آیا وجود هاله حرارتی در اتمسفر دریاچه ارومیه صحت دارد؟

چندی پیش در جلسه شورای مدیریت بحران استان "دکتر بهروز ساری صراف" - رئیس دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی وعضو هیات علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز، وجود "هاله‌ حرارتی" در اتمسفر دریاچه ارومیه را مطرح کرد اما "مسعود تجریشی" مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه  در گفت‌گویی با رد این موضوع، اعلام کرد که چیزی به نام هاله حرارتی در اطراف دریاچه وجود ندارد.     در پی صحبت‌های مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، ساری صراف با ارائه‌ی مدارک و تصاویر ماهواره‌ای بار دیگر بر ادعای خود پافشاری کرد.     دکتر بهروز ساری صراف در گفت‌وگو با ایسنا، منطقه آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: ‌هاله حرارتی در اتمسفر دریاچه شامل مساحتی حدود پنج برابر مساحت حوضه آبگیر دریاچه ارومیه است که مانع از نفوذ همه توده‌های باران‌زای ورودی  به این منطقه شده و یا باعث تغییر در فرم بارش‌های منطقه می‌شود. 
   وی با بیان این‌که موضوع هاله حرارتی در ارتفاعات اتمسفری دریاچه ارومیه با استناد به مدارک و شواهد علمی مطرح شده است، گفت: مطالب ارائه شده از سوی اینجانب در جلسه ستاد بحران استان بر اساس تفسیر و تحلیل تصاویر ماهواره ای MSG_8 Eumetsat(ماهواره هواشناسی اروپا) بوده است. 
برای دیدن تصویر ماهواره ای کلیک کنید     عضو هیات علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز افزود: این تصاویر در آزمایشگاه هواشناسی ماهواره‌ای دانشگاه تبریز در دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، با مجوز رسمی از سازمان فضایی اتحادیه اروپا-۲۰۱۸ به کوشش همکار محترم گروه آب و هواشناسی "دکتر هاشم رستم زاده"  و به بنیان گذاری دکتر علی اکبر رسولی به دست آمده است.     وی در این رابطه تاکید کرد: صحت داده‌ها و تصاویر یو-مت-ست در تصاویر ماهواره‌ای مودیس(مورد استفاده سازمان هواشناسی) نیز قابل مشاهده است.          " هاله حرارتی" از تغییر چشم انداز و خشک شدن دریاچه حاصل شده است    وی افزود: این هاله حرارتی درنتیجه تغییر کاربری و خشک شدن دریاچه ارومیه حاصل شده است، چراکه محدوده ۵ هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربعی دریاچه ارومیه طی سالیان سال دارای آب بوده و از 20 سال پیش شروع به خشک شدن کرده است.     صراف افزود: با خشک شدن حدود ۹۵ درصدی آب دریاچه و تبدیل شدن آن به پهنه نمکی و خشکی،  سطوح نمکی سریع‌تر گرما را از دست داده و باعث می‌شود در ارتفاع اتمسفری این منطقه، هاله حرارتی شکل گرفته و ابرهای منطقه را منبسط کند.       وی در مورد مساحت هاله حرارتی گفت: طبق اندازه گیری بر روی تصاویر ماهواره‌ای، هاله حرارتی حدود پنج برابر محدوده زمینی دریاچه در ارتفاع اتمسفری دریاچه قرار دارد؛ مساحت کل دریاچه برابر ۵۲۰۰ کیلومتر بوده و محدوده هاله حرارتی حدود  ۲۵ هزار کیلومتر تخمین زده می‌شود.     صراف افزود: بهتر بود مدیر محترم دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه  به جای "چیزی خطاب کردن هاله حرارتی " ، تصاویر ماهواره‌ای و آمارهای ارائه شده را مشاهده و بررسی کرده و سپس در این ارتباط قضاوت می‌کرد. اعتقاد راسخ دارم که انکار یک واقعیت سبب عدم تحقق آن واقعیت نمی‌شود.     وی در ادامه به صحبت‌های دکتر تجریشی مبنی بر این‌که "از لحاظ علمی چیزی به نام هاله حرارتی وجود ندارد"، اشاره کرد واظهار کرد: بسیاری از یافته‌های علوم و فنون و مکاتب علمی و فلسفی طی زمان شکل گرفته و با مجهز شدن به تکنیک‌ها و ابزارهای پیشرفته، مفاهیم و ادبیات جدیدی به وجود آمده و واژگان و اسامی جدیدی هم به آنان اطلاق شده است.     صراف با بیان این‌که نام هاله حرارتی را برای اولین بار خودمان بر محدوده حرارتی موجود در اتمسفر دریاچه ارومیه گذاشته‌ایم، افزود: وظیفه علم و مراکز علمی است که در امتداد پژوهش‌ها و یافته‌ها، اسم جدیدی نیز وارد حوزه مربوطه کند.     عضو هیات علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز در این رابطه گفت: برای تمامی همکاران دانشگاهی و از جمله  جنابدکتر تجریشی که سابقه استادی و راهنمایی  دانشجویان در مقاطع ارشد و دکترا را دارند، "ارائه یافته‌های بدیع و نام گذاری بر آن‌ها"، موضوع غیر عادی و عجیبی نیست و نباید هم باشد.     وی بیان کرد: البته ایشان بخشی از موضوع را کاملا قبول کرده و در این رابطه گفته‌اند: "زمانی که میزان رطوبت در یک منطقه کاهش می‌یابد این امر باعث می‌شود که میزان بارش سال‌های آتی در آن منطقه کاهش یابد و این موضوع از لحاظ علمی هم ثابت شده"  در ادامه این منطق علمی می‌توان گفت که اگر پهنه و توده وسیع آبی که سال‌ها فاقد پوشش آبی باشد، بازتابش انرژی در طول موج مرئی(انعکاس و آلبدو) و برگشت انرژی شبانه در طول موج بلند (مادون قرمز حرارتی )، باعث حرارت زیاد اتمسفر منطقه شده و این حرارت زیاد هم می‌تواند محدوده ای در فضای منطقه به وجود آورد که ابرهای اتمسفر را پراکنده کرده و تراکم ابرها را نیز به طور محسوسی کاهش دهد.     وی در این رابطه افزود: به دنبال این امر و با انعکاس مستمر حرارت از طرف پوشش نمکی و سطح  خشک شده زمین، می‌تواند فرم بارش را از حالت جامد(برف) به حالت مایع(باران) تغییر دهد که این تغییرفرم را می‌توانیم در کاسته شدن محسوس پوشش ابری در تصاویر ماهواره‌ای و همچنین در افزایش ارتفاع استقرارپوشش برفی در کوهستان‌های مشرف به حوضه آبگیر دریاچه ارومیه مشاهده کنیم.     دکتر صراف افزود: به عبارت علمی مرز پوشش برفی در ارتفاعات( یا برف‌مرزها) بالاتر رفته و دامنه‌های کوهستانی اغلب عاری از پوشش برفی شده‌اند؛ اهمیت وجود پوشش برفی در این است که پوشش برفی در کوهستان‌ها به منزله یخچال‌های طبیعی عمل کرده و باعث برودت و خنکی هوا شده و از طرفی با ذوب تدریجی برف ، رودخانه‌ها همواره دارای روان‌آب خواهند بود.     وی گفت: اما تبدیل بارش جامد به بارش مایع و ذوب سریع برف‌ها، سبب ایجاد سیل و پدیده سیلاب‌های گسترده می‌شود که امروز شاهد این امر در کشورمان هستیم. این موضوع در بررسی آمار روزهای برفی مستخرج از داده‌های سازمان هواشناسی کاملا مشهود بوده و طبق آمار در سال ۲۰۱۸ (۹۶-۹۷) تبریز فقط ۱۳ روز برفی داشته، در صورتی که ۱۵ سال پیش تبریز ۴۴ روز برفی را تجربه کرده بود.     وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: مدیر محترم دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه  در گفته‌های خود تاکید مکرری بر لایروبی و رهاسازی آب سدها در زمان "مناسب" داشته‌اند و این موضوع را در افزایش سطح دریاچه ارومیه موثر دانسته‌اند، البته فعالیت ستاد احیا در لایروبی رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه به هیچ وجه قابل انکار نبوده و از جمله فعالیت های بسیار منطقی و مثبت ستاد احیا محسوب می‌شود اما موضوع رهاسازی آب سدها در زمان "مناسب" قدری قابل تامل و قابل بررسی است.     عضو هیات علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز در این رابطه گفت:  ایشان بارها و سالیان سال است که از وزارت نیرو و سازمان آب سه استان‌همجوار شاکی هستند که جرا حق آبه دریاچه ارومیه را نمی‌دهد و همواره تاکید کردند" با وجود اینکه بارش‌ها در سال جاری( سال ۹۷) خوب بوده اما سهم حق‌ آبه دریاچه ارومیه از سوی وزارت نیرو تخصیص داده نشده است.(اشاره به مصاحبه ایشان با ایسنا در خرداد97).     وی افزود: بنابراین رهاسازی آب سدها در زمان "مناسب"  بیشتر به خاطر اجتناب از سرریز احتمالی و تخریب سدهای حوضه  انجام شده است، چرا که طی سال‌های متمادی، علیرغم اصرار و پافشاری ستاد احیا ،سازمان های آب سه استان از دادن حق آبه دریاچه ارومیه به دلایل مختلف خودداری کرده اند و اگر خطر انهدام سدها متصور نمی‌شد مطمئناً رهاسازی آب سدها در این زمان هم انجام نمی‌گردید .     وی در ادامه گفت: مدیرمحترم دفتر برنامه ریزی  در مصاحبه ای گفته اند که "این باران در سالهای پیش هم بوده است اما بعلت عدم لایروبی آبی به دریاچه نمی رسید " در این رابطه هم  باید گفت که این گفته  برخلاف نظر مسئولان و صاحبنظران است، چرا که افزایش بارش‌ها باعث افزایش تراز آبی دریاچه ارومیه شده و حتی وزیر محترم نیرو نیز در گفته‌های خود از افزایش ۱۷۵ درصدی بارش در ایران خبر داده و بر اساس داده های رسمی سازمان هواشناسی نیز بارش استان آذربایجان شرقی در ۸ ماهه اول سال آبی(از یکم مهر ۹۷ تا ۲۵ فرودین ۹۸) ۵۴ درصد و بارش استان آذربایجان غربی ۷۰ درصد نسبت به همین دوره در بلندمدت تفاوت داشته است.     سال ۹۸ پرباران‌ترین سال کشور طی ۵۱ سال اخیر    صراف با بیان این‌که سال ۹۸ پرباران‌ترین سال کشور طی ۵۱ سال اخیر بوده است، تاکید کرد: افزایش بارندگی عامل موثری است که آب را به دریاچه ارومیه رسانده و نه صرفاً لایروبی رودخانه‌ها؛ چراکه عمل لایروبی به تنهایی نمی‌تواند سبب افزایش سطح تراز دریاچه ارومیه شود.     بررسی وضعیت ارتفاع دریاچه وان با دریاچه ارومیه    صراف در ادامه با ارائه تصاویری از وضعیت اتمسفری دریاچه وان و مقایسه آن با وضعیت جوی دریاچه ارومیه، اظهار کرد: بسیاری از افراد سالها این پرسش را مطرح می کردند که چرا اطراف حوضه آبریز دریاچه وان همیشه پربرف و ابرناک بوده اما به مرز ایران که می‌رسد  بارش‌های برف متوقف می‌شود؟ بر اساس تحقیقات باید گفت که این پراکندگی ابرها نیز از وجود هاله حرارتی دریاچه ارومیه نشات می‌گیرد و هاله حرارتی مانع ورود این جریان‌های هوایی به کشور می‌شود. 

وی تاکید کرد: نمی‌گوییم که این هاله باعث شده تا جریان‌های هوای مرطوب هرگز وارد کشور نشود، بلکه باعث می‌شود تا ابرها تضعیف شده واز شدت ریزش بارش های برفی و مایع کاسته شود .        هاله حرارتی در "تصاویر مودیس" از ناحیه شمالغرب ایران نیز قابل مشاهده است    صراف گفت: در سال‌های مورد مطالعه وضعیت هاله حرارتی  نسبت به شدت و قوت توده هوای ورودی متفاوت است اگر توده هوا ضعیف‌تر باشد هاله حرارتی بزرگتر است و بالعکس. 



   وی در بخس دیگری از سخنانش گفت: اخیرا بارش‌های زیر ۱۰ میلیمتر زیاد شده است، بارش‌هایی جریان ساز و موثر است که بالای ۱۰ میلیمتر باشد؛ بخشی از علل وقوع و ازدیاد بارش های  زیر ۱۰ میلیمتر، به گرمایش جهانی مربوط بوده اما بخشی از آن نیز به هاله حرارتی مربوط می‌شود.     وی با بیان این‌که علی رغم وجود تحریم‌ها، با دریافت مجوز و بصورت محدود این تصاویر را (از امکانات اتحادیه فضایی اروپا) در آزمایشگاه هواشناسی دانشگاه ثبت کرده‌ایم، گفت: باید با اتحادیه فضایی اروپا وارد مذاکره شده و مطرح کنیم که این موارد را شامل تحریم‌ها نکنند تا بتوانیم از علم در جهت خدمت به بشریت استفاده کنیم.     عضو هیات علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز تاکید کرد: اگر تجهیزات و امکانات بیشتری در اختیار داشته باشیم بیش از این می‌توانیم در امر مدیریتی، اجتماعی و اقتصادی عمل کنیم، چرا که این نوع تصاویر(با استفاده از امکانات اتحادیه فضایی اروپا) اطلاعات بسیار خوبی از شرایط جوی ارائه داده و از طریق همین تصاویر ماهواره‌ای می‌توان سیلاب‌های خطرناک را پیش بینی کرد.     وی گفت: امکانات سازمان فضایی اروپا، توان مدیریت سرزمین را به ما داده و این قدرت را می‌دهد که تسلط بیشتری بر عوامل طبیعی داشته و مقهور عوامل طبیعی چون سیل نشویم.     یک سال پربارش، آغازگر دوره ترسالی نیست    عضو هیات علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز در بخش دیگری از سخنانش افزود: تفکری در مجموعه مدیریت کشور بوجود آمده و بارش‌های فروردین را حرکت به سمت ترسالی معرفی می‌کنند، در حالی که بر اساس تحقیقات، نه "یک سال خشکسالی" آغازگر یک دوره 30 ساله خشکی است و نه "یک سال ترسالی"  آغازگر یک دوره بلندمدت ترسالی!     وی در این رابطه با ارائه مثالی گفت: با استناد به نقشه‌ها، در سال ۱۳۴۰ شاهد خشکسالی در کشور بودیم( با بارشی حدود 148میلی متر )، در حالی که در سال بعد ترسالی بی‌سابقه‌ای در کشور رخ داد که دیگر تکرار نشد (حدود 560 میلی متر). 
   وی با بیان این‌که با استناد به داده‌های یکسال  هرگز نمی‌توان گفت به سمت خشکسالی یا ترسالی می‌رویم؛ چرا که نوسانات اقلیمی قابل پیش بینی نیست و و فقط با استناد به سناریوهای تغییر اقلیم  احتمال بروزپدیده هایی را در  ۱۵ یا ۲۰ سال آینده می توان ارایه داد . پیش بینی ها صرفا چند روز آینده را می‌تواند با احتمال بسیار بالا  پیش‌بینی‌ کند .     صراف تشریح کرد: حتی ناسا هم با قاطعییت نتوانسته پیش بینی‌های درازمدت برای 30 سال بعد ارائه دهد و صرفا بر اساس مدل‌ها پیش نمایی یا پیش یابی کرده و مدل ارایه می‌دهند.     وی بیان کرد: اتمسفر زمین تحت تاثیر بیلان انرژی و ماده شکل می‌گیرد و اگر خللی در سیستم انرژی و ماده ایجاد شود، سیستم اتمسفر نیز دچار اخلال می‌شود، از این‌رو گفته مسئولان مبنی بر این‌که وارد دوره ترسالی شده‌ایم، چندان علمی به نظر نمی‌آید.     صراف با ارائه تصویری، با اشاره به  بررسی انجام یافته در ۲۲ دی طی هفت سال اخیر  اظهار کرد: در 22 دی سال ۹۱ ، دو میلیارد و ۴۲۳ میلیون متر مکعب آب در دریاچه داشتیم اما به دلیل  عدم مدیریت آب، شدت گرما و تبخیر زیاد در درجه اول و ندادن حق آبه دریاچه توسط سه استان و عدم سرریز آب در فصل مناسب در درجه دوم باعث شد که سطح تراز آب دریاچه به تدریج کم شود.     وی در این رابطه گفت: حتی احتمال ماندگاری وضعیت کنونی دریاچه نیز وجود ندارد، چرا که اتمسفر، موضوعی مهندسی‌شده نیست، از این رو باید وضعیت را با سرریز آب در فصل مناسب و ادامه عمل لایروبی ها و انجام اقدامات آبخیز داری  و آبخوان داری  مدیریت کنیم.      خرداد تا مرداد زمان مناسب و حیاتی برای احیای دریاچه است    وی در خصوص زمان مناسب سرریز آب به دریاچه تاکید کرد: زمان مناسب سرریز آب از خرداد الی مرداد ماه است، اگر ستاد احیا بتواند حق آبه دریاچه را در این زمان(خرداد تا مرداد ماه) از سازمان آب بگیرد، آن وقت می‌توان گفت که حق آبه در زمان مناسب داده شده است.     عضو هیات علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز در ادامه گفت: برای احیای دریاچه ارومیه بحث لایروبی و رها سازی آب لازم است و باید انجام شود، اما نگاه اکولوژیکی وآبخیز داری در این رابطه بسیار اهمیت داشته و "بحث آبخوان داری، حفط آب در آبخوان‌ها" از جمله ضروریات است که نیاز به سرمایه گذاری و توجه دارد.     وی ادامه داد: برای جلوگیری از سیل‌های مخرب نیز باید جنگل‌داری، آبخوان داری و انجام تکنیک های آبخیزداری در اولویت قرار گیرد واز  نظرات و دیدگاه های متخصصین و کارشناسان منابع طبیعی و هواشناسی استانی هم  استفاده شود .     ضرورت وجود تجهیزات و سوپر کامپیوترها برای پیش بینی‌های دقیق    وی در ادامه به سیل‌های اخیر کشور و خسارات ناشی از آن اشاره کرد و گفت: پیش‌بینی کارشناسان هواشناسی در این رابطه باتوجه به امکاناتی که در اختیار دارند، مناسب بود اما برای پیش بینی دقیق، به ابزارهای پیشرفته و سوپر کامپیوترهای جهانی نیاز داریم تا داده های هواشناسی را پردازش کنند، این سوپر کامپیوترها سرمایه‌های هنگفتی می‌طلبد اما در مقابل بسیار کارآمد هستند.     صراف گفت: اگر پیش‌بینی‌ها دقیق‌تر بود، خسارت‌ها بسیار کم می‌شد و اگر به جای پرداخت هنگفت هزینه خسارت‌ها،  اقدامات مدیریتی و پیشگیری و تجهیز سازمان‌های هواشناسی را به سوپر کامپیوترها و... انجام می دادیم  جلوی بسیاری از خسارات گرفته می‌شد.
انتهای پیام