مهرداد خوشکار مقدم، زهرا حیدری: اواخر آبان بود که رسانه ها از تصمیم وزارت صنعت برای افزایش تعرفه وارداتی شماری از کالاها از جمله انواع کاغذ خبر دادند؛ بازار کاغذ هم که دنبال بهانه ای بود تا ثبات سالهای اخیرش را جبران کند، با جهش قیمت ۳۵درصدی مواجه شد.
گرچه بحران کمبود و گرانی کاغذ یقه‌ی خیلی ها، از صنعت چاپ کتاب تا لوزام التحریر و نوشت افزارهای دانش‌آموزی را گرفت، اما این گرانی در روزنامه‌ها به یقه گیری محدود نشد و دیری نپایید که خود را در خروجی روزنامه‌ها نشان داد.
رسانه هایی که علاوه بر کاهش تقاضای بازار، موجودیت خود را با گسترش روز افزون رسانه های مجازی بیشتر در خطر می بینند، حال با مشکل بزرگتری مواجه‌اند، گرانی کاغذ تهدیدی جدی برای نان روزنامه‌نگارانی است که در آخرین مراکز رسانه‌ای کاغذی تاب آورده در طوفان دنیای دیجیتال، گرفتار هستند.
خیال دولتی ها آسوده؛ خصوصی ها نگران از آینده!
البته وضعیت در همه روزنامه‌ها یکسان نیست؛ روزنامه‌هایی که از حمایت نهاد‌های حاکمیتی برخوردارند، در این اوضاع گرانی کاغذ، دودی به چشمشان نخواهد رفت و چه بسا با اتخاذ تصمیم افزایش قیمت فروش روزنامه، سود بیشتری نیز کسب بکنند، ولی در روزنامه‌های خصوصی که متکی به درآمدهای حاصل از آگهی و فروش باشند، چاره ای جز کاهش تعداد صفحات و یا حتی توقف چاپ نمانده است.
به اعتقاد کارشناسان، افزایش قیمت روزنامه نیز راه حل مناسبی برای آنها به نظر نمی‌رسد چراکه چنین اتفاقی در شرایط بحران روز‌نامه‌خوانی در کشور، مشخص است که چه لطمه‌ای به این حوزه وارد خواهد کرد.
فرهاد باغشمال، دبیر انجمن صنفی مدیران مسئول روزنامهای استان نیز معتقد است، در شرایطی که بسیاری از روزنامه ها نمی‌توانند به فروش دکه ای تکیه کنند، صحبت کردن از افزایش قیمت روزنامه ها راه حل مناسبی به نظر نمی رسد.
وی گفت: هزینه تمام شده نشر روزنامه فقط محدود به تهیه کاغذ نیست که مدیران این روزنامه ها فقط روی رفع این مشکل انرژی بگذارند، افزایش قیمت کاغذ روزنامه ها بگذارید در کنار اجاره بهای دفتر روزنامه، حقوق پرسنل و خبرنگاران، هزینه های لیتوگرافی و غیره.
چرا کاغذ گران شد؟
برخی از فعالین حوزه نشر، چند عامل را در افزایش قیمت کاغذ موثر می‌دانند.
بر اساس اعلام باشگاه روزنامه نگاران، گفته می‌شود روزنامه همشهری تا ۳- ۴ ماه پیش، ماهیانه نزدیک به ۲ هزار تن کاغذ از صنایع چوب و کاغذ مازندران تهیه میکرد. این کارخانه پس از اتمام قراردادش دیگر حاضر به تولید نشد. گویا استدلال آنها این بود که می گفتند این کار برایشان صرفه اقتصادی ندارد. در نتیجه موسسه همشهری به جای آنکه کاغذ خود را به شرکت های خارج از کشور سفارش بدهد از بازار داخل تهیه کرد. حجم کاغذی که این موسسه خرید باعث به هم ریخته شدن بازار داخلی شد.
از طرف دیگر یکی از بزرگترین کارخانجات تولید کننده کاغذ در چین که از کاغذ باطله، کاغذ تولید میکرد به دلیل مشکلات زیست محیطی تعطیل شد. چین که تا آن زمان صادر کننده بود، تبدیل به واردکننده شد و به قیمت بالاتر تمام تولیدات کاغذ چند کارخانه که بیشتر طرف قرارداد با ایران بودند را خرید. در نهایت کاغذی که هر تن آن ۵۱۰ یورو بود به ۵۶۵ یورو افزایش یافت.
در این میان بانک مرکزی نیز در تخصیص ارز برای واردات کاغذ، همکاری نمی کند. آنها به‌رغم اینکه اعلام می کنند که مشکل حل شده ولی هنوز بیش از یک ماه هست که هیچ ارزی برای ترخیص کاغذ تخصیص داده نشده است.
مجموعه این اتفاقات باعث شده که کاغذ در بازار ایران کمیاب شود. همزمان در بازار جهانی قیمت کاغذ افزایش داشته است. این مسایل باعث شده است در این روزها واردکنندگان کاغذ نتوانند به راحتی کاغذ وارد بازار کنند و در نتیجه قیمت کاغذ به شکل صعودی درحال افزایش است.
محمود صدری از روزنامه نگاران قدیمی کشور هم نوشت: در پی گران شدن کاغذ، دوستداران کتاب و روزنامه برانگیخته شده اند و سخن تکراری همه شده است این یک جمله: چرا دولت فکری نمی کند و کاغذ ارزان نمی رساند.
وی ادامه می دهد: این سخن که حتما حاصل دغدغه شریفِ گویندگان آنهاست، نه تنها مشکل کاغذ را حل نمی‌کند، بلکه بر شدت مداخله دولت در کسب و کار نشر می‌افزاید و قهرا در چرخه‌های بعدی، قیمت افزایش با شدت بیشتری ادامه می‌یابد.
صدری با اشاره به تاریخچه مشکلات کاغذ در صنعت نشر و مطبوعات خاطرنشان شده است: بحران امروزی کاغذ در ایران، دقیقا حاصل مداخله‌های دهه ۱۳۶۰ به بعد دولت در بازار نشر است، آن زمان که دولت، سهمیه کاغذ و زینک و وام برقرار کرد و نشر جراید و کتاب، اقتصادی شد.
وی عرضه مصنوعی نشریه و کتاب را از تبعات منفی این دخالت دانسته و افزوده است: افراد بیشتری اغوای این بازار شدند و وارد «کسب و کار یارانه‌ای» شدند. عرضه باز هم بیشتر شد و تقاضای موثر نداشت. تعداد عناوین کتاب و روزنامه و مجله افزایش یافت اما تیراژها کاهش یافت و مردم متهم شدند که کتاب و روزنامه نمی‌خرند.
طبق نوشته محمود صدری، در همین گیرودار دولت توانایی ادامه این وضع را از دست داد و یارانه ها تقلیل یافت و به سوی بنگاههای خاص هدایت شد. کسانی به مدد رانت بزرگ شدند و کسانی که به این رانت دسترسی نداشتند ورشکسته شدند.
گرانی کاغذ، تیر خلاص به مطبوعات مکتوب
با افزایش قیمت کاغذ، حال و روز ناخوش روزنامه‌های کشور ناخوش‌تر از قبل شده و اکنون سوال اینجاست که با این قیمت‌های بالای کاغذ، رسانه‌های مکتوب به حیات خود ادامه خواهند داد؟
مهدی رحمانیان، مدیر مسئول روزنامه شرق درگفت‌وگویی، با انتقاد از کمبود و گرانی کاغذ و نیز کیفیت نامطلوب کاغذهای تولید داخل گفت: من بر اساس خبرهایی که دارم می‌دانم حدود هفت یا هشت روزنامه به دلیل این که کاغذ ندارند، چاپ نمی‌شوند و این وضعیت بقیه نشریات را هم به شکل دومینووار دربرمی‌گیرد.
این فعال رسانه‌ای اضافه کرد: در یک ماه گذشته که درگیر مسئله کاغذ بودیم، هیچ مدیر دولتی واکنش قابل توجهی نشان نداد. فقط چند روز پیش معاون وزیر صنعت در یک جلسه خصوصی گفته است ما اجازه نمی‌دهیم این وضعیت ادامه یابد اما در این یک هفته که او این حرف را زده، اتفاق خاصی نیفتاده است.
در همین حال، برخی از فعالان رسانه ای اعتقاد دارند که گرانی کاغذ تنها بر روزنامه های سراسری تاثیر گذاشته اما مطبوعات محلی چندان آسیب نخواهند دید.
به گفته این عده، مطبوعات سراسری به دلیل تیراژ بالای خود شاهد افزایش هزینه های چاپ بوده ولی مطبوعات محلی با تیراژهای محدود چندان به مشکل نمی خورند!
دکتر وحید پیمان، رئیس هیئت مدیره موسسه مطبوعاتی پیمان و سردبیر روزنامه عصرآزادی هم در پاسخ به این ادعا می گوید: کسانی که ادعا می کنند افزایش قیمت کاغذ بر وضعیت مطبوعات محلی تاثیر ندارد به طور حتم از مبانی تجاری و اقتصاد رسانه ای اطلاعی ندارند.
وی با بیان اینکه کمر مطبوعات محلی با درآمدهای محدود و هزینه های بالا خواهد شکست می افزاید: مطبوعات محلی در وضعیت کنونی هم با مشکلات بسیاری دست به گریبانند و در صورت افزایش ۴۰ درصدی هزینه ها، بسیاری از آنان توان ادامه فعالیت نخواهند داشت.
تبعات گرانی کاغذ بر صنعت نشر
مدیرعامل شرکت پیمان چاپ همچنین معتقد است که افزایش تعرفه گمرکی و گرانی کاغذ نه تنها بر مبطوعات که حتی به صنعت نشر هم اثرات منفی می گذارد.
سید وحید پیمان یادآور شد: کاغذ بخش عمده سبد هزینه ای مطبوعات و صنعت نشر کشور است و افزایش دوبرابری قیمت کاغذ به طور حتم شوک بزرگی به این حوزه خواهد بود.
حذف ارز مبادله ای از شایعه تا واقعیت!
در این میان، موضوع تخصیص یا عدم اختصاص ارز مبادله ای به کاغذ به یکی از موضوعات مهم روزهای اخیر بدل شده است.
بر اساس روال سال های اخیر، ارز مبادله ای با قیمت پایین تر از بازار، به وارد کنندگان کاغذ اختصاص می یافت تا بهای کاغذ با قیمت کمتر وارد بازار داخلی شود.
با اینحال اما نقل قول از برخی مسئولان اقتصادی کشور در خصوص قطع سهمیه ارز مبادله ای برای واردات کاغذ، شوک دیگری بر این حوزه وارد کرد.
به گزارش باشگاه روزنامه نگاران، هیرش سعیدیان، روزنامه نگار اقتصادی نوشت: همه می دانند که سخنان مقامات اقتصادی تا چه میزان می تواند بر فرایند های بازار موثر باشد؛ پس حتماً خود مقامات نیز از این موضوع مطلعند که وقتی وزارت صنعت از حذف ارز مبادله ای در بازار کاغذ سخن می گوید، چه تاثیرات خلق الساعه ای می تواند به همراه داشته باشد!
وی ادامه داده است: افزایش قیمت خمیر کاغذ در چین در یک بازه زمانی شش ماهه رخ داد و آنچه بازار را یک شبه متلاطم کرد نه کاهش موجودی انبارها که موضوع حذف ارز مبادله ای بود.
سعیدیان در این مطلب با اشاره به اینکه "معاون بازرگانی داخلی وزیر صنعت از تصیم وزیر برای «برگشت دوباره ای ارز مبادله ای» سخن گفت" آورده که: سوال این است که اگر نمی خواستید ارز را حذف کنید چرا بحثش را مطرح و بازار را مضطرب کردید؟ تنها چند شرکت خاص ، وارد کننده عمده ای کاغذ هستند و امکان دریافت ارز مبادله ای در حجم کافی را دارند و در طول سالیان نیز در اثر تجربه معمولاً با توجه به پیش بینی مصرف چند ماه آتی در بازار، موجودی انبارها را تنظیم می کنند اما بلافاصله پس از پیش آمد احتمال حذف ارز مبادله ای موجودی انبارها یک شبه ته کشید !
به دنبال انتقادات مطرح شده بود که مسئولان اقتصادی با اظهار نظرهای متناقض، سعی کردند اشتباه بوجود آمده را جبران کنند غافل از اینکه با تناقضات موجود حنایشان رنگی نخواهد داشت!
درحالیکه ولی الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی، حذف ارز مبادله ای را شایعه خواند و گفت که موضوع مطرح شده در خصوص حذف ارز مبادله ای برای کاغذ " شایعه" بوده و ارز مبادله ای به کالاهای اساسی و کاغذ مطابق روال قبل ادامه می یابد، حسن یونسی سینکی معاون بازرگانی وزیر صنعت با برپایی کنفرانس مطبوعاتی از تصمیم جدید دولت برای اختصاص ارز مبادله ای به کاغذ خبر داد!
این تناقض و ناهماهنگی در گفتار، نه تنها آرامش را به بازار کاغذ بازنگرداند بلکه موجب بی اعتمادتر شدن فعالان این عرصه شد!
ارز مبادله ای بهانه است/ رانت و عدم شفافیت معضل اصلی صنعت نشر و کاغذ
وحید پیمان، مدیرعامل شرکت پیمان چاپ و سردبیر روزنامه عصرآزادی اما در پاسخ به تبعات حذف یا ابقای ارز مبادله ای به واردات کاغذ می گوید: تمام این مباحث غیرواقعی و منحرف کننده کانون توجهات از موضوع رانت و عدم شفافیت اقتصادی است!
وی ادامه می دهد: حذف یا ابقای ارز مبادله ای تاثیر چندانی در افزایش و کاهش قیمت کاغذ ندارد چراکه تا همین امروز هم تاجران و وارد کنندگان این محصول استراتژیک، به دلیل نبود نظارت و عدم شفافیت در چرخه اقتصادی با سوء استفاده، درآمدهای کلانی به جیب می زنند!
پیمان خاطرنشان می کند: تجار و واردکنندگان مذکور با دلار مبادله ای کاغذ وارد می کنند ولی در بازار، کالاهای خود را با قیمت دلار آزاد محاسبه و به فروش می رسانند!
وی افزایش ۳۰ درصد تا ۴۰ درصدی قیمت کاعذ را ناشی از همین عدم شفافیت و عملکرد نادرست سیستم های نظارتی خوانهد و می افزاید: اگر موضوع ارز مبادله ای عامل اصلی افزایش قیمت می بود، با اعلام ابقای سهمیه آن به واردکنندگان نباید شاهد افزایش ۴۰ درصدی این کالا می شدیم!
گرانی کاغذ نفس روزنامه های محلی را می برد
بدون تردید در شرایط گرانی کاغذ نفس بسیاری از نشریات محلی به دلیل منابع محدود درآمدی، به شماره افتاده است و بسیاری از این نشریات، برای چرخیدن چرخ‌ِ معیوب‌شان، مجبور به اخذ آگهی‌های بی‌شمار با قیمت‌های بسیار پایین از دستگاه‌های اجرایی استان شده‌اند، تا بلکه بتوانند، از این طریق سرپا بمانند.
روزنامه های محلی سال‌هاست دست به تعدیل نیرو زده و در پاره ای دفاتر روزنامه ای بیش از دو یا س نفر مشغول کار نیستند، حال در این شرایط مشخص نیست آینده کاری همین دو یه سه نفر نیز چه خواهد شد!
تا پایان سال نیمی از روزنامه های استان آذربایجان‌شرقی ورشکست خواهند شد!
فرهاد باغشمال، مدیرمسئول آذرپیام و مدیرعامل موسسه مطبوعاتی سخن نگاران طوبی با اعلام اینکه با قطع تعرفه کاغذ روزنامه های استان ما در سالهای گذشته بسیاری از روزنامه‌ها با مشکلات عدیده ای دست به گریان بودند، گفت: احتمالا با وضعیتی که پیش آمده تا پایان سال نیمی از روزنامه های استان آذربایجان‌شرقی ورشکست خواهند شد.
وی همچنین گفت: حمایت از روزنامه‌ها سلیقه ای است، به خصوص شرایط به نفع روزنامه های محلی نیست، شاید روزنامه های ساکن پایتخت راهی برای رفع مشکلات خود پیدا کنند ولی روزنامه های محلی اینده کاری مبهمی پیش روی خود دارند، اراده ای هم در معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد برای رفع مشکلات روزنامه های محلی نمی بینم!
گرانی کاغذ، ضربه آخر یا تولد روزنامه های مجازی
سرانه مطالعه در ایران پایین بوده و هست. حالا اگر کاغذ و گرانی‌اش ضربه آخر به مطبوعات و کتاب باشد می توان گفت روند دیجیتالی شدن برای روزنامه ها فرا رسیده و آنها باید تن به تقدیر دهند؟ به هر روی پاسخ به این سئوال نمی‌تواند مثبت باشد، با نگاهی به تجربه بسیاری از کشورهای موفق در عرصه چاپ روزنامه می توان به این نتیجه رسید، عمر روزنامه و تولید آن به پایان نرسیده و گرانی کاغذ نباید صنعت نشر روزنامه در کشور ما را متوقف کند.
با اینحال اما وحید پیمان، سردبیر روزنامه عصرآزادی نظر دیگری دارد. او می گوید: فضای مجازی عامل تنبلی و کم شدن عمق سواد عمومی در جامعه است.
وی می گوید: مطبوعات مکتوب بر عمق سواد عمومی جامعه افزوده ولی بقیه ای که حال مطالعه ندارند، برای درایفت اخبار به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی روی می آورند.
پیمان، با اشاره به جایگاه مناسب رسانه های مکتوب در کشورهای غربی یادآور می شود: رخوت سیاسی را هم باید به ریزش مخاطب مطبوعات به عنوان یکی دیگر از عوامل اصلی عدم اقبال به سمت روزنامه های مکتوب در ایران، افزود.
وی همچنین می افزاید: شرایط اقتصادی مملکت را هم اگر به شرایط فوق اضافه کنیم معلوم می شود که اوضاع روزنامه های مکتوب و به طور کلی حوزه چاپ و نشر چگونه است!
دولت دخالت نکند
در گیر و دار مباحث مربوط به تبعات گرانی کاغذ بر رسانه های مکتوب، نگاه ها به سمت دولت است بطوریکه بسیاری از کارشناسان، دخالت های متناقض دولت در این حوزه را مهمترین عامل بی ثباتی حوزه نشر می دانند.
محمود صدری از روزنامه نگاران قدیمی کشور ضمن هشدار مجدد به تبعات دخالت دولت در بازار نشر و کاغذ می نویسد: حالا دوباره از دولت خواسته می‌شود پا پیش بگذارد و مداخله‌اش را از سر بگیرد و روز از نو روزی از نو.
وی هشدار می دهد: مداخله دولت در بازار کاغذ و دیگر اقلام مرتبط با نشر کتاب و روزنامه هیچ حاصلی ندارد مگر ۱- اختلال در کار نشر در کوتاه مدت، ۲- شکل‌گیری گروههای ذینفعِ متصل به قدرت در میان مدت، ۳- محدودتر شدن آزادی در بلندمدت.
مدیرعامل شرکت پیمان چاپ و سردبیر روزنامه عصر آزادی با اشاره به اینکه با اتخاذ سیاست های کمتر مداخله جویانه و حمایتی می توان از این وضعیت عبور کرده و مطبوعات خصوصی و مستقل را احیا کرد می گوید: حذف تعرفه گمرکی، حذف مالیات ارزش افزوده، اختصاص ارز مبادله ای برای فعالان صنعت چاپ و نشر و مجوز واردات کاغذ برای فعالان مطبوعاتی از جمله راهکارهای مناسبی است که می تواند بازار کاغذ را از وضعیت کنونی خارج کند.
پیمان ضمن هشدار به پیامدهای بلبشوی بازار حوزه چاپ و نشر تصریح می کند: بطور حتم تبعات منفی ناشی از بی ثباتی در حوزه فرهنگ و هنر به عدد و رقم نمی آید وگرنه آسیب ناشی از کاهش چاپ کتاب و روزنامه و مجله در جامعه وحشتناک خواهد بود!
46
