مناسبت:میلاد رسول اکرم (ص) و امام جعفر صادق (ع)

بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم

پیامبر اسلام، اشرف موجودات و اکمل انسانها

امروز روز بسیار بزرگی است که هم پیشوای امت بزرگ اسلامی دنیا را به نور مبارکشان‏منور کردند و هم پیشوای بزرگ مذهب. و شاید در ایام دیگر ما مثل امروز کم داشته باشیم یا نداشته باشیم. و من تبریک عرض می‏کنم به همۀ ملتهای اسلام و همۀ کشورهای اسلامی و به شما آقایان وکلای محترم مجلس و هیأت دولت و سایر برادرانی که در اینجا حضور دارند. و من سلامت و توفیق و پیروزی همۀ شما را از خداوند تعالی خواستارم.

برکت وجود رسول اکرم برکتی است که در سرتاسر عالم از اول خَلق تا آخر یک همچو موجود بابرکت نیامده است و نخواهد آمد. اشرف موجودات و اکمل انسانها و بزرگتر مربّی بشر؛ این وجود مبارک است. و مُبیِّن احکام اسلام و ایده‏های رسول اکرم، ذُریّۀ مطّهر ایشان و خصوص حضرت جعفر بن محمد صادق هستند.

تربیت انسان، هدف بعثت انبیا

کوشش انبیا و ایدۀ بعثت در تمام قرنها؛ تربیت این موجود است. این موجودی که عصارۀ همه مخلوقات است و با اصلاح او اصلاح می‏شود عالم و با فساد او به فساد کشیده می‏شود. کوشش انبیا از اول تا آخر این بوده است که این موجود را به صراط
مستقیم دعوت کنند و راه ببرند. نه همان هدایت و گفتن تنها، بلکه راهنمایی و الگو بودن خودشان در اعمال و در افعال و در اقوال، برای اینکه این موجود را به آن کمالی که لایق است برساند. و مع‏الأسف این ایده به آن طوری که آنها می‏خواستند حاصل نشد و بعدها هم به آنطوری که انبیا در نظر داشتند حاصل نخواهد شد. برای اینکه اینها مواجه هستند با یک موجودی که این موجود شناخته نشده است الاّ برای خدا و کسانی که علم را از خدای تبارک و تعالی اتخاذ کردند. و یک موجود پیچیده‏ای است که حتی خودش از خودش اطلاع ندارد. و شاید این کلمه‏ای که وارد شده است کهمَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَهُّ[1]تعلیق به یک امر محالی باشد برای نوع بشر. شناخت انسان خودش را، و شناخت اوصافی که در انسان هست و غرایزی که در انسان هست، این از اموری است که یا محال است یا نظیر محال الاّ آن کسی که عَصَمَهُ اللّه‏ُ تعالی.[2]انسان خودش از باب اینکه حُبّ نَفْس دارد و هر چه را می‏خواهد برای خودش می‏خواهد، برای خاطر این حب نفس شدید از بسیاری از امور غافل است؛ یعنی با این حب نفس نمی‏تواند خودش را آزاد بشناسد.

حُبّ نفس بزرگترین خطر

سه نظر در عالم هست. یک نظری که از روی حُب، مطالعه می‏کند موجودات را یا بعض موجودات را و یک نظری که از راه بغض نظر می‏کند به همه چیز و یک نظر ثالثی که حُبّ و بغض در آن نیست و آزاد است. آن دو نظر، نظر اشخاصی است که آزاد نیستند. بزرگترین گرفتاری بشر و ماها این گرفتاری است که خودمان داریم و از ناحیه خود ما هست. کسی که از روی حُبّ نفس به مردم و اشیاء نظر می‏کند و به اشیایی که نظر می‏کند از راه دشمنی و بغض نظر می‏کند؛ این نمی‏تواند آزاد باشد، در نظر دادن گرفتار است. و کسی که از راه حبّ نفس نظر می‏کند به موجودات یا به اشخاص یا به گروهها این آزاد نیست، نمی‏تواند حکم صحیح بکند. انسان گمان می‏کند که من خودم هر چه
می‏گویم از روی آزادی است و بینظری، لکن اگر کسی یک همچو ادعایی کرد؛ این را نپذیرید. نمی‏تواند این انسان موجود آزاد از هواهای نفسانی و از حُبّ نفس ـ که منشأ همۀ گرفتاریهاست ـ آزاد بشود. مدّعی آزادی از این طور امور زیاد است، لکن واقعیت کم است. ممکن است که بسیاری از اشخاص حتی خودشان هم توجه نداشته باشند به اینکه بندۀ خودشان هستند، نه بندۀ خدا، خودشان هم خودشان را مبرّا و منّزه می‏دانند، و این برای همان حُبّ نفسی است که انسان دارد. این حُبّ نفس، تمام عیوب انسان را به خود انسان می‏پوشاند. هر عیبی که داشته باشد برای خاطر این حُبّ نفس، آن عیب را نمی‏بیند، و گاهی هم آن عیب را حُسن می‏داند. و تا انسان با مجاهدتها و تبعیت از تعلیمات انبیا از این گرفتاری و عبودیت نفس خارج نشود، نه خودش اصلاح می‏شود و نه می‏توانداحکامی که می‏کند و رأیهایی که می‏دهد صحیح باشد، مطابق واقع باشد. اتفاق می‏افتد، لکن نمی‏تواند مطلقاً این طور باشد انسان. یک عملی از یک شخص در یک محیط در یک ساعت از یک شخص صادر می‏شود، دو نفر که این عمل را می‏بینند یکی از اینها با این دشمن‏است، این عمل را بد می‏بیند و یکی از آنها که با این دوست است این عمل را خوب می‏بیند. عمل از یک آدم است، در یک وقت است، در یک محیط است، در یک شرایط است، همه چیزهایش باهم مجتمع است. لکن برای آن گرفتاری که بیننده دارد،آن عدم آزادی که بیننده دارد و اسیر هوای نفس است؛ این عمل را عیناً خوب می‏بیند، اگرباآن آدم خوب باشد. واین عمل‏را عیناً بد می‏بیند، چنانچه با آن آدم بد باشد. و انسان خودش هم متوجه نیست. بله، هستند اشخاصی که بیجهت می‏دانند و تکذیب می‏کنند.یا می‏دانند و تعریف می‏کنند. این طور هستند، اما شاید بسیاری این طور باشندکه به واسطۀ آن اسارتی‏که دارند وآن گرفتاری که‏درباطن، خودشان مبتلای به‏او هستند، وآن شیطانی که درنفس انسان فعّال است،این‏گرفتاری نمی‏گذارد که انسان آزادانه حکم بکند، نمی‏گذارد که‏انسان آن طوری‏که واقعیت‏است ادراک کند.وآن طوری که واقعیت است‏او را بگوید.یاواقعیت رابه واسطۀ همین عبودیتی‏که دارد،بندگی‏که دارد وآن طوری که سلطنت براودارد شیطان وقوای شیطانی خودش، یا
ادراک نمی‏کند مطلب را و یا اگر ادراک هم کرد، او نمی‏خواهد او را اظهار کند. از آن طرف هم همین طور. تعریف‏ها و تکذیبهایی که ماها می‏کنیم، انسان عادی می‏کند، این تعریف و تکذیب‏ها به واسطۀ همین علاقه‏ای که انسان به خودش و وابستگان خودش که آن هم علاقه به خود است، علاقه به وابستگان، علاقۀ به خود است؛ این چون پسر من است و این چون برادر من است، و این چون همسلک من است، این همۀ من است. و تمام این اشیا در انسانهای عادی تماماً برمی‏گردد به خود من. اگر از کس دیگری هم تعریف کند، این از باب اینکه به او متعلق است تعریف می‏کند.

اگر انسان بخواهد خودش را تجربه کند، یک وقت که خلوت می‏شود خودش بنشیند پیش خودش. دو نفر را که یکی‏شان از رفقای اوست، از اقربای اوست، بستۀ به اوست و یکیشان با او مخالف‏اند و با او دشمن‏اند مثلاً، این بنشیند و فکر کند که این عملی که از این دشمن من و دوست من صادر شده است، چه شده است که من این عمل خصوصی را وقتی که نسبتش می‏دهم به دوستم، شروع می‏کنم از آن تعریف کردن، یا لااقل عیبپوشی کردن به حیل[3]. و آن عمل چنانچه از دشمن من صادر بشود یکی را چهمی‏کنم و هیاهو می‏کند؟ اگر انسان بنشیند و واقعاً بخواهد بفهمد که خودش چکاره است، باید این موازین را ملاحظه کند. اگر یک عمل خوبی صادر شد از یک دشمنی، این عمل خوب را ستایش کند، ببیند که همچو هنری دارد. اگر یک عمل بدی از یک دسته‏ای صادر شد این را بد بداند و بگوید بد است. نمی‏گویم که اسرار مردم را فاش کند، من می‏گویم پیش خودش. البته اسرار مردم هر چه باشد، فاش کردن برخلاف اسلام است. و غیبت و تهمت و همۀ اینها از مکایبی[4]است که انسان به آن مبتلا هست. لکن ابتلای انسان به خودش از همۀ ابتلاها بالاتراست. شاهد، همین است که من اگر یک امر خیلی برجسته‏ای از یکی صادر شد، من بنای به مناقشه می‏گذارم که این امر شایسته را هر چه بتوانم این را از ارزش بیندازم. و اگر این امر شایسته از یک دوستی، یک متعلق به خود من صادر شد، بنای بر
این می‏گذارم که این امر شایسته را بیشتر از آن مقداری که هست این را نمایش بدهم. همۀ اینها زیر سر خود من است، به خارج هیچ مربوط نیست، دنیا من هستم.

دلبستگی به دنیا منشأ انحطاط انسان

این عالم مُلْک، این عالم طبیعت یکی از مخلوقات خداست، و این عالم طبیعت هم جلوه‏ای از جلوه‏های خداست. تعلق به این عالم طبیعت، تعلق به این دنیا، این اسباب این می‏شود که انسان را مُنْحَط می‏کند. ممکن است یک کسی به یک تسبیحی آن قدر تعلق داشته باشد که یک کس دیگری به یک سلطنت این تعلق را نداشته باشد. این اوّلی بیشتر به دنیا چسبیده است و آن دومی کمتر. سلیمان بن داود هم سلطان بود، سلطانی که بر همه چیز حکم می‏کرد. لکن آن سلطنت یک سلطنتی نبود که دل سلطان را، دل سلیمان بن داود را به خودش جذب کند رسول اکرم هم رئیس یک ملت بود و فرمانفرمای ملت بود، لکن این فرمانفرمایی اینطور نبود که او را جذب کند به خودش. فرمانفرمایی در تحت سیطرۀ او بود، نه او در تحت سیطرۀ فرمانفرمایی. اگر انسان سیطره پیدا بکند به حسب نفس بر خودش و بر همه چیز، این اهل دنیا دیگر نیست ولو اینکه همۀ دنیا هم داشته باشد، مثل حضرت سلیمان و امثال او. و اگر این سیطره نباشد و انسان در این غفلت که ما داریم باشد، این آدم اهل دنیا هست و دنیای دَنیّ پست. دنیا و آخرت، خدا و دنیا، اینها دو چیزی است که ما وقتی تعلق به او داشتیم عالم ملک می‏شود دنیا، این دنیای من است. من وقتی تعلق به این داشتم و تحت نفوذ او بودم، تحت نفوذ و سیطره او بودم، تحت نفوذ ریاستها، تحت نفوذ مقامات بودم، همۀ اینها دنیاست و من خودم اسیر است. هر چه سعۀ سلطنت زیادتر بشود اسارت زیادتر می‏شود، من اسیر او هستم و خودم ملتفت نیستم. و اگر چنانچه انسان موفق بشود به آنکه انبیا می‏خواستند که از تحت این سیطرۀ نفس بیرون برود، این اَعدی عدوّ[5]بیرون برود، این اسارت را، قید اسارت را از گردن خودش بردارد، این آدم می‏شود یک آدمی که بر همه چیز سیطره دارد و چیزی بر او
سیطره ندارد، و سیطره‏ای که بر همه چیز دارد هم در حساب نمی‏آورد. نمی‏بیند او را چیزی. و همان طوری که برای دوستان خودش خیر و صلاح می‏خواهد برای دشمنان خودش هم خیر و صلاح می‏خواهد. انبیا این‏طور بودند. انبیا غصه می‏خوردند برای کفار، غصه می‏خوردند برای منافقین که چرا باید اینها این‏طور باشند. انبیا زحمتشان این بود که این کفّار و منافقین را و این اشخاص مُعْوَج را و این انسان‏هایی[که]در بند اسارت خود و علایق دنیا هستند ـ و همه مفاسد هم زیر سر همین است ـ اینها را می‏خواهند آزادشان کنند، و این مأموریت بسیار مشکل بوده است. و این مأموریت هم عمومی نشد که بشود. و از این به بعد هم این معنا نخواهد شد. این انسان آدم نمی‏شود تا آخر هم. یک مثل معروفی بود که می‏گفتند ملا شدن چه آسان، آدم شدن چه مشکل. شیخ ما[6]ـ رحمه اللّه‏ ـ می‏فرمود که : ملا شدن چه مشکل، آدم شدن محال است.

میزان در درستی و نادرستی قضاوت انسانها

انسان اگر بخواهد حکم بکند به یک مطلبی، تصدیق کند در باطن یک مطلبی را. اول برود سراغ خودش، خودش ببیند چکاره است. انسان آن کنار بنشیند و نظرش را به عیوب مردم بیندازد یا محسَّنات دیگران را عیبجویی بکند یا بدیهای دیگران را تحسین بکند، خوب این یکی امرش آسان است. انسان وارد هیچ معرکه‏ای نمی‏شود. آنهایی که در سرحَدّات دارند جنگ می‏کنند هِی اشکال می‏کند به آنها. وارد هیچ اداره‏ای نمی‏شود. آنهایی که وارد هستند اشکال می‏کند. وارد هیچ مرکزی که باید اصلاح بکند امور را نمی‏شود. این کنار می‏نشیند و شروع می‏کند هِی مناقشه کردن و عیب تراشیدن. این کار آسان هست و خیلی هم رایج شاید باشد. اما اگر انسان اول نشست و پیش دل خودش نشست، پیش افکار خودش نشست، ببیند خودش چکاره هست، امتحان کند خودش را، اگر یک پیروزی از دشمن حاصل شد، برای اسلام و به صلاح اسلام بود، ببیند این خوشحال می‏شود از این و تبریک به حسب قلبش می‏گوید به این دشمن یا نه بدش
می‏آید از پیروزی اسلام که به دست این واقع شده است؛ می‏خواهد اسلام پیروز نباشد که مبادا این آدم پیروز بشود. اگر انسان پیش دل خودش بنشیند و فکر این را بکند که اگر پیروزی که به دست او حاصل شده بود برای اسلام، به دست من حاصل شده بود، فرقی می‏کند در قلب من بین این و او؟ این اسلامخواه است؟! این اسلام را می‏خواهد؟! آن که اسلام را می‏خواهد، اگر به دست کافر هم حاصل بشود خوشش می‏آید. اگر پیروزی به دست یک کافر برای اسلام حاصل بشود، این از کافر به اینکه کافر است خوشش نمی‏آید از آن عملش خوشش می‏آید. و از این به اعتبار اینکه این پیروز شده است و اسلام را پیروز کرده خوشش می‏آید. و چنانچه کارشکنی از یک نفر آدمی که دوست او هست، محبت به او دارد این حاصل بشود یا از خودش حاصل بشود، ببیند در قلبش این اثری می‏گذارد یا نه، اثر نمی‏گذارد. یک کار خارجی که در خارج واقع می‏شود ـ هر کاری می‏خواهد باشد ـ انسان وقتی می‏خواهدقلم دستش بگیرد و راجع به این کار یک چیزی بنویسد، یا می‏خواهد برود در مرجع مردم، در محضر ملت راجع به این مسئله یک مطلبی بگوید قبل از اینکه می‏رود و این مسئله را می‏گوید، ببیند که آیا این حُبّ نفس ـ که تابع او حُبّ به علایق خودش هست، حُبّ به دوستان خودش هست ـ او را همچو کور کرده است که نمی‏تواند واقعیت را بگوید، و واقعیت را فدای خودش می‏کند یا نه، این طور نیست و فدای خودش نمی‏خواهد بکند چیزی را. آن وقت اگر دید آن طوری است، بداند که قلم مالِ شیطان است و به دست اوست و زبان مال شیطان است و در قدرت اوست. و اگر دید که نه، کار خوب را هر کس بکند این خوب است، چون خوب است، هر کس بکند این کار را، تحسین می‏کند. کار، خودِکار را ببیند، صدور کار از فلان، این است که انسان را مبتلا می‏کند. خودِ کار را وقتی نگاه بکند بدون صدورش از این و آن، انسان می‏تواند حکم بکند، می‏تواند حکم بکند که مجلس شورای اسلامی ما، این مجلس چطور است. می‏تواند حکم بکند اگر خود مجلس را نگاه کند، نه افراد را در نظر بگیرد. یک چیزی که از مجلس می‏گذرد خود او را نگاه کند که این چیزی که از مجلس گذشته است این چطور است. اینجا می‏تواند قضاوت کند برای اینکه این بسته به افراد
نیست. اما اگر پای افراد پیش آمد به مجرّدی که پای افراد پیش می‏آید همین معنایی که قبلاً وقتی که بدون افراد، بدون توجه به افراد، حکم به خوبی‏اش یا بدی‏اش کرده بود حالا وقتی که توجه به افراد کرد عوض می‏شود، حکم عوض می‏شود در باطن انسان. اکثراً هم خودشان غفلت دارند؛ یعنی بینش از روی دوستی و بینش از روی عداوت یک چیزی است که در انسان تأثیر می‏گذارد. ممکن است که این آدم هم، مطلب را خیال کند به اینکه خیلی هم خوب است. این نفهمیده خود مطلب را. این بینشش از باب اینکه از کانال محبت به این آدم رفته سراغ او، این بینش، بینش خطاست. از کانال بُغْضِ بر اینکه این عمل را می‏کند، برود طرف او. این بینش، بینش خطاست. ما باید خودمان را اول امتحان کنیم و بعد که امتحان کردیم آن وقت برویم سراغ اینکه فلان عمل چطور بوده. فلان عمل خوب بوده فلان عمل بد بوده. آنهایی که در یک عملی با هم دشمنی دارند، یک عملی که صادر می‏شود، می‏روند سراغ آن جهات ضعفش. جهات قوتش را اصلاً نمی‏گویند. ساکت می‏شوند. وقتی هم خیلی خوب آدمی باشد جهات قوتش را ساکت می‏شود. و اگر اعوجاج داشته باشد و آدم شیطانی باشد جهات خوبش را هم بد می‏کند. می‏رود سراغ اینکه این جهتِ خوبش است این هم بد بود. و چنانچه نظر، نظر ساده باشد؛ یعنی نظر آزاد باشد بالاترین آزادیها این آزادی از خود است، از حُب و بُغض است. و بالاترین گرفتاری ما همین گرفتاری است، گرفتاری حُبِّ نفس است، گرفتاری حُبِّ جاه است، گرفتاری حُبِّ شهرت است. من می‏خواهم این عمل از من صادر بشود تا مردم برای من دست بزنند. عمل خوب از یکی صادر شده این بدش می‏آید که از او صادر شده. این می‏خواهد از خودش صادر بشود که مردم بایستند و برای او هُورا بکشند. اگر یک عمل بدی مثلاً صادر شد از او به نظرش می‏آید که نه این عمل هم باید برایش چه باشد. برای اینکه خودش کور است از اینکه ببیند «حُبُّ الشَّیْء یُعْمی - وَ یُصِّم»[7]هم آدم را کَر می‏کند هم آدم را کور می‏کند. خوبها را نمی‏بیند، بدها را می‏بیند. یک جا هم
بدها را نمی‏بیند، خوبها را می‏بیند. اگر آدم فضولی هم باشد، خوبها را می‏کِشد طرف بدی، بدیها را هم می‏کشد طرف خوبی. با آن که خوب است، هر کار بدی بکند این دنبال این است که این کار بد را خوبش بکند. با یک کسی که خوب است، هر کار بدی بکند دنبال این است که این کار بد را هم بکشد طرف خوبی. این بر خلاف انسانیت است و بر خلاف صراط مستقیمی است که نبی اکرم و همۀ انبیای بشر برای همین آمده‏اند. اگر موفق بشوند که این اسارت را، این اسارتی که من در خودم دارم، و هواهای نفس بر من مسلط‏اند، اگر این را از بین ببرند موفق شده‏اند. و اگر قدرت بر این نباشد از باب اینکه هیچ موعظه‏ای تأثیر نمی‏کند، هیچ گفته‏ای تأثیر نمی‏کند، هیچ نوشته‏ای تأثیر نمی‏کند، هیچ استدلالی تأثیر نمی‏کند. ادلۀ فلسفی هم در یک همچو موجوداتی که دلشان بسته است به یک طرف، برهان‏های فلسفی هم تأثیر نمی‏کند آنی که دشمن دارد رسول اکرم ـ صلی اللّه‏ علیه و آله و سلم ـ را، هر چه برهان هم اقامه بشود که این روی این مبادی درست می‏گوید، آن این مبادی را همه‏اش اشکال می‏کند. در یک حدیثی است که اهل جهنم می‏بینند که یک خنکی حاصل شد. می‏پرسند ـ قریب به این، حالا من[به این]نزدیکی ندیدم این را ـ که چه شد؟ می‏گویند که پیغمبر اسلام از اینجا دارد عبور می‏کند. می‏گوید: ببندید درها را، ببندید که ما عذاب را می‏خواهیم و این را نمی‏خواهیم.

قدرت و اختیار انسان در جلوگیری از نفسانیات

این نفسانیت این طور است و از چیزهایی که برای انسان به واسطۀ این نفسیت پیش می‏آید اگر انسان علایقش شدید باشد به دنیا و علایقش شدید باشد به زن و فرزند و مال و حیثیت و ریاست و امثال ذلک. از مصیبتهایی که هست در اینکه احتمالش هم انسان را ناراحت می‏کند و کمر انسان را می‏شکند، این است که در آن نزدیکی که می‏خواهند او را منتقلش کنند به یک عالم دیگری، برایش کشف می‏شود که این به دست خدای تبارک و تعالی است. و این آدم برای اینکه، خدا او را از این چیزهایی که حب به او دارد، دارد جدا می‏کند، دشمن خدا می‏شود. یکی از محترمین قزوین، ملاهای خیلی عابد قزوین ـ
خداوند رحمتش کند ـ ایشان ظاهراً گفت که ما رفتیم عیادت یک نفر آدم که نزدیکهای فوتش بود. این آدم گفت که آن ظلمی را ـ نعوذباللّه‏[8]ـ آن ظلمی را که خدا به من کرده است به هیچ کس نکرده. من این بچه‏هایم را چطور تربیت کردم. چطور حالا می‏خواهد مرا ببرد. مسئله این است. آنکه کمر انسان را می‏شکند این است که حُبّ انسان به خودش و حُبّ انسان به ریاستش و حُبّ انسان به همۀ چیزهایی که موجب حُب است، انسان را برساند به آنجایی که اگر نبی‏اکرم هم از او بگیرد دشمن او می‏شود. و آن وقت هم که می‏فهمد خدا دارد می‏گیرد، دشمن او می‏شود. و ما تا اصلاح نکنیم خودمان را، نمی‏توانیم کشور خودمان را اصلاح کنیم. من نمی‏گویم که این طور باشید که خیر، از همۀ هواهای نفس بیرون بروید. این نه برای من و نه برای شما و نه برایاِلاّ مَنْ عَصَمَهُ اللّه‏[9]میسور نیست. لکن ما قدرت داریم که جلوی زبانمان را بگیریم، نمی‏توانیم بگوییم زبانمان اختیار ندارد. ما قدرت داریم که جلوی قلممان را بگیریم، نمی‏توانیم بگوییم قلم من اختیار ندارد. ما جلوی زبانمان را، جلوی بیانمان را، جلوی قلممان را، جلوی عملمان را، همه را می‏توانیم بگیریم، قدرت داریم. این معنایی که می‏توانیم و قدرت داریم و به واسطۀ او همۀ مؤاخذه‏ها و همۀ گرفتاریها هست هرچه هم انسان حُبِّ به یک کسی داشته باشد، یا بُغض به یک کسی داشته باشد، قلمش را نگه دارد، لا اقل این قدر قدرت داشته باشد که در نوشته‏هایش دنبال این نباشد که بد از هر جا هست پیدا بشود و او بنویسد، ضعف از هرجا هست پیدا شود و او بنویسد.

وظیفۀ مسئولین؛ امیدوار ساختن و دلگرم کردن ملت

ما امروز احتیاج به این داریم که این ملت را امیدوار کنیم و دلگرم. ما هرچه داریم از این ملت هست. ما هرچه داریم از این ملت است. از این توده‏های عظیم انسان است. و ما الآن می‏بینیم که این قدر از ما کشته شده است از 15 خرداد بگیرید تا بعد از جنگ. اینها
همه را در نظر بیاورید. آن قدر از ما کشته شده است، آن قدر از ما معلول شده است، آن قدر از ما بی‏خانمان شده است، آن قدر از ما آواره شده است برای اینکه این کشور استقلال پیدا کند، آزادی پیدا بشود در آن برای اینکه ما دیگر آن گرفتاریهای سابق را نداشته باشیم؛ یک کشور اسلامی داشته باشیم .یک کشور که تَبَع خدا و احکام خدا باشد داشته باشیم.

ما نباید حالا که گرفتار هستیم باز به پیروزی هم نرسیده‏ایم، نباید این مردم را سستشان بکنیم. ـ بیاییم ـ مجلس را از این[طرف]هِی اشکال بکنیم. آن قدر خوبی که در این مجلس هست از اوّلی که مجلس در این مملکت پیدا شده تا حالا، یک همچو مجلسی با این افرادی که در آن هست، من نمی‏گویم توی مجلس هم فرد غیر صالح نیست، ممکن است باشد، اما صُلَحا هستند اینها. این مجلس را باید حفظش کرد، و مردم را از این دلسرد نکرد. هِی هر روز راجع به مجلس یک چیزی نوشت و هر روز راجع به ـ عرض می‏کنم ـ ندانستن مجلس، چی مجلس، چی مجلس، ما امروز احتیاج داریم که اگر یک نفر آدمی هم که جزء کسبه هستند و بسیار هم محترم‏اند، جزء کارگرها هستند و آنها هم بسیار محترم‏اند، همه محترم‏اند ـ ان‏شاءاللّه‏ ـ نباید ما یک کارگر را دلسرد بکنیم که دستش وقتی که می‏خواهد به کار برود بلرزد. یک کشاورز را دلسرد کنیم که وقتی دستش می‏خواهد برای کشاورزی عمل کند بلرزد. و یک وکیل را دلسرد کنیم که وقتی بخواهد صحبت کند بلرزد. یا در سرحدات اشخاصی که مشغول هستند به خدمت، دلسردشان کنیم که آنها هم دستشان بلرزد. ما باید همه کوشش کنیم که امید ایجاد کنیم در این ملت؛ که با امید است که می‏توانند اینها پیروز بشوند. با امید است که کشاورز می‏تواند قدرت کشاورزی را زیاد کند. و با امید است که ارتش و پاسدار می‏تواند در سر حدات جلوی دشمن را بگیرد. ما که همه به حسب قولمان دشمن با اسلام نیستیم. ما که با کشور خودمان دشمن نیستیم. ما که با مصالح کشور خودمان مخالفت نداریم. ما می‏خواهیم که این کشور و این اسلام و همۀ اینها ـ ان‏شاءاللّه‏ ـ به خواست خدا درست بشوند. همۀ ما این آرزو را داریم. خوب، اگر همۀ ما این آرزو را داریم، چرا باید دولت اسلامی را تضعیف کنیم؟ چرا باید مجلس را
تضعیف کنیم؟ چرا باید ارتش را تضعیف کنیم؟ چرا باید پاسدار را تضعیف کنیم؟ مگر اینها همه اشخاصی نیستند که دارند برای این ملت خدمت می‏کنند؟ خوب، همۀ اینها خدمتگزارند، از آن رئیس جمهور گرفته است تا من طلبه، و همۀ ارگانهایی که بعد هستند، الآن مشغول خدمت هستند. نظرها را نظرهای بدبینی نکنید. و حُبّ و بُغض در دل شما آنجور نباشد که به خلاف واقع حکم کنید و بنویسید و بگویید. آنچه که هست بگویید.

طریقۀ انبیا برای اصلاح جامعه

البته نه، من نمی‏گویم تأیید کنید و فحشا را[ترویج]بکنید. این خلاف شرع هست و از گناهان کبیره هست این. لکن برای موعظه، برای بیدار کردن، نقاط ضعف را بگویید، لکن به آرامی. نه اینکه آن کسی که می‏شنود که از قلم شما چه بیرون آمده بدتر کند مطلب را. اگر شما یک مطلبی را بگویید که غرض‏آلود باشد و به کسی بربخورد، آن آدم هم آن طور مهذّب نیست که این را غَمْضِ عین[10]بکند. آن هم مطلبی را می‏گوید غرض آلود. یک مقدار بالاتر، آن یک مقدار بالاتر می‏رود، اینکه مقابلش ایستاده است فردا یک مقدار از او بالاتر می‏رود. ما اگر بخواهیم که واقعاً کشور خودمان یک کشوری باشد که برای خودمان باشد، دیگران نتوانند به او تسلط پیدا کنند، حالا باید همه قشرهایی که هستند، با هم دست به دست هم بدهند. دست بردارند از این حُبّ و بُغضهایی که اساسش هم همان حُبِّ نفس است. یک مقدار حُبِّ نفس را کنترلش کنند، نمی‏توانند خارجش کنند، کَمَش کنند، موقتاً کَمَش کنند تا این پیروزی حاصل بشود. موقتاً جلوی قلمها را بگیرند، و اگر می‏خواهند نصیحت کنند، نصیحت باشد، نصیحت را آدم ممکن است قبول کند، اما تندگویی را همان آدمی هم که هر چه باشد، تندگویی را نمی‏تواند تحمل کند. ما باید از این بزرگان چیز یاد بگیریم. خوب، مالک اشتر را که قصه‏اش را شنیده‏اید که فحش به او دادند و بعد که آن مرد فهمید که این مالک اشتر بود رفت
دنبالش. ایشان مسجد رفته بود و مشغول نماز بود و رفت عذرخواهی کرد. گفت من نیامدم ـ اینطور نقل می‏کنند ـ در مسجد الاّ اینکه برای تو طلب مغفرت کنم.[11]ببینید چطور تربیت می‏کند. یک همچو امری چطور تربیت می‏کند. یک کسی به خواجه نصیرالدین[12]ـ رضوان اللّه‏ علیه ـ کاغذی می‏گویند نوشته بود و مسائلی. و در ضمن او جسارت کرده بود به ایشان و اسم «کلب» روی ایشان گذاشته بود. ایشان جواب وقتی که نوشتند ـ از قراری که نقل می‏شود ـ مسائلی که او اشکال داشت یکی‏یکی به طور حکیمانه دفع کرده بودند تا رسیده بود به اینجایی که به ایشان گفته بود تو سگ هستی. ایشان گفته بود که نه، اوصاف و خواص و آثار من با اوصاف و خواص و آثار کلب دوتاست. کلب فلان صفت را دارد من آن صفت را ندارم، من فلان صفت را دارم او ندارد.[13]حکیمانه این طوری حل کرده بود قضیه را. خوب، اگر خواجه هم یک کاغذ نوشته بود به اینکه نه، تو سگی و پدرت هم سگ است، فردا یک کاغذی دریافت می‏کرد او سه تاچیز رویش گذاشته بود. وقتی ما بتوانیم با زبان نرم، با نصیحت، با قول سالم بدون نیش، بدون اظهار غرض مردم را اصلاح کنیم، دوستان خودمان را زیاد کنیم، برای خدا همین معنا باشد، خوب، چه داعی هست که آدم با قلم خودش به ضد خودش عمل کند. خیلیها خیال می‏کنند که این حرفی که من می‏زنم، ضد فلان است و سرکوب می‏شود فلان. لکن اول خودش سرکوب می‏شود. اینها توجهی به این معنا ندارند. اول یک وقتی که یک همچو شد که دیدند قلم، قلم آلوده است، این مورد نفرت واقع می‏شود.

چه ادعایی دارد انسان که می‏تواند یک انسانی را دعوت به خیر بکند با زبان ملایم، با قلم ملایم، با نصیحت، با دوستی او را به راه راست ببرد آنطور که انبیا می‏کردند. انبیا بنایشان بر این بود که دست به شمشیر نبرند الاّ برای آنها که علاجی ندارند جز شمشیر و فاسد می‏کنند جامعه را. آن که فاسد می‏کند جامعه را و دست از فسادش بر نخواهد داشت او را باید از جامعه جدا کرد. و یک غدۀ سرطانی است که جامعه را فاسد می‏کند.

انبیا مثل یک طبیبی بودند، آنها که می‏خواستند اصلاح کنند جامعه را. اگر یک طبیبی آمد و غدۀ سرطانی را، چاقو را درآورد و شکم را پاره کرد و غدۀ سرطانی را درآورد، شما فریاد می‏زنید که شکم مردم را پاره کردی، جانی هستی؟! نه، احترامش می‏کنید و اجر هم به او می‏دهید و دستش را هم فرض کنید می‏بوسید و خیلی هم خوشحال می‏شوید، برای اینکه این شکم را پاره کرده. اما برای درآوردن غدۀ سرطانی که این را به هلاکت می‏رساند. انبیا این طور بودند.

انبیا در عین حالی که خدای تبارک و تعالی می‏فرماید: که چرا این قدر خودت را به زحمت می‏اندازی، چرا این قدر خودت را می‏خواهی بکشی که اینها ایمان نمی‏آورند؟![14]آن قدر عاطفه داشته است و آن قدر دلش می‏خواسته است که مردم صالح بشوند، خوب بشوند، لکن وقتی که می‏دید که فلان جمعیت اگر باشند مردم را به فساد می‏کِشند، شمشیر او همان چاقوی طبیب است. او طبیب عالم است و طبیب جامعه است و جامعه را باید با حُسن نیّتی که دارد اصلاح بکند. شمشیر علی بن ابیطالب ضربه‏اش می‏فرماید که از عبادت جن و انس هم بالاتر است.[15]برای اینکه اصلاح است، ضربۀ اصلاحی است، ضربۀ اِفسادی نیست.

اگر قلمهای ما و زبانهای ما هم این طوری بشود که واقعاً بخواهیم این جامعه پیش ببرد، این مملکت اصلاح بشود و در حالی که ما همه گرفتار هستیم، لا اقل از این گرفتاری قلم ما، مردم بیرون بیایند، آخر این گرفتاری گرفتاری زیادی است.

اصلاح جامعه در گِرو رفتارها و گفتارهای معقولانه

اگر بخواهیم جامعه را اصلاح بکنیم باید یک قدری فکر بکنیم که حالا خوب است که ما قلمها را یک قدری غلاف کنیم، و یک قدری مردم را نصیحت کنیم. اگر قلم، می‏گوییم، قلممان اصلاحی باشد، دنبال این نرویم هِی عیب پیدا کنیم و هِی بنویسیم. شما که این عیب را پیدا کردید و نوشتید حریف شما هم همین یک عیب دیگری برای شما می‏تراشد، فردا زیادتَرش می‏کند. آن یکی هم همین‏طور، همین طور تا آخر. اگر یک کسی بایستد سر این کوچه فحش بدهد به یک نفر آدم، اگر آن آدم رد شد و رفت، یا خیر، آمد و گفت نه شما این مطلبی که گفتید آن طور نبوده، من نکردم این کار را، فلان، تمام می‏شود. اصلاح می‏شود آن. و اما اگر او هم بخواهد شاید یک فحش دیگری داد. این فحش دوم دوباره زیادترش می‏شود. باید یک فکری همه بکنند. آنهایی که اهل فکرند. اهل قلمند. آنهایی که صالح‏اند. این صُلَحا باید بنشینند و در صدد این باشند که امید بدهند به این جامعه. این مردم احتیاج به امید دارند. دیگران دارند اینها را ناامید می‏کنند. دیگران می‏گویند که همه به هم ریختند اصلاً مملکتی نیست اینجا. مایی که باید همه کوشش کنیم به اینکه نخیر، نظامی هست اینجا و این نظامی است که بهتر از نظامهای دیگری است. کجا سراغ دارید شما یک نظامی را که یک نفر بقّال هم آزاد بشود به اینکه به یک رئیس جمهور هر چه می‏خواهد بگوید. به نخست وزیر هرچه می‏خواهد بگوید. به رئیس مجلس هر چه می‏خواهد بگوید. کجا شما همچو چیزی را دارید؟ خوب، شما سران ممالک دیگر را هم ببینید. کارهای آنها را هم ببینید. معاملۀ آنها را با ملت ببینید. معاملۀ آنها را با ملت ببینید. معاملۀ اینها را با ملت. وقتی این طور باشد، چرا ما با قلمهایمان اینها را به هم بیندازیم؟ چرا زیاد کنیم؟ اگر فرض کنید یک کدورتی ـ فرض کنید ـ بین دو طایفه باشد، خوب، ما باید دنبال این برویم که اصلاح کنیم این را با قلممان. با گفتارما. اجتماع کنیم. با هم باشیم. برادریم. همه می‏خواهند که این مملکت اصلاح بشود. اگر با قلم ما، با قدم ما، گفتار ما، خدای نخواسته یک آسیبی به این مملکت برسد، یک آسیبی به این جمهوری اسلامی برسد، در خارج بگویند اینها نمی‏توانند اداره بکنند، خودمان
هم دامن بزنیم به این. چرا باید ما به واسطۀ یک بُغضی که با یک شخصی یا با یک جمعی داریم، در دنیا یک طوری بگوییم که دنیا به جمهوری اسلامی بدبین بشود؟ جمهوری اسلامی را خودتان که می‏خواهید آن را، یک کاری بکنید که دنیا لا اقل این طور که دارند خودشان تبلیغ می‏کنند، دیگر دست ما هم دنبال تبلیغ نباشد. به حرفهای ما هم استشهاد نکنند آنها. باید توجه به این مسائل داشت. انسان خیلی گرفتار است. خداوند ما را از این گرفتاریها نجات بدهد و خداوند ما را از شرّ خودمان نجات بدهد.

والسلام علیکم ورحمة اللّه‏ وبرکاته