موزه تخصصی ایلخانی مراغه؛ صندوقچه اسرار دوره ایلخانی

نمایش سرگذشت پیشینیان برای درس گرفتن از آن در برنامه ریزی آینده و تقویت هویت ایرانی و اسلامی بخشی از وظایفی است که موزه‌ها بر عهده دارند. موزه ایلخانی مراغه در آذربایجان‎شرقی از موزه‌های تخصصی کشور است که به دنبال انتخاب مراغه به عنوان اولین پایتخت ایلخانان، عصر دوباره سازندگی ایران پس از یک دوره طولانی قتل، غارت و ویرانی مغولان از این منطقه آغاز می‌شود.     به گزارش ایسنا، منطقه آذربایجان‌شرقی، موزه ایلخانی مراغه جلوه‌گاه بی‌نظیر تمدن عصر حکومت ایلخانی در ایران به حساب می‌آید و در خیابان دانشسرای مراغه، روبه روی بیمارستان سینا قرار دارد که در سال 1364 هجری شمسی فعالیت خود را آغاز کرد و درسال 1375 به موزه تخصصی ایلخانی تبدیل شد.     درسال 1389 فضای موزه بزرگ‌تر و بر تعداد سالن‌ها افزوده شد که علاوه بر آثار دوران ایلخانی، آثار و اشیا تاریخی مراغه نیز به این مجموعه به نمایش درآمد.     آثار نمایش داده شده در موزه مراغه مربوط به هزاره اول پیش از میلاد، دوره‌های اشکانی و ساسانی است و نیز سکه‌های نقره‌ای، مسی، آثار متعلق به دوره اسلامی اموی، عباسی، صفوی و قاجار در آن نگهداری می‌شود.     موزه ایلخانی دارای یک ورودی با دوسالن و یک حیاط است که سالن اول آثار مراغه و سالن دوم به بخش تخصصی دوران ایلخانی در چهار مجموعه اختصاص یافته است.     در ورودی موزه ستونی سنگی مسجد شیخ بابا مربوط به دوره تیموری به چشم می‌خورد که بعد از آتش گرفتن مسجد شیخ بابا به این موزه منتقل و مرمت شده است.      این ستون استوانه‌ای شکل، از 20 قطعه سنگ مدور تشکیل شده که روی هم قرار داده شده‌اند و به شماره 790 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در مجموع ارتفاع ستون به پنج متر و محیط آن به 186 سانتی متر می‌رسد؛ به طوری که 60سانتی متر از پایین ستون صاف و بدون نوشته است.     بخش بالایی این ستون کتیبه‌ای به خط ثلث در اندازه 160 سانتی متر وجود دارد و تاریخ 864 هجری قمری بر روی آن دیده می‌شود. هم‌چنین نام‌های امام علی(ع) و پیامبراسلام (ص) در ستون نوشته شده و متن کتیبه شامل نام‌های مشایخ و مریدان شیخ بابا، نام بانی بنا و حجار آن است.     در سمت راست ورودی موزه، توپی جنگی با جنس برنج (آلیاژی از مس و روی)  قرار گرفته است که قدمت آن به دوره افشاریه باز می گردد و دو کتیبه در قسمت بالا و میانی توپ قرار دارد که محل کشف آن را مجاور قلعه دفاعی شهر مراغه می‌دانند.      گلوله‌ای کنار توپ جنگی قرار گرفته که مربوط به خود توپ نیست بلکه از موزه آذربایجان تبریز برای مشخص کردن نوع گلوله‌های آن به این موزه منتقل شده است. با توجه به نوشته‌هایی که درکتیبه وجود دارد نشان می‌دهد که این توپ در سال 1151 هجری قمری توسط استاد یعقوب فرنگ دورخیز هم زمان با 14 توپ دیگر ساخته شده است.     در گوشه سمت چپ ورودی موزه، خمره‌ی جمع آوری آذوقه دیده می‌شود که حدود 10 سال پیش از خیابان موسوی مراغه کشف و به موزه انتقال داده‌ شده است. این خمره برای نگهداری غذا استفاده می‌شد که قسمتی از زمین پس از حفر کردن در زیر خاک قرار می‌دادند که این عمل علاوه بر جلوگیری از فاسد شدن غذا به علت خنک بودن هوای زیر خاک، فضای کمتری را اشغال می‌کرد.     هم‌چنین کتیبه‌ای سنگی یافت شده از مسجد شیخ بابا در گوشه‌ای قرار داده شده‌است که روی آن اشعار مولوی با خط ریحان دیده می‌شود.‌     در سالن اول، آثار بدست آمده از مراغه نظیر ظروف، ادوات جنگی، زیور آلات، کتیبه، سکه مربوط به دوره‌های مختلف سلجوقی، ایلخانی، صفوی و اشکانی نگهداری می‌‌شود.     در ابتدای سالن اشیا مربوط به هزاره اول قبل از میلاد (عصرآهن) از قبیل زیورآلاتی از جنس نقره، مس، مفرغ و هم‌چنین ادوات جنگی از جمله نوک پیکان یا نوک نیزه مورد استفاده در جنگ‌ها قرار دارد.     در ادامه، پیه سوزهایی از دوره های مختلف سلجوقی و ایلخانی که در قدیم از آن به عنوان چراغ (با ریختن روغن حیوانی و قرار دادن فیتیله داخل آن) استفاده می‌شده است، به چشم می‌خورد.     ظروفی به نام فقا (فقا کلمه عربی به معنی آب جو) برای ریختن آب جو مربوط به دوران ایلخانی، ظروف آبخوری، کوزه سفالی خاکستری رنگ، پیاله لوله دار با خمیر قرمز مربوط به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد، جام مسی مربوط به دوران صفوی یافت شده از مسجد ملارستم مراغه و دیگر ظروف مربوط به دوران ایلخانی، سلجوقی و قاجار دیده می‌شود.     شاغول، گل میخ و وسیله‌ای برای برش در کار بنایی و بخشی از تزئینات گنبد کبود، از اطراف گنبد کبود مراغه در این سالن قرار دارد.     از دیگر آثار موزه می‌توان به کتیبه های یافت شده از رصدخانه مراغه که درحفاری سال1351و کتیبه ای مربوط به سر در کلیسای هوانس با نوشته هایی به خط ارمنی می‌توان اشاره کرد.     هم‌چنین مجسمه‌ای تحت عنوان الهه مادر از دوره نوسنگی، پیکره مفرغی دوره اشکانی، دو سکه مربوط به دوران ساسانی با نقش شاه و نیز نقش آتشدان و نگهبان ازجنس نقره در این سالن نگهداری می‌شود.     سالن دوم بخش تخصصی دوره ایلخانی است که همه آثار کشف شده مربوط به دوره ایلخانی از سراسر کشور را شامل می‌شود.     این قسمت با مجموعه سکه شروع می‌شود و می‌توان گفت سکه‌های موزه مراغه از کامل ترین مجموعه مسکوکات ایلخانی کشور بوده و تقریبا از همه ایلخانان ایران، سکه‌های ارزشمندی را در خود جای داده است.     در این دوران سکه‌های طلا برای مقاصد ویژه، ایام عید و جشن‌ها ضرب می‌شد و سکه‌های مسی در معاملات روزمره رواج داشت.     تنوع نقوش سکه‌ها در دوره ایلخانی معرف فرهنگ و تمدن آن عصر بوده و نیز نقوش و مظاهر آئینی ادیان و فرقه‌های مختلف ضرب شده بر روی آنها، نشانگر تفکرات مذهبی مغولان است.     بر سکه‌های ایلخانی متونی از آیات قرآنی، لااله الاالله، محمد رسول الله، نام خلفای راشدی و در دوره‌ای کوتاه، متن علی ولی الله و نام دوازده امام به خط کوفی و نسخ نقش شده است و نیز نام و القاب ایلخانان معمولا به خط ایغوری با خطوط عربی سکه ها ترکیب شده‌اند.     برابر اخبار مندرج در منابع تاریخی، 87 مرکز سکه در دوران ایلخانان وجود داشته‌است و مراغه، تبریز و سلطانیه از مراکز مهم ضرابخانه‌های حکومتی بودند.     در سمت راست بخش سکه‌ها، قسمت کتابت قراردارد. در این بخش نمونه‌هایی از قرآن‌ که برای اولین بار ترجمه آن‌ها رایج شده وجود دارد؛ این قرآن‌ها روی کاغذ موسوم به خانبالغ که از کاغذهای وارداتی کشور چین بوده نوشته شده‌ و دارای تزیینات زرنگار است و هم‌چنین جزیی از قرآن منسوب به یاقوت مستعصمی که خط نسخ و ثلث را در این دوره به کمال رسانده در این موزه نگهداری می‌شود.     بعد از قسمت سکه و کتاب، مجموعه سفال به چشم می‌خورد. هنر سفالگری دوره ایلخانی را می‌توان عصر طلایی سفالگری دوره اسلامی نامید که از خصوصیات بارز این دوره، تنوع ساخت سفال با تکنیک‌های مختلف سفالگری و تنوع تزیینات سفالینه‌‌هاست.     موزه مراغه انواع تکنیک‌های رایج و تزیینات متفاوت سفالگری دوره ایلخانی نمونه‌های ارزشمند و منحصربفردی را در اختیار دارد.      سفالینه‌هایی با تزیینات زیر لعاب شفاف در زمینه شیری و فیروزه‌ای، سفالینه‌هایی با تزیینات روی لعاب یا مینایی، سفالینه‌های زرین‌فام و لاجورد و همچنین کاشی‌های هشت‌پر و نقش برجسته با لعاب‌های فیروزه‌ای و زرین‌فام در این موزه به چشم می‌خورد.     تزیینات این سفالینه‌ها متنوع و شامل انواع نقوش هندسی، نقوش گیاهی از برگ‌های متراکم اسلیمی و طوماری، نقوش حیوانی مثل غزال دونده، ماهی، اردک و پرندگان، نقوش انسانی از مجالس رقص، نوازندگی، شکار و کتیبه‌هایی از اشعار فارسی، ضرب‌المثل‌ها، دعاهای معروف و نقوش ترکیبی بوده ‌است که در هر یک از مراکز سفالگری به ترتیبی خاص اجرا می‌شد.     ازجمله نمونه‌های شاخص این قسمت می‌توان آثار لعاب دار شفاف که دارای نقوشی چون نقش گرینفون که نشان دهنده یک حیوان باسر انسانی و نقش اسفنگس که جانور افسانه‌ای با اعضای چند حیوان که از نمادهای پیش از اسلام بودند و در دوران ایلخانی استفاده می‌شد، اشاره کرد.     در سفالینه‌های ایلخانی علاوه بر آرایش منقوش، تزئیناتی در فرم سفالینه‌ها نیز وجود داشته است که آثار مشبک دوجداره و مشبک پوشیده با لعاب شفاف، سفال‌هایی با نقوش کنده، برجسته و نقش‌های قالبی از آن جمله‌اند.     از مراکز مهم سفالگری دوره ایلخانی، شهرهای معروف ری، کاشان، جرجان، سلطان‌آباد و تخت سلیمان بود و نمونه‌های بارزی از آن‌ها در موزه مراغه وجود دارد. علاوه بر آن به علت کشف قطعاتی از کاشی‌های زرین‌فام و نقش برجسته از رصدخانه خواجه‌نصیر و ویژگی‌های منحصربفرد آن‌ها، برابر نظر محققان، مراغه نیز از مراکز سفالگری دوره ایلخانی بوده است. همچنین قطعاتی از کاشی‌های زرین فام و نقش برجسته رصد خانه مراغه نیز در این موزه به نمایش گذاشته شده است.     مجموعه فلز در بخشی از موزه مراغه، نمونه‌های ارزشمندی از هنر فلزکاری دوره ایلخانی شامل انواع ظرف فلزی، پیه سوزهای مفرغی و شمعدان برنزی وجود دارد که به روش‌های ریخته‌گری، قلمزنی و طلاکوبی ساخته شده و در تزئینات این آثار استواری و استحکام با پای قوی حیوانات و صعود و روشنایی با شکل پرندگان نشان داده شده است.     در این موزه، شمشیری نیز دیده می‌شود که متعلق به کری خان ابن بهادر خان حاکم داغستان بوده و حاوی تزیینات طلاکوبی بر روی عاج و مفرغ است. این شمشیر مربوط به سال 706 هجری قمری می‌شود. روی شمشیر سه کتیبه، وجود دارد که به زبان عربی نوشته شده که معنی آن این است که مرگ فقط با اجل خواهد رسید و نباید ازمرگ واهمه داشت جنگ یک مزیت محسوب می‌شود.     مجموعه شیشه هنر شیشه‌گری در دوره ایلخانی به علت فرار شیشه‌گران به کشورهای مصر و سوریه از رونق افتاد. شیشه‌های موزه مراغه از نمونه‌های نادر آن عصر است که دارای تزیینات مختلف شیشه‌گری شامل دمیده ‌آزاد، دمیده در قالب، تراش و افزوده بر روی بطری، قندیل و صراحی است که از نقاط مختلف کشورمان بدست آمده است.     در حیاط موزه مقبره شاعر بزرگ مراغه اوحدی مراغه ای وجود دارد، شیخ رکن الدین ابوالحسن مراغه ای متخلص به به اوحدی از شعرای عصر مغول است. وی تخلص خود را از نام مراد خویش اوحدالدین کرمانی گرفته، سال تولد اوحدی مانند بیشتر شعرای ایران مجهول است اما برابر مستندات می‌توان تولد وی را 670 هجری قمری دانست، وفات وی نیز به سال 738 هجری قمری در مراغه بر می‌گردد.     در پایان باید گفت که طراحی یک موزه با رویکرد بازیابی هویت ملی و سنتی می‌تواند قدمی در حفظ میراث تاریخی کشور باشد که علاوه بر فرهنگ‌سازی در حفظ آثار باستانی، معرفی کننده هویت ایران باشد و علاقمندان بسیاری را از سراسر جهان به سوی خود جذب کند.
انتهای پیام