سؤال:[دربارۀ تحول وضع در ایران امروز چه فکر می‏کنید؟ فکر نمی‏کنید که به یک بن‏بست رسیده است و با انعطاف ظاهری سیاست شاه، تجدید نظری در استراتژی شما مؤثر خواهد بود؟]

جواب:وضعیت رژیم است که به بن‏بست کشیده شده است. رژیم می‏خواهد راه حل خود را به ملت تحمیل کند. مردم در بن‏بست نیستند؛ مردم می‏خواهند این رژیم نباشد. هر راه‏حلی که منجر به بقای این رژیم گردد مواجه با بن‏بست می‏شود؛ زیرا مردم آن را نخواهند پذیرفت.

ــ[شما گفته‏اید نمی‏ترسید که رشتۀ قیام عمومی به دست کمونیستها و چپیهای افراطی بیفتد. با وجود این یکشنبه (22 اکتبر 78) هزار و پانصد دانشجوی دانشگاه تهران با شعارهای کمونیستی تظاهر کردند[1]. این امکان، این فرض را می‏دهد که کمونیسم اسطوره نیست بلکه وجود دارد و سازمان می‏یابد.]

ــاگر فرض کنیم تمام این هزار و پانصد نفر ـ و حتی چند برابر این عده ـ مارکسیست واقعی بوده باشند، در برابر سی میلیون نفر که به نام اسلام قیام کرده‏اند نیرویی به حساب نمی‏آیند. اما مسئلۀ مهم این است که با توجه به گذشته، عدۀ مارکسیستها بسیار کمتر شده است. علت آن است که اسلام در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، نیازهای مردم را برای ترقی واقعی برمی‏آورد. وقتی ما با وجود این رژیم که علیه اسلام است و کارش ناراضی‏تراشی است، به این کار بسیار با اهمیت از راه اقناع جوانان توانا شده‏ایم، همین امر نشان می‏دهد که در صورت استقرار یک حکومت اسلامی و بسط آزادیها و افزایش امکانات ترقی واقعی برای مردم، می‏توان از راه بحث و اقناع ـ با عملی کردن
اسلام ـ آنها را که خواهان حقیقت و عدالتند به دامن اسلام بازگرداند.

ــ[شما آقای مهندس بازرگان را به حضور پذیرفتید و آقای دکتر کریم سنجابی نیز به پاریس می‏آید؛ و گفته می‏شود آیت‏اللّه‏ شیرازی[2]هم خواهد آمد. معروف است که همۀ اینها هوادار سیاست آشتی هستند. آیا شما به این سیاست ملحق می‏شوید؟ آیا فکر می‏کنید در میان مخالفان سیاسی، جبهۀ ملی و دیگران، مردانی با وزن و اعتبار کافی برای جانشینی این دولت وجود دارد؟]

ــمن با روش آشتی و بینابینی مخالفم و از اول هم با این روش مخالف بودم. علت هم آن است که این کار نه رژیم شاه را از بن‏بست خارج می‏کند ـ چرا که علت در بن‏بست قرار گرفتنش برنامه‏هایی است که مأمور اجرایشان بوده است ـ و نه از فشار و اختناق و کشت و کشتار می‏کاهد. اگر همه به طور روشن و قاطع این موضع را اتخاذ کنند که رژیم شاه باید برود، دیگر رژیم ناگزیر می‏شود سیاست خسته کردن را از راه کشتارهای مستمر و روشهای تازۀ فشار و اختناق کنار بگذارد و پیروزی ملت نزدیکتر می‏شود. کسانی که لیاقت سرنگون کردن این رژیم را داشته باشند، البته با این کار خود ثابت می‏کنند که توانایی ادارۀ کشور را نیز دارند.

ــ[شما اظهار کردید که مقامات روحانی شیعه قصد ندارند خود حکومت کنند. آیا فکر می‏کنید که مخالفان سیاسی قادر به این کار هستند بدون آنکه خطر وخیمتر شدن جدی وضع در بین باشد؟]

ــدر صورتی که شرط فوق را به دست بیاورند ـ با حمایت مردم و روحانیت ـ مخالفانی که وصفشان در سؤال بالا گذشت به این کار قادر می‏شوند.

ــ[در غرب فکر می‏کنند که رفتن شاه یک خلأ خطرناک به وجود می‏آورد. آیا می‏توانید سازش موقتی رابا این سلسله، شاه یافرزندش،به شرط آنکه واقعاً سلطنت کند ونه حکومت، مورد توجه قرار دهید؟]

ــاین خلأی که شما از آن صحبت می‏کنید هم اکنون وجود دارد؛ و مشخصۀ رژیمهایی نظیر رژیم شاه، این است که کشور را میان بن‏بست و خلأ نگاه می‏دارند و کشور را به خرابی و تباهی می‏برند. برای خارج شدن از بن بست و خلأ، باید این رژیم جای خود را
به رژیمی بسپرد که مبعوث ملت مسلمان باشد.

ــ[مسلّم است که رژیم در پی آشتی است و جداً در آرزوی بازگشت شما به ایران است.[3]آیا شما به طور قطعی این امر را تا وقتی شاه در ایران است منتفی می‏دانید؟]

ــتا وقتی شاه در ایران است، من به ایران باز نمی‏گردم.

ــ[شما قدرتهای بزرگ را محکوم می‏کنید. این امر، این احساس را برانگیخته است که شما سرسخت و آشتی ناپذیرید. آیا نمی‏توانید در این محکومیت، محض اطمینان به افکار عمومی غرب که با قیام مردم کشور شما همدردی می‏کنند، تخفیف قائل بشوید؟]

ــمن‏دولتهای بزرگ رادرتجاوزبحقوق مردم‏کشورمحکوم می‏کنم، ونه مردم‏این‏کشورها را. ازمردم غرب که ازقیام مردم ایران حمایت می‏کنند اظهار سپاسگزاری کرده و می‏کنم.

ــ[از قرار، ترجیح شما یک جمهوری اسلامی است. از قول شما گفته‏اند که کار رژیم سلطنتی به استبداد می‏کشد، با وجود این هستند رژیمهای جمهوری اسلامی که از بعضی از رژیمهای سلطنتی استبدادی‏ترند. در این باره چه نظر دارید؟]

ــدولتهای استبدادی را که وجود دارند نمی‏توان حکومت اسلامی خواند تا شما بتوانید سلطنتی آن را با جمهوری آن مقایسه کنید. رژیم اسلامی با استبداد جمع نمی‏شود. آن رژیمهای جمهوری هم‏که استبدادی هستند دراسم جمهوری هستند ودرمحتواسلطنتی.

ــ[آیا شما به طور دائم از همکاری مشاوران لایق که شما را در اتخاذ یک سیاست واقع‏بینانه در زمینۀ مسائل اقتصادی و سیاسی کمک کنند، برخوردارید؟]

ــدر کشور ایران، افراد لایق بسیار وجود دارند. رژیم حاضر مانع از آن است که این استعدادها در سازندگی کشور به کار دعوت شوند. این استعدادها موافق وظیفۀ اسلامی، اطلاعات و نظرهای خود را به اطلاع من می‏رسانند.

ــ[آیا شما می‏پذیرید شرایط جدید و مشخصی را برای تشکیل یک دولت گذرا و انتقالی پیشنهاد کنید؟]

ــاین حکومت انتقالی با سقوط شاه باید تشکیل گردد و البته شرایط آن اعلام خواهد شد.