خبرآنلاین - فرینوش اکبرزاده: از کنار بساط هرکدامشان که رد شوی، عطر چای و گرمای زغال می زند توی صورتت و دعوتت می کند به نشستن در کنار این سماورهای غول پیکر و نوشیدن یک استکان چای دیشلمه زیر سقفی که صدها سال است میزبان مردمانی از دور و نزدیک جهان بوده است.
قهوه خانه رفتن، سنتی از سنت های جدا نشدنی بازاریان تبریزی است و فضای خاص قهوه خانه ها سالهاست توجه هر گردشگری را به خود جلب می کند.
آداب و رسوم خاص و جایگاه ویژه قهوه خانه ها در میان مردم، این مراکز را به نقاطی استراتژیک در تاریخ شهر تبدیل کرده است و بسیاری از قهوه خانه های بازار، گوشه هایی از این خاطرات را قاب گرفته و به دیوارهای قدیمی شان زده اند. خاطراتی مانند مشروطه...
برای خوردن چای در بازار تبریز، دو راه عمده پیش رو دارید. راه ساده تر مراجعه به چای خانه هایی است که در کنار بیشتر تیمچه ها وجود دارند. و راه دیگر رفتن به قهوه خانه های تاریخی بازار تبریز است که آداب و رسوم خود را دارد؛ یادتان باشد فرق چای خانه و قهوه خانه، در نحوه پذیرایی از شماست!
چای خانه ها توسط یک نفر اداره می شوند که از صبح زغال زیر کتری را روشن می کند و روشن نگاه می دارد، آب کتری را کنترل می کند و برای شما چای می ریزد. این چای خانه ها سرپایی بوده و جایی برای نشستن ندارند.
شاید معروفترین چای خانه های بازار تبریز، دو چای خانه کنار درب های چوبی بزرگ تیمچه مظفریه، محل فروش قالی های منحصر به فرد تبریز باشند.
علاوه بر این دو چای خانه که همیشه بخار سماورشان بلند است، چای خانه های سرای قند فروشان و راسته بازار جدید هم رفت و آمد زیاد و مشتریان فراوانی دارند.
شما با پرداخت مبلغی در حدود 500 تومان یا کمتر (بسته به مخلفاتی که در کنار چای برایتان آماده می شود) می توانید چای منحصر به فردی را بخورید که با حرارت زغال گداخته به جوش آمده است.
چای خانه آقا مهدی در مسیر سرای امیر به راسته های داخلی بازار از چای خانه های معروف بازار است.
در محوطه بازار، افرادی هم هستند که سماورهای کوچک دستی به همراه استکان و قند در دست دارند. هرچند بیشتر این افراد برای بازارایان در حجره هایشان چای می برند، اما معمول است که گردشگران هم برای تنوع چای آنها را امتحان کنند.
اما قهوه خانه های بازار از ارج و قرب و اهمیت ویژه ای میان مردم و بازاریان بهره مند هستند. قدیم ترها همین قهوه خانه ها محل تجمع مردم و رد و بدل کردن آخرین اخبار و اطلاعات مملکتی بوده و به همین دلیل قهوه خانه داری و سرپانگاه داشتن و به اصطلاح بازاری، روشن نگاه داشتن قهوه خانه کار هرکسی نبوده است.
قهوه خانه های متعدد بازار تبریز سالهاست میزبان مسافران و بازاریان و خریداران بوده و هرچند شکل آنها دچار تغییراتی شده، اما هنوز هم پر اهمیت و پر مشتری هستند.
داخل این قهوه خانه ها که بازاریان به آن فقط «قهوه» می گویند و در طبقه همکف بازار یا زیر زمین برخی حجره ها تعبیه شده اند، پوشیده از میز و صندلی های نه چندان لوکس و جدیدی است که در ابعاد مختلف برای نشستن گروههایی با تعداد مختلف پیش بینی شده است.
اما در بدو ورود به این قهوه خانه ها، اولین چیزی که به شدت جلب توجه می کند، میز چوبی بزرگی است که عموما روی آن با یک قالیچه کوچک فرش شده است، یک چرتکه چوبی و چند دفترچه روی آن قرار دارد، یک کلاه پشمی و پیرمردی با محاسن بسیار پشت آن نشسته و به کشیدن قلیان مشغول است.
این شخص صاحب قهوه خانه است و معمولا در مقابل مشتریان رفتار مشخصی دارد. در جواب سلام افراد ناشناس زیرلب جواب می دهد و سری تکان می دهد؛ و در مقابل افراد آشناتر و مشتریان دائمی لحظه ای کشیدن قلیان را قطع می کند و با گرمی جواب می دهد و تعارف می کند.
دیوار بیشتر قهوه خانه های بازار پوشیده از انواع عکس و تابلوهای جدید و قدیمی است که به عنوان نوعی شناسنامه و سند تاریخی آن قهوه خانه به اطلاع مشتریان می رسد. همچنین در سالهای اخیر برخی از گردشگرانی که برای چندمین بار به بازار آمده اند، عکسهای خود از قهوه خانه یا صاحب آن را به عنوان هدیه و یادگاری در آنجا به یادگار گذاشته اند و صاحبان قهوه خانه ها این عکسها را قاب گرفته و در نقاط مختلف قهوه خانه نصب کرده اند.
خوردن چای در این قهوه خانه ها آداب خاصی دارد. از جمله اینکه هیچ گاه با خوردن یک چای نباید از سر میز بلند شوید! حداقل تعداد چای در قهوه خانه های بازار، 2 استکان چای است که شاگرد قهوه خانه یکی پس از دیگری برای شما می آورد.
اما اگر پس از چای دوم بخواهید به نشستن در قهوه خانه ادامه دهید، باید به شکل مستمر چای بخورید! برداشته شدن استکان چای از مقابل شما و عدم سفارش چای جدید به این معناست که باید از سر میز بلند شده، حساب خود را پرداخت نموده و قهوه خانه را ترک کنید!
در برخی قهوه خانه ها هم روش دیگری برای پذیرایی وجود دارد. به این شکل که برای شما یک قوری محتوی چای تازه دم به همراه یک استکان کمر باریک و ظرفی قند آورده می شود و شما از خودتان پذیرایی می کنید. معمولا هر قوری برای پرکردن 4 استکان چای کافی است.
این سرویس قیمتی در حدود 2000 تومان دارد و بسته به مخلفات ارائه شده قیمت آن هم تفاوت می کند.
ممکن است شاگرد قهوه چی کمی عرق نعنا یا عرق شاهسپرن هم به چای شما اضافه کند که در این صورت عموما پولی هم به عنوان شاگردانه به وی داده می شود.
همچنین در اعیاد مذهبی یا ایام محرم، قهوه خانه ها به جای قند با خرما از مشتریان خود پذیرایی می کنند.
در برخی از قهوه خانه ها، علاوه بر چای و قلیان، خوراکی های دیگری همچون تخم مرغ آب پز، نیمرو، عدسی و حتی جگر هم برای عرضه به مشتریان وجود دارد.
بهترین و مشهورترین این قهوه خانه ها که از قدمت زیادی نیز برخورداند، در بازار شیشه گر خانه، بازار پنبه فروشان، بازار صادقیه، بازار دبه خانه، یمنی دوزان و یخچال صادقیه وجود دارند و عموما نامی جز «قهوه خانه» ندارند.
بازار، محیطی مردانه است؛ از گذشته های بسیار دور محل تردد آقایانی بوده که یا فروشنده و حجره دار بوده اند یا خریدار اجناس. در سالهای اخیر اما رفت و آمد خانمها به بازار هم زیاد شده است. هرچند این مساله در قهوه خانه ها هنوز مرسوم نیست و بیشتر قهوه خانه ها فقط از آقایان پذیرایی می کنند.
هرچند گردشگران همواره با استقبال و همکاری مواجه می شوند و بعید نیست صاحب قهوه خانه با روی گشاده پذیرایی از شما بدون توجه به این اصول را برعهده بگیرد.
ساعت کار قهوه خانه های بازار همانند حجره ها و مغازه هاست و به جز راسته بازارها که معمولا دیرتر از سایر بخشهای بازار تعطیل می شود، باقی آنها در روزهای هفته تا حوالی عصر و قبل از اذان و روزهای پنجشنبه تا ظهر و حوالی ساعت 3 باز هستند.
اگر در مدت تعطیلات نوروز گذرتان به تبریز،شهر اولینهای ایران رسید، دیدن بازار تاریخی تبریز که شهرتش به دورترین نقاط جهان هم رسیده را از دست ندهید و در گوشه و کنار بزرگترین سازه به هم پیوسته آجری جهان، با یک استکان چای کمرباریک خستگی راه را از تن بیرون کنید.
46
