فیلم‌های تاریخی همواره تصاویر بکر و بی‌نظیری را در خود جای می‌دهند که می‌تواند برای بسیاری از تاریخ‌دانان و علاقمندان، جذاب باشد. تبریز از گذشته جزو شهرهای مهم از نظر تجاری، سیاسی، صنعتی و نظامی بوده است که فیلم‌های متعددی از این شهر تهیه شده است.
نویسنده و تاریخ‌شناس تبریزی در گفت‌وگو با ایسنا، منطقه آذربایجان شرقی، با اشاره به این‌که تاریخ هر سرزمینی بازگو کننده حوادث و رویدادهایی است که در طول زمان روی داده و در گذر روزگار به عناوین مختلف به ثبت رسیده است، گفت: این رویدادها در مسیر پر و پیچ خم تاریخ در کتیبه‌های سنگی، الواح گلی و با گذشت زمان به شکل نوشتاری و در قرن‌های بعدی با پیشرفت تکنولوژی به صورت عکس و فیلم به دست نسل جدید رسیده است.
ابراهیم پورحسین خونیق با بیان این‌که خطه آذربایجان و تبریز، ولیعهد نشین سلسله قاجاریه بود، افزود: به دلیل موقعیت خاص این منطقه، حوادث سیاسی و اجتماعی زیادی رخ داده که بسیاری از آنها به شکل نوشتاری و بصری، ضبط و ثبت شده است به طوریکه عکسها و فیلم‌های قدیمی از این شهر در آرشیوهای داخلی و خارجی از آن زمان نگهداری می‌شوند.
وی یاد آور شد: در جریانات انقلاب مشروطیت که پای روس‌ها به شهر تبریز باز شد، فیلمی از ستارخان به صورت مستند تهیه شد. همچنین به گفته خانم ثقه الاسلامی مدیر کاخ گلستان و برادرزاده شهید ثقه الاسلام معلوم شد که فیلمی از به دار آویختن شهدای عاشورای 1330قمری آن زمان موجود است که البته خودشان ندیده بودند.
وی ادامه داد: از دوران قاجار و پهلوی تعدادی فیلم مستند و داستانی توسط امپراطوری روسیه و کشور شوروی در ایران و یا درباره ایران ساخته شد که این فیلمها اسناد و منابع مهم تاریخی از زندگی در کشور محسوب می‌شوند که از علایق، نظریههای هنری سازندگانشان و توجهات مردم‌نگاری در سرزمین‌های دور درباره ایران را به نمایش می‌گذارد.
پورحسین خونیق با بیان این‌که تبریز مامن تاریخی و سیاسی آن دوره بود، گفت: این موقعیت برای روس‌ها سوژه خوبی در آن زمان محسوب می‌شد؛ به طوریکه تعدادی فیلم از آن دوره تا سال 1945 میلادی از رویدادهای مهم تهیه شد که ازمیان آنها میتوان به مراسم عاشورای حسینی در تبریز، فیلم مراسم افتتاح راه آهن تبریز - جلفا در دوره محمد حسن میرزا ولیعهد ، تصویری از محمد علی شاه قاجار در سال 1909 میلادی، فیلم کشور شیر خورشید، فیلم امداد به زلزله زدگان حومه آذربایجان و فیلم آن سوی ارس در سال 1945 میلادی راجع به فرقه دموکرات آذربایجان اشاره کرد.
وی با اشاره این‌که فیلم افتتاح قطار جلفا- تبریز توسط شرکت پتروگرادcommittee skobelev در سال 1916 میلادی برابر با 1295 شمسی تهیه شده است، افزود: تاسیس راه آهن در واقع نشانگر شوق ایرانیان به راهاندازی تاسیسات مدرن است و این راه آهن در بحبوحه جنگ جهانی و طبق قرارداد با بانک استقراضی روس ساخته شد.
وی ادامه داد: در این فیلم بعد از مراسم نظامی، قطار از روسیه شروع به حرکت می‌کند و با عبور از روی پل آهنی رود ارس و پشت سر گذاشتن شهر جلفا به سوی تبریز به پیش میرود که در طول مسیر حرکت قطار به سوی تبریز، در برخی از پل‌های آهنی انواع تزئینات با کاغذهای رنگی و نیز پرچم ایران و امپراتوری روسیه دیده می‌شود.
پورحسین خونیق با بیان این‌که قطار بعد از عبور از پل آجی چای که در تصویر حجم پر خروش رودخانه در آن زمان را نشان میدهد، به نزدیکی باغهای قراملک میرسد، گفت: در آنجا، مردم به سوی قطار هجوم میآورند تا سوار این ماشین تازه شوند که افسران روسی مانع آنان می‌شوند و قطار با استقبال روسای دولت قاجار قرار میگیرد و مراسمی با حضور محمد حس میرزا ولیعهد و نمایندگان روس برپا می‌شود که بخشی از این فیلم به صورت اورجینال در آرشیو بنده موجود است.
این محقق، در بخشی دیگر از سخنان خود با اشاره به فیلم عاشورای تبریز و دسته (شاخسی -واخسی) که قطعه‌ای بدون صدا است، بیان کرد: این فیلم پیش از ممنوعیت قمهزنی در سال 1308 گرفته شده است و در عنوان بندی روسی دو کلمه (شاخسی -واخسی ) نوشته شده که این کلمات مورد استفاده در دسته عزاداران شاه حسین گویان عاشورا بوده است.
پورحسن خونیق با اشاره به تهیه فیلمی از ستارخان، گفت: خسرو معتضد، از مورخان کشور، گفته است که در سال 1350 برای خرید چند فیلم تاریخی به کشور انگلیس و آلمان سفر می‌کند و بعد از خریداری تعدادی فیلم که لیست آنها را در کتاب خود به نام "ایران در آستانه قرن بیستم" نام برده است، به دو فیلم دیده نشده از مظفرالدین شاه در سن پترزبورگ و ستارخان در تبریز اشاره می‌کند.
وی در خصوص فیلم «آن سوی ارس» به کارگردانی «اسفیرا ایلیه نیچنا زشوب»، گفت: این فیلم که به صورت گفتاری بوده و متن زبان ترکی بر روی فیلم در سال 1326 پیاده شده است، تصاویری از شهرهای تبریز، ارومیه، اردبیل و چند شهر دیگر به چشم می‌خورد که به موضوع فعالیتهای فرقه دمکرات میپردازد که در یکی از استودیوهای باکو تدوین شده است.
پورحسین خونیق درباره فیلم « کشور شیر خورشید » به کارگردانی «اروفی ژیگا ور توف» که در سال 1312 شمسی تهیه شده است، یاد آور شد: موضوع این فیلم تنها مختص تبریز نیست بلکه از همه نقاط ایران آثار باستانی به تصویر کشیده شده است که آذربایجان نیز شامل آن می‌شود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: البته شاید فیلم‌های دیگری از تبریز در آرشیوهای خارج از کشور وجود داشته باشد که تا جاییکه اطلاع داشتم با شما در میان گذاشتم.
انتهای پیام
انتهای پیام نویسنده و تاریخ‌شناس تبریزی در گفت‌وگو با ایسنا، منطقه آذربایجان شرقی، با اشاره به این‌که تاریخ هر سرزمینی بازگو کننده حوادث و رویدادهایی است که در طول زمان روی داده و در گذر روزگار به عناوین مختلف به ثبت رسیده است، گفت: این رویدادها در مسیر پر و پیچ خم تاریخ در کتیبه‌های سنگی، الواح گلی و با گذشت زمان به شکل نوشتاری و در قرن‌های بعدی با پیشرفت تکنولوژی به صورت عکس و فیلم به دست نسل جدید رسیده است.
ابراهیم پورحسین خونیق با بیان این‌که خطه آذربایجان و تبریز، ولیعهد نشین سلسله قاجاریه بود، افزود: به دلیل موقعیت خاص این منطقه، حوادث سیاسی و اجتماعی زیادی رخ داده که بسیاری از آنها به شکل نوشتاری و بصری، ضبط و ثبت شده است به طوریکه عکسها و فیلم‌های قدیمی از این شهر در آرشیوهای داخلی و خارجی از آن زمان نگهداری می‌شوند.
وی یاد آور شد: در جریانات انقلاب مشروطیت که پای روس‌ها به شهر تبریز باز شد، فیلمی از ستارخان به صورت مستند تهیه شد. همچنین به گفته خانم ثقه الاسلامی مدیر کاخ گلستان و برادرزاده شهید ثقه الاسلام معلوم شد که فیلمی از به دار آویختن شهدای عاشورای 1330قمری آن زمان موجود است که البته خودشان ندیده بودند.
وی ادامه داد: از دوران قاجار و پهلوی تعدادی فیلم مستند و داستانی توسط امپراطوری روسیه و کشور شوروی در ایران و یا درباره ایران ساخته شد که این فیلمها اسناد و منابع مهم تاریخی از زندگی در کشور محسوب می‌شوند که از علایق، نظریههای هنری سازندگانشان و توجهات مردم‌نگاری در سرزمین‌های دور درباره ایران را به نمایش می‌گذارد.
پورحسین خونیق با بیان این‌که تبریز مامن تاریخی و سیاسی آن دوره بود، گفت: این موقعیت برای روس‌ها سوژه خوبی در آن زمان محسوب می‌شد؛ به طوریکه تعدادی فیلم از آن دوره تا سال 1945 میلادی از رویدادهای مهم تهیه شد که ازمیان آنها میتوان به مراسم عاشورای حسینی در تبریز، فیلم مراسم افتتاح راه آهن تبریز - جلفا در دوره محمد حسن میرزا ولیعهد ، تصویری از محمد علی شاه قاجار در سال 1909 میلادی، فیلم کشور شیر خورشید، فیلم امداد به زلزله زدگان حومه آذربایجان و فیلم آن سوی ارس در سال 1945 میلادی راجع به فرقه دموکرات آذربایجان اشاره کرد.
وی با اشاره این‌که فیلم افتتاح قطار جلفا- تبریز توسط شرکت پتروگرادcommittee skobelev در سال 1916 میلادی برابر با 1295 شمسی تهیه شده است، افزود: تاسیس راه آهن در واقع نشانگر شوق ایرانیان به راهاندازی تاسیسات مدرن است و این راه آهن در بحبوحه جنگ جهانی و طبق قرارداد با بانک استقراضی روس ساخته شد.
وی ادامه داد: در این فیلم بعد از مراسم نظامی، قطار از روسیه شروع به حرکت می‌کند و با عبور از روی پل آهنی رود ارس و پشت سر گذاشتن شهر جلفا به سوی تبریز به پیش میرود که در طول مسیر حرکت قطار به سوی تبریز، در برخی از پل‌های آهنی انواع تزئینات با کاغذهای رنگی و نیز پرچم ایران و امپراتوری روسیه دیده می‌شود.
پورحسین خونیق با بیان این‌که قطار بعد از عبور از پل آجی چای که در تصویر حجم پر خروش رودخانه در آن زمان را نشان میدهد، به نزدیکی باغهای قراملک میرسد، گفت: در آنجا، مردم به سوی قطار هجوم میآورند تا سوار این ماشین تازه شوند که افسران روسی مانع آنان می‌شوند و قطار با استقبال روسای دولت قاجار قرار میگیرد و مراسمی با حضور محمد حس میرزا ولیعهد و نمایندگان روس برپا می‌شود که بخشی از این فیلم به صورت اورجینال در آرشیو بنده موجود است.
این محقق، در بخشی دیگر از سخنان خود با اشاره به فیلم عاشورای تبریز و دسته (شاخسی -واخسی) که قطعه‌ای بدون صدا است، بیان کرد: این فیلم پیش از ممنوعیت قمهزنی در سال 1308 گرفته شده است و در عنوان بندی روسی دو کلمه (شاخسی -واخسی ) نوشته شده که این کلمات مورد استفاده در دسته عزاداران شاه حسین گویان عاشورا بوده است.
پورحسن خونیق با اشاره به تهیه فیلمی از ستارخان، گفت: خسرو معتضد، از مورخان کشور، گفته است که در سال 1350 برای خرید چند فیلم تاریخی به کشور انگلیس و آلمان سفر می‌کند و بعد از خریداری تعدادی فیلم که لیست آنها را در کتاب خود به نام "ایران در آستانه قرن بیستم" نام برده است، به دو فیلم دیده نشده از مظفرالدین شاه در سن پترزبورگ و ستارخان در تبریز اشاره می‌کند.
وی در خصوص فیلم «آن سوی ارس» به کارگردانی «اسفیرا ایلیه نیچنا زشوب»، گفت: این فیلم که به صورت گفتاری بوده و متن زبان ترکی بر روی فیلم در سال 1326 پیاده شده است، تصاویری از شهرهای تبریز، ارومیه، اردبیل و چند شهر دیگر به چشم می‌خورد که به موضوع فعالیتهای فرقه دمکرات میپردازد که در یکی از استودیوهای باکو تدوین شده است.
پورحسین خونیق درباره فیلم « کشور شیر خورشید » به کارگردانی «اروفی ژیگا ور توف» که در سال 1312 شمسی تهیه شده است، یاد آور شد: موضوع این فیلم تنها مختص تبریز نیست بلکه از همه نقاط ایران آثار باستانی به تصویر کشیده شده است که آذربایجان نیز شامل آن می‌شود.
وی در پایان خاطرنشان کرد: البته شاید فیلم‌های دیگری از تبریز در آرشیوهای خارج از کشور وجود داشته باشد که تا جاییکه اطلاع داشتم با شما در میان گذاشتم.
انتهای پیام
کپی شد
