بین مردم محبوبیت ویژه‌ای دارد و آیین‌های سالروز وفات وی در داخل و خارج از ایران برگزار می‌شود.
سیامند جوانبخت اظهار داشت: زندگی‌نامه استاد «ماملی» هم از لحاظ اخلاق و هم از لحاظ هنر می‌تواند بهترین الگو برای نسل‌های جوان برای موفقیت در عرصه هنر و ترانه‌سرایی باشد.
وی ادامه داد: در زمان حیات استاد «ماملی» بسیاری از تجهیزات، آلات موسیقی و امکانات فعلی وجود نداشت اما صدای رسای «ماملی» با غلبه بر تمامی کمبودها برای همیشه در دل موسیقی کُردی ماندگار شد.
سه بهمن ماه، بیست و یکمین سالگرد وفات و به خاک سپردن استاد «محمد ماملی» در قطعه هنرمندان آرامستان فردوس مهاباد به شمار می‌رود اما موسیقی کُردی هنوز هم با غم نبود این هنرمند مردمی کنار نیامده‌است.
