در حالی که طبق ماده ۱۴ قانون حمایت از مرمت و احیای بافت های تاریخی و فرهنگی مصوب دوم تیر سال ۱۳۹۸ مجلس شورای اسلامی و ابلاغ آن توسط دولت به دستگاه های اجرایی و مسوول، شهرداری ها و شوراهای شهر دارای بافت های تاریخی و فرهنگی مکلف شده اند در تخصیص بودجه عمرانی سالانه شهر، بافت های مذکور را در اولویت قرار دهند، اما نه تنها این اصل قانونی در تبریز چندان رعایت نمی شود، بلکه طی ماه های اخیر شاهد تجاوز و تخریب آثار و بناهای تاریخی این کلان شهر از سوی مالکان و حتی شهرداری بوده ایم.
طبق قوانین مربوط به حفظ و حراست از آثار و ابنیه های تاریخی و ثبت شده، هر گونه ساختمان سازی در اطراف بناهای تاریخی که جزو آثار ملی هستند، به دلیل اینکه حس زیبایی شناسی و هویت این آثار به مخاطره می افتد، ممنوع است که به همین منظور برای آثار تاریخی، محدوده‌ای توسط متولی اثر و بر اساس ضوابط قانونی برای حفظ آن تعیین شده که از آن به عنوان حریم اثر تاریخی ثبت شده نام برده می شود ضمن اینکه ممانعت از احداث بناهای مرتفعی که باعث اختلال در دید بصری محیط می شوند، در قانون تصریح شده است.
قانون مربوط به حریم آثار و ابنیه های تاریخی، حریم حفاظتی شامل جلوگیری از فرو ریختن و آسیب دیدن کل اثر تعیین کرده است تا در این حریم هر نوع فعالیت، کاربری‌ها و ساخت و سازهای نامناسب تحت رصد و کنترل قرار بگیرد.
بر اساس مفاد همین قوانین مصوب، حریم بصری با هدف ایجاد ارتباط دیداری دو طرفه بین محیط و اثر تاریخی و حریم کاربردی به منظور پیوستگی اثر تاریخی و محدوده پیوسته به آن نیز برای آثار و خانه های تاریخی و قدیمی تعریف شده است.
در این میان پرسشی که ذهن شهروندان تبریزی را به خود مشغول کرده، این است که مجموعه طویل شهرداری که بخش عمده بودجه آن از جیب مردم تامین می شود، چرا نسبت به رسالت ها و وظایف خود در قبال این آثار بی توجهی نشان داده و بر اثر همین بی توجهی ها بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی این کهن شهر به مخاطره افتاده و یا از بین رفته است.
تجاوز به حریم خانه لاله ای تبریز توسط مالکان شخصی، اجرای عملیات عمرانی در محوطه خانه تاریخی باباخان، تخریب بخشی از حمام تاریخی میرزا نقی و چندین مورد از اجرای عملیات های عمرانی و مسیرگشایی شهرداری و تجاوز به حریم و تخریب این آثار و بناهای تاریخی بخشی از بی توجهی شهرداری به مفاد قانونی حفظ و حراست از مجموعه های تاریخی و فرهنگی است که ادامه این روند منجر به از بین رفتن تاریخ، فرهنگ و هویت این شهر تاریخی خواهد شد.
شناسایی و برخورد با عاملان تجاوز به حریم این بناها از سوی دستگاه قضایی، توجیه نهادهای مسوول برای مراقبت از این بناها، پیگیری های لازم از سوی استانداری و میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی باید مدنظر متولیان امر قرار گیرد تا میراث تبریز کهن بیش از این دچار صدمه نشود.
در همین رابطه رییس کل دادگستری آذربایجان‌شرقی با اعلام اینکه این نهاد تمام ظرفیت های خود را برای صیانت از میراث فرهنگی به کار می‌گیرد، گفت: با توجه به گستردگی این حوزه، مجموعه دادگستری با تمام توان پای کار است تا جرایم علیه میراث فرهنگی را به حداقل رسانده و مواریث تاریخی منطقه را از هرگونه گزند و آسیب در امان نگاه داریم.
موسی خلیل‌اللهی افزود: برای صیانت از محوطه‌های تاریخی آذربایجان شرقی از دخل و تصرف غیر قانونی و حفاری‌های غیرمجاز دستورات ویژه برای دادگستری‌های شهرستان ها و نیروی انتظامی مناطق مختلف استان صادر خواهیم کرد تا به صورت بازدارنده با عوامل دست‌اندازی به این میراث ها برخورد شود.
وی با تاکید بر اینکه هدف و تلاش دادگستری استان عمل به مفاد قانونی و رعایت مقررات جاری کشور در حوزه میراث فرهنگی است، اظهار داشت: این مجموعه با متخلفان و کسانی که به آثار فرهنگی و تاریخی شهرها آسیب می زنند، برخورد قاطع خواهد کرد و هرگز اجازه خودنمایی به این افراد و مجموعه های متخلف را نخواهد داد.
گزارش ایرنا حاکی است، هرچند مقامات ارشد اجرایی و قضایی آذربایجان شرقی دیدگاه های مطلوب و قابل قبول برای حراست و مراقبت از میراث های تاریخی دارند، اما مسوولان شهرداری تبریز نه تنها در این خصوص اهتمام چندانی از خود نشان نمی دهند، چه بسا در پاره ای از موارد به کتمان واقعیت روی آورده و آنچه که قصور در حوزه میراث فرهنگی از جانب این نهاد احراز شده است را نادیده می انگارند.
یکی از نمونه های این بی توجهی های شهرداری به موضوع تجاوز به حریم خانه قدیمی و تاریخی «لاله‌ای» تبریز در منطقه فرهنگی و تاریخی این کلان شهر در بهمن ماه پارسال مربوط است که طی ماه‌های منتهی به بهمن ماه مورد تجاوز قرار گرفت و ساخت و ساز غیرمجاز در جوار این اثر تاریخی همچنان در حال انجام است، در حالیکه مسوولان شهرداری تمامی این واقعیات را کتمان کردند.
معاون شهرسازی شهردار منطقه ۸ فرهنگی- تاریخی تبریز در اظهارنظری تعجب آور در این باره، اعلام کرد هیچ نوع ساخت و سازی در مکان یادشده وجود ندارد.
اسماعیل رجبی در آن مقطع اظهار داشت: پس از تماس خبرنگار ایرنا بنده به محل یاد شده رفتم و هیچ نوع ساخت و ساز غیرمجاز در کل کوچه صدر و حریم خانه «لاله ای» ندیدم.
وی ادامه داد: شهرداری منطقه ۸ فرهنگی تاریخی تبریز طی یک سال اخیر هیچ گونه پروانه ساخت در مکان فوق و حریم خانه تاریخی لاله ای صادر نکرده است.
این در حالی است که معاون میراث فرهنگی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی اظهار داشت: از حدود ۶ ماه پیش که مالک خصوصی اقدام به خاک برداری از محل خانه لاله ای کرده بود، معاونت میراث فرهنگی اقدام به پیگیری موضوع و نامه نگاری با نهادهای مربوطه کرد.
علیرضا قوچی افزود: زمان نخستین نامه ای که توسط معاونت میراث فرهنگی استان به شهرداری ارسال شد ۲۵ تیر ماه پارسال است که در آن خواستار توقف عملیات اجرایی شدیم، اما متاسفانه ترتیب اثری به این نامه و ۱۳ نامه ای که پس از آن با نهادها مکاتبه شد، داده نشد.
وی با بیان اینکه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی به عنوان متولی حفظ و حراست از آثار و ابنیه های تاریخی اعتراض های لازم از ساخت و ساز در حریم خانه قدیمی لاله ای تبریز را پیگیری می کند، گفت: این اقدام مالک خصوصی به دلیل اینکه ملک یاد شده به طور کامل در حریم اثر تاریخی واقع شده است، قابلیت پیگرد قانونی دارد.
قوچی ادامه داد: هر چند تاکنون اقدامات و نامه نگاری های میراث فرهنگی آذربایجان شرقی برای توقف عملیات اجرایی در جوار خانه لاله ای راه به جایی نبرده است، اما با حساسیت کامل و جدیت تمام موضوع را از نهادهای مسوول پیگیری می کنیم.
وی با اشاره به اینکه طبق قوانین مربوط به حریم آثار و ابنیه های تاریخی، باید استعلام های لازم و کافی از میراث فرهنگی انجام شود، اعلام کرد: نهادهای مجوز دهنده ساخت و ساز در حریم خانه «لاله ای» تاکنون در این زمینه با میراث فرهنگی آذربایجان شرقی مکاتبه ای نداشته اند.
متاسفانه آنچه که امروز در حریم خانه «لاله ای» تبریز روی داده است، چشم پوشی و زیرپا گذاشته شدن تمام قوانین، ضوابط و مقررات فوق توسط نهادهای مربوطه از قبیل شهرداری است و تاکنون به اعتراض ها و شکایت های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی ترتیب اثری داده نشده است و ساخت و ساز در جوار این اثر بسیار زیبا و تاریخی همچنان ادامه دارد.
خانه «لاله‌ای» تبریز مربوط به اوایل دوره پهلوی است که در کوچه صدر نرسیده به میدان شهید بهشتی تبریز واقع شده است و ۲۰ آذر ماه سال ۱۳۷۹ به شماره ۲۹۱۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
اجرای عملیات اجرایی در محدوده خانه تاریخی «باباخان» یکی دیگر از نمودهای بی توجهی شهرداری تبریز در صیانت از آثار و ابنیه های گذشتگان است که طی هفته های اخیر بازتاب گسترده ای در رسانه ها و شبکه های اجتماعی داشت.
معاون میراث فرهنگی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی در این خصوص با بیان اینکه دستور توقف عملیات عمرانی در محوطه این خانه تاریخی صادر شد، اظهار داشت: شهرداری هیچ گونه استعلامی از معاونت میراث فرهنگی استان برای انجام عملیات عمرانی در این محدوده نکرده است.
علیرضا قوچی اظهار داشت: در قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی- فرهنگی وظایف تمامی دستگاه‌ها در قبال اماکن و ابنیه تاریخی به صورت روشن، مشخص و در سال گذشته طی مکاتباتی به شهرداری تبریز ابلاغ شده است.
وی خاطرنشان کرد: خانه «باباخان» تبریز در منطقه جامیشاوان از جمله خانه های تاریخی است که قسمت های مربوط به سردر آن به شماره ۲۲۸۵۰ در سال ۱۳۸۷ به ثبت ملی رسیده است.
قوچی گفت: با توجه به ارزش تاریخی این بنا، بهمن ماه سال ۹۸ در خصوص لزوم استعلام از میراث فرهنگی در اجرای هرگونه طرح عمرانی در محدوده ها و حریم های تاریخی-ثبتی به شهرداری منطقه ۴ طی نامه ای ابلاغ شده که متاسفانه در این خصوص از سوی شهرداری منطقه ۴ اقدامی انجام نشده است.
وی ادامه داد: میراث فرهنگی در راستای عمل به وظیفه ذاتی خود، حفظ و صیانت از این اثر تاریخی و انجام بررسی های تکمیلی، عملیات مسیر گشایی تا اعلام نظر کارشناسی و تخصصی درباره نحوه تداوم پروژه در حریم این اثر ثبتی را متوقف خواهد بود.
این در حالی است که باز شهرداری تبریز منکر هرگونه تخلف در حریم این اثر تاریخی شده و شهردار منطقه ۴ با اشاره به برخی مسائل منتشر شده در فضای مجازی مبنی بر تخریب این خانه در مسیر اجرای پروژه مسیر گشایی، گفت: هیچ خانه تاریخی در این مسیر تخریب نشده است!
اکبر امجدی اظهار داشت: هیچ تخریب و لطمه ای متوجه خانه تاریخی باباخان نشده و مکان تخریب شده در کنار این خانه ارزش تاریخی نداشته و اقدامات شهرداری منطقه ۴ تبریز در این مکان کاملا فنی و قانونی بوده است.
وی افزود: محلی که تخریب شده در کنار این خانه تاریخی قرار دارد و پلاک متفاوتی نیز داشته و به صورت دستی تخریب شده است تا خطری متوجه سردرب و خانه باباخان نشود و ما بر روی ساختمانی که ثبت شده باشد، اقدام تخریبی انجام نداده ایم.
اما پرسشی که در این میان بی پاسخ باقی مانده است، توجه به قوانین مربوط به حفظ حریم این آثار تاریخی است که به وضوح توسط شهرداری نادیده گرفته شده است.
نمونه دیگر تجاوز و تخریب آثار و بناهای تاریخی تبریز به حمام تاریخی «میرزا نقی» مربوط است که طی آن این اثر که در محله قدیمی «عباسی» و در نزدیکی محلی موسوم به «طاق یانی» واقع شده و از آثار مربوط به دوره قاجار است، توسط مالک بدون اطلاع میراث فرهنگی بخشی از دیوار آن تخریب شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان‌شرقی از اعلام جرم علیه مالک حمام تاریخی فوق در پی تخریب بخشی از دیوار و گنبد آن خبر داد و افزود: پس از اطلاع از تخریب بخشی از این اثر با استفاده ماشین‌آلات سنگین، با حضور عوامل یگان حفاظت اداره کل، مالک احضار و پس از صورتجلسه و تذکر به نامبرده و استقرار عوامل یگان حفاظت، عملیات مذکور متوقف شد.
احمد حمزه‌زاده ادامه داد: با توجه به اینکه طبق قانون هرگونه عملیات عمرانی و اجرایی در بناهای تاریخی و محدوده آنها توسط اشخاص حقیقی و حقوقی نیازمند اخذ مجوز از میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است و این اقدام توسط مالک بدون استعلام از معاونت میراث فرهنگی و موافقت اداره‌کل انجام شده است، طی اقدامات قانونی از طریق مراجع قضایی بر علیه مالک اعلام جرم شده است.
وی با اشاره به اینکه اثر فوق واجد ارزش تاریخی است، گفت: مالک باید پیش از هرگونه اقدام، علاوه بر استعلامات لازم از میراث فرهنگی، نسبت به اعلام برنامه خود اعم از مرمت، استحکام بخشی، مقاوم‌سازی یا رفع خطر، اقدامات لازم را به عمل می‌آورد.
وی گفت: با توقف عملیات و پیگیری قضایی تلاش خواهیم کرد تا قسمت‌های تخریب شده توسط مالک مرمت و احیا شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی از دوستداران میراث فرهنگی، تشکل‌های مردم نهاد و اصحاب رسانه در صیانت از آثار تاریخی و حمایت دعوت کرد تا نسبت به آثار تاریخی و فرهنگی استان حساسیت ویژه ای داشته باشند.
حمزه زاده گفت: سیاست وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تقویت هم افزایی دستگاه‌ها، نهادها و تشکل‌های مردم نهاد در راستای حفاظت از میراث فرهنگی است و ما در استان با توجه به گستردگی حوزه فعالیت برای تحقق آن به حمایت دادگستری استان نیاز داریم.
وی اضافه کرد: به سبب تعدد محوطه‌های تاریخی در آذربایجان شرقی، میراث فرهنگی با کمبود نیروی انسانی و امکانات برای صیانت از آنها مواجه است و همکاری دادگستری استان بی‌تردید در این زمینه راهگشا خواهد بود.
حمزه زاده نقش انجمن‌های مردمی در صیانت از میراث فرهنگی را مهم و محوری دانست و گفت: صیانت مستمر از میراث های تاریخی منوط به جلب مشارکت انجمن های میراث فرهنگی است و بهره‌مندی از نظرات تخصصی این انجمن ها راه حلی موثر در پیشبرد اهداف حفاظتی و صیانتی از مواریث تاریخی می باشد.
وی اظهار داشت: انجمن های میراث فرهنگی استان با فعالیت مستمر خود همواره نقش بسزایی در احقاق حقوق و صیانت از مواریث فرهنگی و تاریخی داشته و با اعلام نظرات تخصصی و کارشناسی، این اداره کل را در نیل به اهداف حفاظتی و صیانتی همراهی کرده‌اند.
آذربایجان شرقی با داشتن افزون بر یکهزار و ۸۰۰ اثر تاریخی و ثبت شده ملی جزو ۵ استان برتر ایران به لحاظ برخورداری از امکانات و زیرساخت های میراثی و گردشگری است که در این میان بخش عظیمی از این آثار مربوط به خانه ها و ابنیه های قدیمی و تاریخی است.
تبریز با داشتن افزون بر ۶۰۰ خانه تاریخی و قدیمی از جمله نادر شهرهای جهان است که در این زمینه ظرفیت های بسیار وسیع برای توسعه گردشگری برخوردار است که متاسفانه تاکنون تعداد انگشت شماری از آنها تملک شده و بقیه یا در دست مالکان خصوصی بوده و یا به حال خود رها شده اند.
