بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم

اختلاف ارزشها به حسب مکاتب مختلف

امروز بحمداللّه‏، با دو گروهی که هر دو گروه ارزشمندند، مواجه هستیم. گروه آموزندگان به ملت در سر تا سر کشور ـ البته گروهی از آنها ـ و گروهی هم از هلال احمر. ارزشها در دنیا به حسب مکتبها و به حسب دیدها مختلف است. با مطالعه به مکتبهایی که در دنیاست و به مسلکهایی که در دنیاست، می‏توانیم بفهمیم که ارزشها در مکتبها اختلاف دارد و در ایده‏ها هم اختلاف دارند. شما اگر قطع نظر کنید از مکتبهای توحیدی و الهی و به مکتبهای مادی و به ایده‏هایی که دنبال مادیات هستند. مراجعه کنید و مطالعه در آن بکنید، می‏بینید که این دو مکتبمتقابل با هم و مختلف هم هستند. مکتب الهیین و موحدین ارزشهایش یک چیزهایی است، یک عناوین است و مکتبهای مادیگری، چه مادیگری کمونیستی و چه مادیگری سرمایه داری و بالاخره، تمام مکتبهایی که ماورای مکتب الهی است، ارزشها با هم فرق دارد.

شما در همین کشور خودمان، در زمان طاغوت و طاغوتها ملاحظه کنید که در خود آنها ارزشها چه بود و در ملت که رنگ آنها را به تبع قبول کرده بودند. ارزشها چه بود. در زمان آنها، آن وقتی که اتومبیل و امثال اینها نبود، در مرکب، ارزشها به کالسکه‏های چند اسبه[بود]و هر چی بیشتر بود اسب، هشت اسب، گاهی تا بیشتر از این هم، و عدد خدمه و
عدد آنهایی که هیاهو اطراف این انسانی که، یا غیر انسانی که در آن کالسکه نشسته بود، هم ارزش در بین قشر روشنفکر آن زمان و هم نویسنده‏های آن زمان و هم شعرا و گویندگان و اهل هنر آن زمان، ارزش به این بود که هر کس پارکش بیشتر و هر کس خدم و حشمش بیشتر، ارزشش بیشتر. طبقه‏ای که اسم خودشان را «طبقۀ اشراف و اعیان» گذاشته بودند، ارزش پیش آنها این بود که چند تا نوکر داشته باشند، و چند تا دِه داشته باشند و چند تا اسب داشته باشند و چند تا تازی و سگ داشته باشند. در پیش سرمایه دارها هم، ارزش ، زیادی سرمایه و روی هم انباشتن سرمایه‏ها و پر کردن بانکها یا تجارتخانه‏ها از اموال، از هر راهی باشد. وقتی در قشر توده‏های مردم نگاه می‏کردی، در بین زن و مرد[در]هر دو طایفه، ارزش به لباس بود و به طرز پوشیدن لباس و دوختن لباس و آرایش. هر که بهتر لباس می‏پوشید و شیکتر بود در لباس، ارزشش پیش مردم بیشتر بود. و هر زنی که آرایشش به طرز اروپایی بود و لباسش از آنجا الهام می‏گرفت، این پیش زنها هم ارزشش زیادتر بود، البته پیش اکثر. ارزشها همه به امور مادی بود.

وقتی بنا باشد که ارزش انسان به اسب و الاغ و سگ و تازی و امثال اینها باشد، آن مبدأ ارزش ، ارزشش از این شخص بیشتر است. اگر اسب مبدأ ارزش یک انسان شد، آن اسب ارزشش از انسان بیشتر است؛ برای اینکه او ارزش به انسان داده. اگر فرش و قالی و تجملات و بزک کردن و مو چطور کردن و مد را از اطراف آوردن، این ارزش یک انسان را زیاد می‏کند، آنها ارزششان بیشتر از این است؛ برای اینکه آنها مبدأ ارزش هستند. انسان خودش ارزش ندارد، ارزشش به گاوداری است، گاوها ارزششان بیشتر از خود انسان است؛ ارزششان به پارک داری است؛ ارزششان به فرش داری است؛ ارزششان به امثال این مسائل است. وروی موازین عقلی، اگر مبدأ اثر یک جایی باشد و به واسطۀ آن مبدأ اثر، این آدم یا این شیء ارزش پیدا کند، آن مبدأ اثر ارزشش بیشتر است.

نقل می‏شود که یک عارف مسلکی وارد شده بود به منزل یک امیر، یک سلطان یا یک امیر و دیده بود که مجلس[به]همه چیز مزین است، همه چیز هست. در این بین، آب دهان می‏خواست بیندازد. نگاه کرد به اطراف و آب دهنش را توی صورت آن امیر
انداخت. امیر اعتراض کرد که برای چه؟ گفت: من هر چه نگاه کردم، کثیفتر از صورت تو در اینجا نیافتم. شما اگر آن ورق را ببینید ، انسان اگر آن صفحۀ دوم عالم را ببیند و در آنجا ببیند که اینهایی که ارزششان را به این مسائل می‏دانند، آن وقت می‏بینید که در آنجا، صورت آنها آن قدر مشوه[است]و صورت انسانی هم نیست، یک صورت دیگری است، تا ببینی سگباز است و همه دلش را به سگ داده است، صورت سگ است.

علم و تقوا، میزان ارزش در مکاتب توحیدی

مسئلۀ تجسم اعمال و تجسم اخلاق و اینها یک مسئله‏ای است که در پیش اهل نظر و محققین مسلّم است. و در روایات ما هم هست کسی که غیبت می‏کند، در روایات هست که زبانش به اندازۀ بین مکه و مدینه ظاهراً هست، دراز می‏شود و مردم در روز حشر از روی این زبان عبور می‏کنند. این نتیجۀ غیبت است. یک کسی که زبانش از این ور شهر به آن ور شهر دراز می‏شود و اعراض مردم را ذکر می‏کند و آبروی مردم را می‏برد، این زبان در آن عالم تا آن اندازه‏ای که اینجا دراز بوده، آنجا هم درازی پیدا می‏کند و اهل محشر از رویش ـ به حسب این روایت ـ می‏گذرند. وقتی بنا شد ارزش انسان به این مسائل باشد، آن وقت هیچ یک از معنویات دیگر ارزش ندارد. شما اگر گمان بکنید در پیش این طایفه‏هایی که ارزش را به این معانی می‏دانند، ارزشی که پیش انبیا هست، اینها اصلاً ارزش بدانند؟ باور نکنید که بدانند. ممکن است بگویند. و لیکن باور ندارند. اگر باور داشتند، می‏رفتند دنبال آن ارزش. حالا که ندارند و نمی‏روند دنبال آن ارزش، معلوم می‏شود باور ندارند. ارزش در لسان انبیا و در لسان اولیای خدا و در رأس آنها، قرآن کریم و رسول اکرم، ـ صلی اللّه‏ علیه و آله و سلم ـ ارزش به علم و تقواست. میزان، ارزش این دو خاصه است: علم و تقوا توأماً. علم تنها ارزش ندارد یا ضعیف است ارزشش. تقوای تنها یا ارزش ندارد یا ضعیف است ارزشش.

در حدیث منقول از رسول خداست کهقَصَّمَ رَجُلانِ[یا صِنْفان]ظَهْری: عالِمٌ مُتَهَتِّکٌ وَ جاهِلٌ
مُتَنَسِّکٌ.[1]جاهلی که نداند موازین انسانی ـ اسلامی را، این هر چه هم متنسک باشد، بر خلاف آن طریقه‏ای که طریقۀ انبیاست، عمل می‏کند. و عالمی که تقوا نداشته باشد و متهتک باشد، آن هم ضررش بر اسلام بدتر است از هر کس. آن ارزش[برای]علم و تقواست. همه چیز را از متقین قبول می‏کنند. در لسان قرآن، از «علم» در لسان قرآن بسیار تمجید شده است، لکن در کنارش تقوا. علم تنها فایده ندارد برای انسان، مگر همان روی موازین طبیعت و تقوا هم بدون علم انسان را نمی‏رساند به کمال.

لزوم سفارش به تقوا در کنار آموزش

شما آقایان و آقایانی که در هر جا هستند و این شغل شریف را در آن وارد شده‏اند که آموزش بدهند به ملت ما و این ملت مظلومی که از همه چیز در رژیمهای سابق محروم بود، و آنهاهی دم می‏زدند از بزرگی و از تمدن و ملتشان در جهالت غوطه‏ور بود، شمایی که امروز همت این معنا را گماشته‏اید که مردم را سوادآموزی کنید توجه داشته باشید که ارزش کار شما ارزشی است که قرآن کریم این ارزش را تصدیق فرموده است. لکن در کنار این آموزش، پرورش هم باشد؛ دعوت به تقوا هم باشد. آموزش تنها نباشد، آموزش و تربیت باشد. انسان تا آن آخر عمرش، هم به علم احتیاج دارد و هم به آموزش و هم به پرورش. هیچ انسانی نیست که مستغنی از علم باشد و مستغنی از پرورش و تربیت. اینکه بعضی از اشخاص گمان می‏کنند که ما دیگر وقت درس خواندنمان گذشته است، این صحیح نیست. درس یک وقت معین ندارد، علم یک وقت معین ندارد. همان طوری که در حدیث است که علم از گهواره است تا قبر[2]اگر انسان در حال احتضار هم یک کلمه یاد بگیرد بهتر از این است که جاهل باشد. این طور نباشد که شما که آنها را تعلیم می‏دهید و ان شاء اللّه‏، موفق خواهید بود، غفلت[کنید]از تربیت؛ از این غفلت نکنید. محتاج است انسان به موعظه، محتاج است انسان به تربیت؛ تا آخر عمر احتیاج دارد. علم

را با تربیت[همراه کنید]اینها دو بالی است که انسان با آن می‏تواند سیر بکند الی اللّه‏ تعالی. مردم را به تقوا دعوت کنید. همانطوری که تعلیمشان می‏کنید، به تقوا دعوتشان بکنید؛ آن جمله‏هایی که می‏خواهید یادشان بدهید جمله‏هایی باشد که دعوت به تقوا شده، دعوت به مکارم اخلاق شده.

شما اگر کتابهایی که در زمان سابق تعلیم می‏کردند ببینید، می‏بینید که آن کتابها خودش مردم را از تقوا دور می‏کرد. علم به استثنای تقوا می‏خواستند درست کنند. و کشور ما را علم به استثنای تقوا فاسد کرد و حکومتها را علم به استثنای تقوا فاسد کرد و قلدرها هم به واسطۀ اینکه تقوا نداشتند، علم هم نداشتند، بدتر بودند. شما از آن بچۀ کوچکی که پیشتان می‏خواهد سواد آموزی کند تا آن پیر مرد و پیر زنی که با عصا می‏آید پیشتان و ان شاء اللّه‏، بیاید، علم را، آموزش را باحوصلۀ تمام‏ـ چون به این قسم از مردم حوصله لازم است ـ با صبر تمام، با حوصله و صبر آموزش بدهید و در ضمن این آموزش، آن پر دیگر را هم تقویت کنید که تقواست: یعنی، جمله‏هایی که انتخاب می‏کنید برای اینکه آنهارا یاد بدهید، جمله‏هایی باشد که در آن تقوا هم ذکر[شده]باشد.

اینکه می‏بینید که در نماز جمعه، که بزرگترین اجتماعات است ـ در اسلام قاعده‏اش بود، باشد ـ و بحمد اللّه‏، امروز در ایران بزرگترین اجتماعات است، در خطبه امر شده است به اینکه دعوت به تقوا بکنید، این برای اهمیتی است که تقوا دارد. دنبال اینکه توحید را تذکر می‏دهید و صلوات و سلام را بر پیغمبر اکرم و اولیایش می‏فرستید و از آنها نام می‏برید، در قبال او، امر به تقوا کنید. و سرسری از امر به تقوا نگذرند ائمه جمعه، این را یکی از مسائل مهم بدانند. ملت اگر متقی شد، می‏تواند که حفظ کند خودش را از همۀ آفاتی که در دنیا پیش می‏آید. و ائمۀ جمعه ان شاء اللّه‏، بیشتر توجه بکنند که مردم را دعوت کنند به تقوا. باید مردم را آشنا کرد با آن چیزی که انبیا برای آن آمدند. برای مکارم اخلاق همۀ انبیا آمدند؛بُعِثْتُ لاُِتَمِّمَ مَکارِمَ الاَْخْلاقْ.[3]برای تقوا و آدم سازی آمدند
انبیا، و حالا که این ائمۀ جمعه شغل انبیا را که نماز جمعه بوده است و نماز بوده است، در سایر جاها این شغل شریف را متکفل شده‏اند، همت کنند به اینکه مردم را آموزش تقوا بدهند، دعوت به تقوا بکنند. ذکر تقوا و تاریخ تقوا گفتن، این در خطبۀ جمعه کافی نیست، باید دعوت کنند مردم را به تقوا، وادار کنند مردم را به تقوا. اهمیت بدهند به این خاصۀ الهی که انبیا برای آن آمدند. و شما آموزگارها باید اهمیت بدهید به مسئله تقوا. و آموزندگان هم باید اهمیت بدهند. و اساتید دانشگاه و اساتید حوزه‏ها هم به این خاصه باید اهمیت خاص بدهند که اگر علم تنهای بی‏تقوا باشد، ولو علم توحید باشد، ولو علم ادیان باشد، در آن عالم ارزش ندارد. علم تنها اگر ضررش بر ملتها و بر اسلام بالاتر از نفعش نباشد ـ که هست ـ باید گفت که بی تقوا می‏تواند که یک کشوری را، یک انسانهایی را به باد فنا بدهد. و آن کسی که عالمتر است بهتر می‏تواند که مردم را فاسد کند. پس باید که همراه این آموزش، آموزش تقوا هم باشد. از بچه‏ها اگر هستند، بچه‏ها را آموزش تقوا[بدهید]به اندازۀ فهمشان و بزرگترها را هم همین طور. و بزرگترها گمان نکنند دیگر احتیاج ندارند یا اینکه وقت گذشته است؛ وقت نمی‏گذرد. انسان در هر حال، اگر یک چیزی را بداند بهتر از ندانستن است. در هر صورت، این شغل بسیار شریف است و مسئولیتش هم بسیار سنگین است. و ان شاء اللّه‏ شما موفق باشید.

ارزش خدمت در هلال احمر

و دنبال همین قضیه، این صلیب سرخ[4]است. صلیب سرخ ایده‏اش اگر یک ایدۀ انسانی ـ اسلامی باشد، این هم یکی از اموری است که دنبال همان تقواست، دنبال همان علم است. علم و تقواست که می‏تواند این صلیب سرخ را و این هلال احمر را و این چیزی که هست هلال احمر، که در اینجا هست، آن می‏تواند که ارزش به آن بدهد. ارزش به حجم کار نیست، ارزش به کیفیت است. وقتی کیفیت کار شما خوب شد و حجمش هم زیاد شد، آن وقت ارزشها، ارزشهای بسیار ارزنده است. البته این کار بسیار
ارزنده است؛ با معلولین سروکار داشتن و با ضعفا سروکار داشتن و با اشخاصی که در جنگ هستند و در بیمارستانها هستند سروکار داشتن ، در عین حالی که مشکل است، پرارزش است.

و اما اینکه این آقا[5]گفتند که به حسب قوانین بین المللی، افراد هلال احمر باید مصون باشند، اینها در جاهایی که ارزش را، ارزش انسانی نمی‏دانند، حرفش هست، معنایش نیست. شما استبعاد نکنید که حزب بعث عراقی دنبال این باشد که قواعد بین المللی چی است یا آنهایی که همین جمعیتهای بین المللی را ـ به اصطلاح خودشان درست کردند. آنها ارزش را در این مسائل که انبیا می‏گفتند، در این مسائل نمی‏دانند. آنها ارزش انسان رابه ایمان نمی‏دانند. آنها ارزش انسان را به شقاوت، خونریزی و بدتر از او می‏دانند. وقتی ارزش را اینها آن ندانستند و از اول، نفس خبیثشان منحرف است در اخلاق و در همه چیز، دیگر توقع نداشته باشید که آنها به قواعد بین المللی عمل کنند. به چه قواعدی اینها عمل می‏کنند؟ مگر آنهایی که این جمعیتهای حقوق بشر و ـ نمی‏دانم ـ سازمان کذارا درست کردند، خودشان به این قواعد بین المللی عمل می‏کنند؟

آنهایی که این همه فریاد می‏زنند از حقوق بشر، وقتی که می‏رسند به اینکه حزب بعث صدامی این قدر از انسانها را در اینجا کشته است و آن قدر از انسانها را در اینجا بی خانمان کرده و علیل کرده، علاوه بر اینکه از آن همین طوری می‏گذرند، توجیه هم می‏کنند. توجیه می‏کنند به اینکه خوب، شما در عراق فلان جا را منفجر کردید، اینها هم عوض دادند! یک دروغ عراق می‏گوید برای اینکه تصحیح کند کار خودش را، هر روز می‏گوید که بصره را زدند! این بصره‏ای که زدند، کجاست؟ این جمعیت بصره کجایند که زدندشان یا سایر شهرها؟ اسلام اجازه نمی‏دهد که ما مردم بی‏گناه را برای خاطر گناه دیگری آزار بدهیم. منتها آنها می‏گویند این مسائل را؛ برای اینکه وقتی یک بمب یا چند بمب می‏اندازند و یک جمعیت کثیری را، زن و بچۀ بی‏گناه را، پیر و جوان بی‏گناه را
می‏کشند، بگویند که ما در ازای آن، این کار را کردیم.

شما متوقع نباشید از اینهایی که ادعای این مسائل را می‏کنند و می‏گویند ـ مثلاً ـ هلال احمر در هر جا یا صلیب سرخ در هر جا افرادش مصون‏اند. توقع نداشته باشید که در عمل هم همین‏طور باشند؛ در عمل این طور نیستند. ارزشها پیش آنها ارزش انسانی نیست. و همۀ مسائل همین طور است، منتها من بعضیهایش را عرض کردم. شما خودتان مطالعه کنید ببینید که در رژیم سابق، در هر جا ارزش چه بود. ارزش شعر چه بود. ارزش روشنفکر چه بود. روشنفکر آن وقت ارزش را به چه می‏دانست. ارزش انسانها به چه بود در آن وقت. آن وقت خواهید فهمید که مسئله دو راه است: یک راه انبیاست و یک راه شیاطین؛ یک راه طغات[6]است و یک راه انبیاست. راه انبیا ارزشها را طور دیگری می‏داند. انسان را صاحب ارزش می‏داند و ارزشش را به حیوان نمی‏دانند، به جماد نمی‏دانند، به دارایی نمی‏دانند؛ به آن چیزهایی که در باطن خودش هست می‏دانند، به علم می‏دانند، به تقوا می‏دانند، به مکارم اخلاق می‏دانند. و این قشر از جمعیت بشر تمام ارزشها را به غیر آن چیزی که انبیا می‏دانند، می‏دانند.

خداوند ان شاء اللّه‏، ما و شما را موفق کند که به ارزشهای انبیا توجه کنیم؛ و ما دنبال انبیا و در خط آنها باشیم؛ و از ارزشهای دنیایی که بر خلاف سیرۀ انبیاست، پرهیز کنیم؛ دنیایی را بخواهیم که ارزشش[را]انبیا دادند؛ خدمتی را بخواهیم که ارزشش را تقوا و علم داده است ان شاء اللّه‏، همه موفق بشوید.

والسلام علیکم و رحمة اللّه‏ و برکاته